ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء صفحه 18

می‌نمایند- تقاضا داریم با یادآوری لغزش‌ها و کاستی‌ها، ما را از نظریات ارزشمند و راهنمایی‌های گرانقدرشان بهره‌مند سازند.

صادق درودیان- کریم دولتی اسفند 1377

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 1

مقدّمه مؤلّف‌

اشاره

اللّهمّ یسّر برحمتک

ابو عمرو عثمان بن سعید بن عثمان مقری [صاحب کتاب التّیسیر] چنین می‌گوید:

ستایش می‌کنم خداوندی را که در قدرت، یگانه و در بزرگی، منحصر است؛ کسی که شایسته حمد و ستایش است و این کار، بر آفریده‌هایش، واجب است تا بدین وسیله حق او را ادا کرده باشند. او را به نشانه شکر نعمتهایش و درخواست نعمتهای بیشتر، ستایش می‌کنم و بر پیامبرش حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله خاتم پیامبران درود می‌فرستم؛ و درود و سلام خدا بر خاندان او علیهم السّلام و اصحاب [برگزیده اش.

این کتاب [شناخت وقف تام، کافی و حسن در کتاب خداوند متعال می‌باشد که آن را از گفته‌های مفسّران و از کتابهای قاریان و نحویان برگرفته‌ام و در جمع‌آوری مطالب پراکنده آنها، تشخیص درستی، توضیح دادن نکات مشکل، حذف مطالب زاید، مختصر نمودن الفاظ و نزدیک ساختن معانی آن، بسیار کوشیده‌ام و تمام این موارد را روشن ساخته، واضح نموده‌ام و بیان کرده‌ام و آن را براساس سوره‌های قرآن، براساس یک روش واحد و به میزان توانایی و آگاهی‌ام مرتب کرده‌ام. در موارد لزوم، حدیثی مسند، نکته‌ای تفسیری، مطلبی در مورد قرائت، معنی یا اعراب را هم ذکر کرده‌ام. البته در این امور خیلی وارد نشده و به تمام آنها نیز

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 2

نپرداخته‌ام، چرا که گذشتگان ما (رحمهم اللّه) در کتابهایشان به این امور پرداخته و ما را بی‌نیاز ساخته‌اند و هدف ما در این کتاب، ایجاز و اختصار است نه تفصیل و توضیح. این نیز بدین دلیل است که برای خواننده ساده‌تر و قابل استفاده‌تر باشد و و منافعش، هم دانش‌پژوه تازه‌کار و هم دانشمند روشن و آگاه را فراگیرد.

از خدای بلندمرتبه و جلیل برای خواسته‌ها و آرزوهای خویش در این کتاب یاری می‌خواهم؛ از او توفیق و کمک فکری می‌طلبم تا به گفتار و کردار صحیح راه پیدا کنم؛ و فقط بر او توکل می‌کنم که مرا کافی است او و بهترین وکیل و نگاهدارنده است.

گفتار اول: تشویق برای تعلیم وقف تام‌

عبد الرحمن بن ابی بکره از پدرش نقل کرده که: «جبرئیل امین علیه السلام بر حضرت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله وارد شد و گفت: «قرآن را بر یک حرف بخوان». میکائیل [به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله گفت: «از او بیشتر بخواه»؛ تا [بالأخره به هفت حرف رسید که همگی آنها، شافی (شفا دهنده) و کافی (کفایت‌کننده) است؛ تا وقتی که آیه عذاب را به آیه رحمت یا آیه رحمت را با آیه عذاب ختم نکنی.»

این حدیث با سند دیگری نیز از وی نقل شده با این تفاوت که گفت: «تا وقتی که آیه رحمت را به عذاب یا آیه عذاب را به مغفرت و بخشش ختم نکنی».

ابیّ بن کعب روایت کرده است که به نزد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله رفتیم. ایشان فرمودند:

«فرشته وحی همراه من بود؛ به من گفت: «قرآن را بخوان»؛ پس شمرد تا به هفت رسید و پس از آن گفت: تا زمانی که آیه عذاب را به رحمت یا آیه رحمت را به عذاب ختم نکنی، همه آنها شافی و کافی است».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 3

مؤلف گوید: این روایات، تعلیم [وقف تام، از جانب رسول مکرّم خدا صلّی اللّه علیه و آله توسط جبرئیل علیه السلام است زیرا ظاهرش دلالت دارد بر اینکه شایسته است در آیه‌ای که صحبت از آتش و عقاب است و بعد از آن، ذکر بهشت و ثواب آمده است، قرائت را قطع کرد و میان این دو فاصله انداخت؛ همچنین اگر در دو آیه کنار هم- برعکس مورد پیش- ابتدا صحبت از بهشت و ثواب است و پس از آن آتش و عقاب، باز باید بر آیه اول قطع کرد و میان این دو مفهوم فاصله ایجاد کرد. به عنوان مثال پس از آیه «فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ» «1» باید وقف شود و جایز نیست آن را به «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» «2» وصل کنیم و سپس در این‌جا وقف شود. [بلکه لازم است در انتهای آیه 81 وقف کنیم و سپس از ابتدای آیه 82 شروع کنیم . و نیز مانند آن است آیه «وَ کَذلِکَ حَقَّتْ کَلِمَةُ رَبِّکَ عَلَی الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحابُ النَّارِ» «3» که مطلب تمام می‌شود و وصل آن به آیه «الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ» «4» و قطع در این قسمت مجاز نیست. [بنابراین وقف در انتهای آیه ششم، تام است . و مانند آن می‌باشد «وَ لکِنْ یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ» «5» که اینجا محل وقف است و وصل این عبارت به «وَ الظَّالِمُونَ» در همین آیه و وقف بر آن جایز نیست. موارد مشابه مثالهای فوق در قرآن بسیار است.

