علم الدرایه تطبیقی: بررسی تطبیقی اصطلاحات حدیثی شیعه و اهل سنت صفحه 248

الوضّاعین إلی ابدال الراوی بغیره،لأنّ الناس أشدّ رغبه فی حدیثه...او یأتی باسناد مکان اسناد. (1)

محدّثان اهل سنّت،همسان محدّثان شیعه به تعریف دو قسم حدیث مقلوب پرداخته اند،اما با این تفاوت که ابن صلاح تنها به شکل نخست،یعنی جابه جایی بیرونی،آن هم به تغییر یک راوی برای ترغیب به حدیث و نه تغییر کل سند،پرداخته است؛سیوطی نیز،به شکل نخست پرداخته و آن را دارای دو قسم دانسته:قلب یک راوی و سپس قلب تمامی سند و او به تبع نووی تنها در شرح کتاب نووی،به شکل نخستین پرداخته ولی در ضمن آن از جابه جایی درونی نیز نام برده است و به نقل از ابن حجر،قلب درونی را اعم از متن یا سند،بیان کرده است و قطعاً،مراد ایشان از قلب درونی سند،غیر از قلب درونی در سندِ شبیه به یکدیگر است که آن را در حدیث«مشتبه مقلوب»آورده است. (2)

امّا صبحی صالح،در آغاز برخلاف ابن صلاح و سیوطی به قلب درونی،در سند و متن پرداخته و سپس در ادامه به قلب بیرونی نیز اشاره کرده است،اعم از تغییر راوی یا تغییر تمامی سند؛که به نظر می رسد از نظر صبحی صالح،مهم ترین قسم از قلب،همان درونی است؛همان طور که علامه مامقانی نیز،در تعریفش بدان اشاره کرد،ولی ابن صلاح و سیوطی،به قلب بیرونی،اهمیت بیشتری داده بودند،همان طور که در تعریف شهید ثانی و شیخ بهایی،چنین بود.

منشأ قلب،اعم از سند یا متن،بیرونی و درونی،گاهی غفلت و فراموشی به علّت کهولت سن یا عدم تخصّص در فن و گاهی با قصد تخریب و تحریف و