و از مواردی که این موضوع را روشن‌تر می‌سازد، قول تمیم طائی از عدی بن حاتم «6» است که گفت: «دو نفر نزد رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله آمدند. یکی از آن دو شهادتین

__________________________________________________
(1)- بقره: 81.
(2)- بقره: 82.
(3)- غافر: 6.
(4)- غافر: 7.
(5)- شوری: 8.
(6)- این روایت با سند دیگری از عدی بن حاتم نقل شده است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 4

را گفت و ادامه داد: «من یطع اللّه و رسوله فقد رشد و من یعصهما» «1» در اینجا پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود: برخیز و برو که تو چه بد خطیبی هستی.»

این خبر، نشان دهنده نامناسب بودن قطع بر لفظ خاصی است؛ اگرچه مقصود اصلی از آن لفظ، برای شنونده روشن باشد. علت اینکه حضرت، خطیب را هنگامی که (بر قبیح و به طور) نابجا قطع کرد، از جا بلند کرد، این است که او با این وقف، وضعیت کسی را که اطاعت می‌کند با وضعیت کسی که نافرمانی می‌کند، یکسان بیان نموده و میان آن دو فاصله نینداخت در حالی که شایسته بود که بر «فقد رشد» وقف می‌کرد و سپس عبارت بعد از آن را آغاز می‌کرد و می‌گفت: «و من یعصهما فقد غوی» و سخنش را به پایان می‌برد.

حال که در گفتگو میان دو مخلوق، این‌گونه صحبت کردن ناپسند و ناروا می‌باشد، پس در کتاب خدای عزّ و جلّ- که سخن پروردگار جهانیان است- بسیار ناپسندتر است و سزاوارتر است که از آن پرهیز شود.

از عبد اللّه بن عمر روایت شده که گفت: «ما برهه‌ای از روزگارمان را سپری کردیم در حالی که یکی از ما قبل از نزول [بخش‌هایی از] قرآن، ایمان آورده بود و سوره‌ای بر حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله نازل می‌شد، پس حلال و حرام، اوامر و نواهی، و آنچه که در آن شایسته است وقف شود را یاد می‌گرفتیم.»

سخن ابن عمر دلیل بر این است که تعلیم آن [یعنی وقف تام ، توقیفی از جانب رسول مکرم الهی صلّی اللّه علیه و آله است. و این، اجماع صحابه نیز هست. یکی از مواردی که بر این موضوع دلالت و تأکید دارد، مطلبی است که از میمون بن مهران نقل شده که

__________________________________________________
(1)- هر کس از خدا و رسولش اطاعت کند، به تحقیق رشد و هدایت یافته است و هر کس از این دو نافرمانی کند به تحقیق گمراه شده است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 5

گوید: «من از قرائت بعضی گروهها، بر خود می‌لرزم که خود را مقّید کرده‌اند که قرائتشان کمتر از ده آیه نشود. ایشان داستانها را خواه طولانی باشد و خواه کوتاه می‌خوانند. مثلا در [رکعت اول نماز تا آیه «وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ قالُوا إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُونَ» «1» می‌خوانند. آن‌گاه برخاسته و در رکعت دوم از آیه «أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ» «2» شروع می‌کنند.»

این بدان معناست که صحابه، در قرائتشان از قطع بر کلامی که قسمتی از آن به قسمت دیگر متصل است [و ارتباط معنوی دارد] و همچنین کلامی که آخرش [از نظر معنی به اولش تعلق دارد، پرهیز می‌کرده‌اند زیرا میمون بن مهران که این موضوع را از آنان نقل کرده، خود از بزرگان تابعین است و تعدادی از صحابه را نیز ملاقات نموده است [و براساس آشنایی با شیوه صحابه، این روش را در قرائت مردود شمرده است.]

تمام اینهایی که ذکر کردیم، دلیل بر: لزوم وقف در جایی است که معنی تمام می‌شود؛ و لزوم پرهیز از قطع بر قبیح و تشویق بر شناختن و آموختن آن است.

اما قطع بر محل وقف کافی نیز که مرحله‌ای پایین‌تر از تام است، به کار می‌رفته و جایز است. در سنت رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله نیز این‌گونه وارد شده و به کار بردن آن از جانب ایشان، توقیفی است.

از ابن مسعود روایت شده که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله فرمود: «برای من قرآن بخوان».

پس گفتم: «آیا من برای شما قرآن بخوانم در حالی که قرآن بر خود شما نازل شده است؟!» پس ایشان فرمود: «دوست دارم آن را از زبان غیر خودم نیز بشنوم». پس

__________________________________________________
(1)- بقره: 11.
(2)- بقره: 12.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 6

من سوره نساء را آغاز کردم و خواندم تا رسید به آیه «فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً» «1». در اینجا دیدم اشک از چشمان مبارکشان جاری شد و به من فرمودند: «کافی است».

توجه دارید که قطع بر «شهیدا» کافی است و تام نیست به خاطر اینکه معنی این گونه است: «و حال ایشان چگونه است در آن روزی که از هر طایفه‌ای گواهی آوریم و تو را بر این امت به گواهی خواهیم خواند. و آن روز کسانی که بر راه کفر رفته و نافرمانی رسول کردند، آرزو کنند که با خاک زمین یکسان باشند». لذا ما بعد به قبلش تعلق دارد و آیه 42 انتهای مطلب است در حالی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله عبد الله را فرمان داد تا با وجود ارتباط معنوی که میان این دو آیه وجود دارد بر آیه اول قطع کند. این نقل، دلالتی روشن بر جواز قطع و وقف بر کافی و لزوم به کارگیری آن است. و بالله التوفیق.

گفتار دوم: بیان اقسام وقف‌

بدان- که خداوند تو را با توفیقاتش تأیید کند- علما و دانشمندان ما در اقسام وقف اختلاف دارند. بعضی از ایشان گفته‌اند: وقف بر چهار قسم است:

1- تام مختار

2- کافی جایز

3- صالح مفهوم

4- قبیح متروک

__________________________________________________
(1)- آیه 41.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 7

و برخی این تقسیم را رد کرده و گفته‌اند: وقف بر سه قسم است:

1- مختار که وقف تام است.

2- جایز که کافی بوده ولی مانند تام نیست.

3- قبیح که نه تام است و نه کافی.

عده‌ای نیز معتقدند که وقف بر دو قسم است:

1- تام

2- قبیح

و نوع دیگری ندارد.

قول اول نزد من صحیح‌تر است و من به آن معتقدم؛ زیرا گاهی قاری در آیاتی که مطلب یا داستان طولانی است و عبارتها به یکدیگر تعلق دارند، در جایی که نه تام باشد و نه کافی، نفسش تمام می‌شود. در آن صورت بر روی عبارتی که معنایش، مناسب و مفهوم باشد وقف می‌کند. این موضوع، چه در سنت [نبوی صلّی اللّه علیه و سلم و چه در زبان عربی [و هر زبان دیگری بدون اشکال است.

احمد بن موسی قوّاس می‌گوید: «هرگاه که نفس قطع می‌شود، وقف می‌کنیم.»

من این اقسام چهارگانه را دسته‌دسته توضیح داده، اصول آن را شرح می‌دهم، فروعش را روشن می‌سازم و از هر قسم به شکل ساده و آسان مثال می‌زنم، برای اینکه حقایق آن دانسته شود و معانی آنها فهمیده شود و بر مطالبی که گفته خواهد شد، شاهد مثال و دلیل از سوره‌ها ذکر خواهم کرد. ان شاء اللّه تعالی.

گفتار سوم: توضیح وقف تام‌

وقف تام، وقفی است که قطع بر آن و شروع از بعدش خوبست، زیرا موضوع

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 8

آیات بعد، به آیات قبل هیچگونه تعلقی ندارد. این در جایی است که موضوعات پایان می‌پذیرد که [به طور عمده در انتهای آیات (فواصل) پیش می‌آید؛ مانند وقف بر «وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» «1» و شروع کردن از «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا» «2»؛ همچنین وقف بر «وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ» «3» و شروع کردن از «وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ» «4»؛ وقف بر «وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُونَ» «5» و شروع کردن از «یا بَنِی إِسْرائِیلَ» «6»؛ وقف بر «وَ أَفْئِدَتُهُمْ هَواءٌ» «7» و شروع کردن از «وَ أَنْذِرِ النَّاسَ» «8»؛ وقف بر «وَ لَوْ أَلْقی مَعاذِیرَهُ» «9» و شروع کردن از «لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ» «10» و نظایر آن، هرجا که مطلب پایان می‌پذیرد. گاهی نیز وقف تام است ولی هنوز به انتهای آیه نرسیده است؛ مانند «وَ جَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِها أَذِلَّةً» «11». اینجا وقف، تام است زیرا پایان سخن بلقیس است و سپس خداوند می‌فرماید: «وَ کَذلِکَ یَفْعَلُونَ» «12» و اینجا انتهای آیه است. و همچنین در «لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی» «13» این نیز وقف تام است به خاطر اینکه پایان سخن فرد ظالم، ابیّ بن خلف، بوده است؛ سپس خدای تعالی می‌فرماید: «وَ کانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولًا» «14» و اینجا پایان آیه است.

__________________________________________________
(1)- بقره: 5.
(2)- بقره: 6.
(3)- بقره: 29.
(4)- بقره: 30.
(5)- بقره: 46.
(6)- بقره: 47.
(7)- ابراهیم: 43.
(8)- ابراهیم: 44.
(9)- قیامة: 15.

(10)- قیامة: 16.

(11)- نمل: 34.

(12)- ملوک وقتی وارد قریه‌ای می‌شوند- همین‌گونه که بلقیس گفته است- عمل می‌کنند.

(13)- فرقان: 29.

(14)- یعنی شیطان، بسیار خوار می‌کند تا جایی که یاد خدا را از یادش ببرد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 9

گاهی نیز وقف تام، بر کلمه‌ای پس از انتهای آیه می‌باشد [یعنی در ابتدای آیه بعد قرار دارد]؛ مانند: «وَ إِنَّکُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَیْهِمْ مُصْبِحِینَ وَ بِاللَّیْلِ» «1». «مُصْبِحِینَ» انتهای آیه است ولی وقف تام بر کلمه «وَ بِاللَّیْلِ» است زیرا معنایش در ادامه آیه قبل می‌باشد یعنی در صبح و شامگاه. «2» همچنین در «عَلَیْها یَتَّکِؤُنَ وَ زُخْرُفاً» «3». انتهای آیه «یَتَّکِؤُنَ» است ولی وقف تام بر کلمه «وَ زُخْرُفاً» است زیرا عطف بر «سُقُفاً» در آیه قبل می‌باشد. «4» نیز «لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِها سِتْراً کَذلِکَ» «5». «سِتْراً» آخر آیه است ولی وقف تام بر کلمه «کَذلِکَ» می‌باشد زیرا معنی چنین است: «خبر ایشان چنین بود». «6»

و گاهی نیز تمام شدن معنی (و وقف تام) بعد از یک یا دو آیه و حتی بیشتر است که هرکدام با توضیح لازم در جای خود خواهد آمد. ان شاء الله «7».

گفتار چهارم: توضیح وقف کافی‌

بدان وقف کافی در مواردی است که وقف بر آن، صحیح و شروع از بعدش خوب است با این تفاوت که عبارت دوم، تنها از نظر معنی به عبارت اول وابسته

__________________________________________________
(1)- صافات: 137 و 138.
(2)- به درستی که شما صبحگاهان و به هنگام شب بر آنان (قوم لوط) می‌گذرید.
(3)- زخرف: 34 و 35.
(4)- خانه‌هایشان [در بهشت ، درها و تختها و زخرف (جواهر) دارد که ایشان بر تختها تکیه می‌زنند.
(5)- کهف: 90 و 91.
(6)- برای آنها پوششی [در مقابل نور خورشید] قرار نداده بودیم و خبرشان اینگونه بود که ذکر شد.
(7)- در متن عربی کتاب در پایان‌بخش مربوط به وقف تام، بحثی تحت عنوان «تام در درجه کافی» آمده است که ما آن را در پایان‌بخش مربوط به وقف کافی خواهیم آورد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 10

است و وابستگی لفظی بین آن دو نیست؛ مانند وقف بر: «حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ» «1» و شروع از بعد از آن و موارد مشابه در همین آیه؛ همین‌طور وقف بر «وَ لا عَلی أَنْفُسِکُمْ أَنْ تَأْکُلُوا مِنْ بُیُوتِکُمْ» «2» و شروع از بعد آن تا عبارت «أَوْ أَشْتاتاً»؛ وقف بر «الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ» «3» و شروع از بعد از آن زیرا تمام این موارد به هم عطف شده‌اند. «4» همچنین وقف بر انتهای آیات در سوره‌های تکویر، انفطار و انشقاق و شبیه آنها و همین‌طور فواصل آیات سوره‌های جنّ و مدّثّر و مشابه آنها. مراد از فواصل نظیر «احدا» و «وَلَداً» «5» است. همین‌طور است وقف بر «أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ» «6» و ابتدا از مابعدش. همچنین است موارد مشابه آن زیرا عبارت ما بعد عطف بر ما قبل و متعلق به آن است و هر بخش از کلام [از جهت عوامل لفظی مستقل بوده و معنایی دارد که کافی است و لذا وقف بر آن نیز کافی است. این نوع، «مفهوم» هم نامیده می‌شود.

اختلاف این موارد در کافی بودن، همانند اختلاف مواضع تام است. آنچه در فواصل آیات، «تام»، «کافی» یا «حسن» باشد، نسبت به آنچه در میان آیات قرار دارد «اتمّ»، «اکفی» یا «احسن» است و تمام این موارد را در جای خود و در هر یک از سوره‌ها خواهید دید. ان شاء الله تعالی، و بالله التوفیق.

__________________________________________________
(1)- نساء: 23.
(2)- نور: 61.
(3)- مائده: 5.
(4)- به نظر می‌رسد این‌جا اشتباهی از سوی مؤلف یا تدوین‌کنندگان کتاب صورت گرفته باشد زیرا مواردی مانند آیه بیست و سوم سوره نساء یا آیه شصت و یکم سوره نور با تعریفی که خود مؤلف از وقف کافی ارائه داده منافات دارد؛ مثلا عامل عبارات بعدی در آیه 23 سوره نساء «حرّمت» و در آیه 61 سوره نور «أَنْ تَأْکُلُوا» می‌باشد.
(5)- جنّ: 2 و 3.
(6)- مائده: 5.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 11

گاهی تام در درجه کافی است به این دلیل که بین دو کلام از نظر معنی، تعلق وجود دارد ولی از نظر لفظی، به یکدیگر وابستگی ندارند؛ مانند آیه کریمه «وَ یُنْذِرَ الَّذِینَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً» «1» که وقف در اینجا تام است و از «ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ» «2» شروع می‌شود زیرا عبارت دوم از عبارت قبلی بی‌نیاز است؛ همچنین وقف بر «وَ لا لِآبائِهِمْ» «3» تام است و ابتدا از «کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ» صحیح است گرچه کلامی که از دهانهایشان خارج می‌شود، همان «اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً» در آیه چهارم می‌باشد.

و همین‌گونه است نظایر آن از مواردی که وقف بر آن به اجماع اهل تفسیر و عالمان بزرگوار- که مواضع وقف تام را در قرآن مشخص کرده‌اند- تام است زیرا کلام در آن بخش تمام شده و بی‌نیازی مابعدش از آن، در حالی که مابعدش به سبب معنی، جزئی از آن یا سبب آن است؛ به همین سبب، این موارد در درجه کافی است. و بالله التوفیق.

گفتار پنجم: توضیح وقف حسن‌

بدان وقف حسن آن است که وقف بر آن خوب است ولی ابتدا از بعدش به دلیل وابستگی آن به عبارت قبلی، هم از نظر لفظی و هم از نظر معنوی، صحیح نیست؛ مانند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» و «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» «4» که وقف بر آنها و مشابهشان حسن است زیرا منظور عبارت فهمیده می‌شود ولی شروع از «رَبِّ الْعالَمِینَ»،

__________________________________________________
(1)- کهف: 4.
(2)- کهف: 5.
(3)- کهف: 5.
(4)- فاتحة: 2 و 3.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 12

«الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» و «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» خوب نیست زیرا این کلمات مجرور هستند و ابتدا از مجرور قبیح است و این قبیح، به خاطر این است که مجرور، تابع عبارت قبل از خود است.

از آن‌رو که برای قاری، به خاطر قطع نفس، همیشه امکان وقف بر روی تام یا کافی نیست، این قسم «صالح» نیز نامیده شده است.

و از آنچه شایسته است بر آن وقف شود، انتهای آیات است زیرا از جهاتی مقطع حساب می‌شوند و بسیاری از وقفهای تام، آنجا قرار دارند چرا که در انتهای آیات معمولا جمله‌ها پایان می‌پذیرند و آخر مطلب می‌باشند. حتی گروهی از پیشوایان و قاریان پیشین، وقف بر انتهای آیات را می‌پسندیدند هرچند قسمتی از کلام به بخش دیگر متعلق باشد به جهت این‌که گفتیم مقطع کلام هستند و مشتبه نمی‌شوند زیرا به خودی خود فاصله و مقطع می‌باشند اگرچه انتهای آیه، وقف تام نباشد.

از ابو عمرو [بصری «1» نقل شده که در انتهای هر آیه سکت «2» می‌کرد و می‌گفت: «من دوست دارم در انتهای تمام آیات، سکت شود».

در سنت رسول مکرم خدا صلّی اللّه علیه و آله نیز این‌گونه وارد شده است. از امّ سلمه «3» نقل شده که پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله قرائتش را تقطیع می‌کرد [یعنی آخر هر آیه وقف می‌کرد] و می‌فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»، «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»، «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ»،

__________________________________________________
(1)- ابو عمرو بصری یکی از قراء سبعه و متوفای 154 ه. ق است.
(2)- منظور از سکت، همان وقف است زیرا در بیان گذشتگان سکت، وقف و قطع یک مفهوم داشته است و جدا کردن این سه از یکدیگر مربوط به متأخرین است. از طرفی، منابع معتبر تصریح دارند که ابو عمرو بصری، در انتهای آیات به اصطلاح تجویدی وقف می‌کرده است نه سکت.
(3)- این روایت به طرق مختلف از ام سلمه روایت شده ولی در تمام آنها فقط به سوره حمد اشاره شده و از آن کلیت برای تمام قرآن دریافت نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 13

«مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ».

همچنین از طریق دیگری از وی نقل شده است: زمانی که پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله قرائت می‌نمود، قرائتش را آیه آیه قطع کرده و می‌خواند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» سپس وقف می‌کرد و آن‌گاه می‌خواند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» آن‌گاه وقف کرده و می‌خواند: «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» سپس وقف کرده و می‌خواند: «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ».

این روایت، از چند طریق نقل شده و در این باب، «اصل» محسوب می‌شود.

و بالله التوفیق.

گفتار ششم: وقف قبیح‌

وقف قبیح، وقفی است که منظور از آن فهمیده نمی‌شود؛ مانند وقف بر «بسم»، «مالک»، «ربّ»، «رسل» و نظایر آنها و ابتدا از «اللّه»، «یوم الدّین»، «العالمین»، «السموات» و «الله» [در آیات «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» «1»، «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» «2»، «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» «3»، «رَبُّ السَّماواتِ» «4» و «رُسُلُ اللَّهِ» «5»]؛ زیرا وقتی بر این کلمات وقف می‌شود روشن نیست به چه چیز اضافه شده‌اند. این مورد به جهت امکان قطع نفس بر روی آنها «وقف ضرورت» هم نامیده می‌شود. تمام قاریان و اهل فن، این قسم از وقف را نهی کرده و مردود شمرده‌اند و این‌گونه مناسب می‌دانند که کسی که نفسش در این‌گونه موارد قطع می‌شود، برای شروع، به

__________________________________________________
(1)- فاتحه: 1.
(2)- فاتحه: 4.
(3)- فاتحه: 2.
(4)- رعد: 16.
(5)- انعام: 124.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 14

قبل برگردد تا ماقبل را به مابعد وصل نماید. البته اگر این کار را [از روی عدم توانایی انجام نداد، اشکالی ندارد.

علی بن کیسه گفته است: وقف بر مضاف صحیح نیست مگر اینکه با خواندن مجدد، اصلاح شود.

قبیح‌تر از این نوع (یعنی وقف بر مضاف) در مواردی است مانند: «لَقَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّذِینَ قالُوا» «1»، «لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قالُوا» «2»، «وَ قالَتِ الْیَهُودُ» «3»، «وَ قالَتِ النَّصاری «4»، «مِنْ إِفْکِهِمْ لَیَقُولُونَ» «5»، «وَ مَنْ یَقُلْ مِنْهُمْ» «6»، «وَ ما لِیَ» «7»، «فَبَعَثَ» «8»، «و قالُوا أَ بَعَثَ» «9»، «و قالُوا» «10» و ابتدا از بعد از آنها یعنی: «إِنَّ اللَّهَ فَقِیرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِیاءُ»، «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ»، «عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ»، «الْمَسِیحُ ابْنُ اللَّهِ»، «وَلَدَ اللَّهُ»، «إِنِّی إِلهٌ مِنْ دُونِهِ»، «لا أَعْبُدُ»، «اللَّهُ غُراباً»، «اللَّهُ بَشَراً رَسُولًا» و «اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً» به خاطر اینکه با این فاصله انداختن، معنی از بین می‌رود «11».

نظیر اینها در قبح وقف مواردی است مانند: «فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ وَ اللَّهُ» «12»، «لِلَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَ لِلَّهِ» «13»، «إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی» «14»، «إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی» «15»،

__________________________________________________
(1)- آل عمران: 181.
(2)- مائده: 17.
(3)- توبه: 30.
(4)- توبه: 30.
(5)- صافات: 151.
(6)- انبیاء: 29.
(7)- یس: 22.
(8)- مائده: 31.
(9)- اسراء: 94.

(10)- مریم: 88.

(11)- در این‌گونه موارد، شروع از بعدشان نسبت به وقف بر آنها قبیحتر است.

(12)- بقره: 258.

(13)- نحل: 60.

(14)- بقره: 26.

(15)- غافر: 28.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 15

«إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ» «1» یا «لا یَبْعَثُ اللَّهُ» «2» زیرا به خاطر این فاصله انداختن، معنی خدشه‌دار می‌شود. ادامه آیات بدین قرار است: «وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»، «انّ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی ، «أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا ما»، «إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ»، «إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالًا فَخُوراً» و «لا یَبْعَثُ اللَّهُ مَنْ یَمُوتُ». کسی که نفسش بر روی این موارد، تمام شود لازم است به قبل برگردد و قسمتی از کلام را به قسمت دیگر وصل نماید و اگر چنین نکند، مرتکب گناه [در قرائت شده است. این اشتباه بزرگی است که اگر کسی آن را از روی عمد انجام دهد- به واسطه آن- از دین اسلام خارج می‌شود به این دلیل که آنچه از قرآن که متعلق به بعد یا قبلش است را جدا کرده و این جداسازی، افترا بر خدای بلند مرتبه است و نسبت دادن جهل و کفر به اوست.

وقف بر سخن جداگانه‌ای که خارج از حکم قبلی است ولی به آن وصل می‌شود، نیز از این قسم است؛ مانند وقف بر «وَ إِنْ کانَتْ واحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَ لِأَبَوَیْهِ» «3» به خاطر اینکه نصف در اینجا مربوط به دختر است و نه پدر و مادر، و عبارت «وَ لِأَبَوَیْهِ» مستأنفه است یعنی خبرش بعد آمده که «لِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ» است. همچنین وقف بر «إِنَّما یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتی «4» قبیح است به خاطر اینکه «الموتی» نه می‌شنوند و نه پاسخ می‌گویند، بلکه خداوند متعال خبر داده که ایشان برانگیخته می‌شوند «وَ الْمَوْتی یَبْعَثُهُمُ اللَّهُ». پس ایشان به خاطر حالت خاصشان از گروه قبلی جدا هستند. نیز وقف بر «لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا

__________________________________________________
(1)- نساء: 36.
(2)- نحل: 38.
(3)- نساء: 11.
(4)- انعام: 36.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 16

اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَ الَّذِی تَوَلَّی کِبْرَهُ مِنْهُمْ» «1» زیرا منظور از عبارت اول، مؤمنان هستند ولی متولیان کبر، منافقانند که در آخرت، عذابی بزرگ برای ایشان در نظر گرفته شده و منظور از ایشان «عبد الله بن ابیّ بن سلّول» است. همچنین وقف بر «انّی فَأَخافُ أَنْ یَقْتُلُونِ وَ أَخِی هارُونُ» «2» زیرا موسی علیه السلام از کشته شدن خود می‌ترسید نه از کشته شدن برادرش. «وَ أَخِی هارُونُ» مستأنفه است و درباره او صفت و حالتی «3» بیان شده است. و هرچه شبیه این موارد باشد نیز حکمش چنین است.

و نیز، از این وقف‌های قبیح، وقف بر اسمهایی است که وصف‌های بعدشان حقیقت و نوع آنها را مشخص می‌کند؛ مانند «فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ» «4» زیرا نمازگزاران، افرادی ستوده و ممدوح هستند که «ویل» بر ایشان شایسته نیست و وصف‌شدگان با عبارت بعد «الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ» کسانی هستند که مورد عتاب خداوند در آیه شریفه‌اند.

قبیح‌تر از این نوع، وقف بر حرف نفی است که حرف ایجابی بعدش بیاید؛ مانند:

«لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» «5»، «ما مِنْ إِلهٍ إِلَّا اللَّهُ» «6»، «لا إِلهَ إِلَّا أَنَا» «7» و مشابه‌هایش. اگر کسی بدون مشکل و اضطرار، قبل از حرف ایجاب و اثبات وقف نماید، این کار گناه بزرگی است زیرا در این صورت، معنی هرآنچه غیر خدا پرستش می‌شود، خواهد بود. همچنین در «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا مُبَشِّراً وَ نَذِیراً» «8» و «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا

__________________________________________________
(1)- نور: 11.
(2)- قصص: 33 و 34.
(3)- فصیحتر بودن او از موسی علیه السّلام.
(4)- ماعون: 4.
(5)- محمد: 19.
(6)- آل عمران: 62، صافات: 35.
(7)- طه: 14.
(8)- اسراء: 105.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 17

لِیَعْبُدُونِ» «1» اگر کسی قبل از حرف ایجاب وقف نماید، به نفی ارسال حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله و آفرینش جن و انسان منجر می‌شود. همینطور «وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیْبِ لا یَعْلَمُها إِلَّا هُوَ» «2» و «قُلْ لا یَعْلَمُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّهُ» «3» و آنچه شبیه آن است.

این موارد نیز از سخنان و گناهان بزرگ است [که وقف بر آنها ناپسند است .

از موارد وقف قبیح که توقیف در نهی از آن وارد شده، وقف بر این آیات و شبیه آنهاست: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا» «4»، «الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» «5»، «الَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» «6»، «لِلَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنی وَ الَّذِینَ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُ» «7»، «أَنَّهُمْ أَصْحابُ النَّارِ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ» «8»، «مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ» «9»، «فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا» «10»، «إِنْ یَنْتَهُوا یُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ وَ إِنْ یَعُودُوا» «11»، «فَمَنْ تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی وَ مَنْ عَصانِی» «12» و «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ» «13». در این موارد، بخش دوم از جهت معنی از حکم اول خارج است و وقتی که بدون روشن شدن حقیقت و آشکار شدن مرادش، بر آن حکم شود، چیزی

__________________________________________________
(1)- ذاریات: 56.
(2)- انعام: 59.
(3)- نمل: 65.
(4)- مائده: 9 و 10.
(5)- محمد: 1 و 2.
(6)- فاطر: 7.
(7)- رعد: 18.
(8)- غافر: 6 و 7.
(9)- کهف: 17.

(10)- آل عمران: 20.

(11)- انفال: 38.

(12)- ابراهیم: 36.

(13)- ابراهیم: 7.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 18

قبیح‌تر از آن وجود ندارد، زیرا حال مؤمن و کافر و هدایت یافته و گمراه یکسان شده است. در این حالت، بطلان شریعت و خروج از دین است و لازم است کسی که (اضطرارا) در این موارد نفسش قطع شود، برگشته و بخشی از کلام را به بخش دیگر وصل کند؛ یا بر انتهای هر بخش وقف کند؛ یا در آخر دومی وقف نماید. پس هرکه چنین نکند، گناه کرده و تجاوز نموده و از روی نادانی افترا بسته است.

نقل شده که: حمزه و غیر او وقف بر این موارد- یعنی آنچه از قبیح‌ها برشمردیم- را قبیح می‌دانسته‌اند زیرا قاری امکان دوری از آن را دارد.

مؤلف گوید: این اقسام وقف بود که آن را برشمردم و اصول و فروعش را تلخیص نمودم. پس آنها را به دقت بدان و فراگیر. و بالله التوفیق.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 19

وقف و ابتدا در آیات و سوره‌های قرآن کریم‌

سوره حمد

سوره حمد

[1] آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

استعاذه/ الرجیم/ تام

1 (بسمله)/ الرحیم/ اتم نسبت به موضع قبل

4/ الدین/ تام [2]

5/ نستعین/ تام [3]

7/ انعمت علیهم/ حسن [4]

7/ و لا الضالین/ تام

__________________________________________________

[1]- اگر به منظور جدا کردن آیات و مراعات ترتیل، بر سر هریک از آیات این سوره وقف شود، نیکو است و سنت نبوی نیز این چنین بوده است.

از ام سلمه نقل شده: «وقتی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله [سوره حمد را] قرائت می‌کرد، آیه آیه قطع کرده، می‌خواند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» وقف می‌کرد؛ سپس می‌خواند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» وقف می‌کرد؛ سپس تلاوت می‌کرد: «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» و «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» [تا انتها].»

[2]- زیرا ما بعدش از آن بی‌نیاز است.

[3]- زیرا پایان ثنا بر خدای عز و جل است.

[4]- تام و کافی نیست خواه آنکه «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» صفت یا بدل از «الَّذِینَ» در عبارت «صِراطَ الَّذِینَ» باشد؛ خواه آنکه «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ» حال با تقدیر «مغضوبا علیهم» یا استثنا باشد با تقدیر «الا المغضوب علیهم». در هر دو صورت به ما قبل تعلق دارد و از آن جدا نمی‌شود مگر بطور غیر اختیاری.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 22

مؤلف گوید: آنچه وقف بر آن ناپسند است چیزهایی از قبیل وقف بر سر مبدل منه بدون بدل، موصوف بدون صفت، معطوف بدون عطف و مؤکد بدون تأکید می‌باشد که شبیه آن را در کتاب «الوقف و الابتداء» همراه مثال و با شرح، ذکر کرده‌ام و ذکر موضوع در آن کتاب، از تکرار آن در اینجا بی‌نیاز می‌سازد.

و بالله التوفیق.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 23

سوره بقره‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ ا لم [1] (هرجا واقع شود نوع وقف بر آن مطابق همین سوره است)./ تام [2] (قول مختار مؤلف) کافی (قول ابو حاتم) نه تام و نه کافی [3] (قول افراد دیگر)

__________________________________________________

[1]- «أَ لَمْ» در تمام سوره‌هایی که آمده، در شمارش کوفی، انتهای آیه است و این از آن جهت است که جمله مستقل و کلام تمامی است.

[2]- اگر اسمی برای سوره در نظر گرفته شود، یعنی «اقرأ ا لم»؛ یا به معنای «انا اللّه اعلم و اری» حمل شود.

[3]- زیرا:

الف) معنایش این است که «یا محمّد ذلک الکتاب»؛

ب) گفته شده «قسم» است؛

ج) قولی هست که برای «بیدار و آگاه کردن» آمده است.

بنابراین سه وجه، به خاطر بدست آمدن فایده در آن، به ما بعد تعلق دارد و لذا از آن جدا نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 24

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

2/ لا ریب فیه/ کافی [1] تام [2] (قول نافع)

2/ هدی للمتقین/ تام [3] کافی [4] حسن [5]

__________________________________________________

[1]- «هُدیً لِلْمُتَّقِینَ» با در نظر گرفتن ضمیر «هو» مرفوع می‌شود.

[2]- «هدی» با «فیه» مرفوع می‌شود. در این صورت معنای «لا رَیْبَ»، «لا شکّ» می‌شود؛ ضمیر عاید به کتاب، به علت آشکار بودن معنی ذکر نشده است. اگر در کلام بیان می‌شد، «لا ریب فیه، فیه هدی» می‌شد.

بصریون می‌گویند: «ان فعلت فلا بأس» یعنی «لا بأس علیک» و کوفیون می‌گویند: «ان زرتنی فلا براح» یعنی «لا براح لک» که ایشان خبر «لا» ی نفی جنس را حذف کرده‌اند. نظیر آن «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» و «لا حول و لا قوّة الّا باللّه» است یعنی «لا اله للعالم الّا اللّه» و «لا حول لنا و لا قوّة الّا باللّه».

[3]- اگر بعد از «الذین» مبتدای مرفوع باشد و خبر آن در عبارت «أُولئِکَ عَلی هُدیً مِنْ رَبِّهِمْ» «1» بیاید.

[4]- الف) چنانچه بنا بر مدح «هم الذین» در نظر گرفته شود و مرفوع؛

ب) اگر منصوب و تقدیر آن «اعنی الّذین» باشد.

[5]- در صورتی که «الّذین» صفت «للمتقین» و مجرور باشد.

قاعده: در هرچه نظیر «الذین» در حالت وصفی بیاید سه نوع وقف ذکر شده و جایز است؛ نظیر «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ الَّذِی جَعَلَ» «2»، «إِلَّا الْفاسِقِینَ الَّذِینَ یَنْقُضُونَ» «3»، «بَصِیرٌ بِالْعِبادِ الَّذِینَ یَقُولُونَ» «4»، «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ» «5» و مشابه‌های آن.

__________________________________________________
(1)- آیه 5.
(2)- بقره: آیات 21 و 22.
(3)- بقره: آیات 26 و 27.
(4)- آل عمران: آیات 15 و 16.
(5)- زمر: آیه 17.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 25

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

3/ یُنْفِقُونَ/ کافی (گفته شده) تام [1]

4/ مِنْ قَبْلِکَ/ کافی

4/ یُوقِنُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

5/ الْمُفْلِحُونَ/ تام

6/ لا یُؤْمِنُونَ/ کافی

7/ وَ عَلی سَمْعِهِمْ/ کافی (گفته شده) تام محل وقف نیست [2] [اختلاف قرائت

7/ غِشاوَةٌ/ کافی [3]

__________________________________________________

[1]- زیرا پایان وصف مؤمنان عرب (مسلمانان) است و بعد از آن، ابتدای بیان اوصاف مؤمنان اهل کتاب می‌باشد.

[2]- مفضل از عاصم در همین آیه، «وَ عَلی أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ» «1» روایت کرده است و لذا بر «سَمْعِهِمْ» نمی‌توان وقف کرد زیرا «غِشاوَةٌ» با فعلی که «خَتَمَ» بر آن دلالت دارد منصوب شده زیرا «ختم» و «جعل» در معنا یکی هستند؛ گویی می‌فرماید: «و جعل علی ابصارهم غشاوة».

[3]- بنابر قرائت «غشوة» وقف کافی است.

__________________________________________________
(1)- زمر: آیات 17 و 18.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 26

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

7/ عَذابٌ عَظِیمٌ/ تام

8/ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ/ کافی

9/ وَ الَّذِینَ آمَنُوا/ کافی

9/ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ/ کافی

9/ وَ ما یَشْعُرُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

10/ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ [1]/ [کافی

10/ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً/ اکفی نسبت به موضع قبل

10/ یَکْذِبُونَ/ کافی (گفته شده) تام [2]

11/ مُصْلِحُونَ/ کافی

12/ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ/ کافی (گفته شده) تام

13/ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ/ کافی

13/ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

__________________________________________________

[1]- منظور از «مَرَضٌ»، «شک» است.

[2]- زیرا پایان موضوع است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 27

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

14/ مُسْتَهْزِؤُنَ/ کافی [1]

15/ یَعْمَهُونَ/ کافی

16/ مُهْتَدِینَ/ کافی

17/ لا یُبْصِرُونَ/ کافی

18/ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ/ کافی (گفته شده) تام

19/ حَذَرَ الْمَوْتِ/ تام

19/ بِالْکافِرِینَ/ کافی

20/ قامُوا/ کافی (گفته شده) تام

20/ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ [2]/ تام

__________________________________________________

[1]- ابو حاتم شروع از آیه 15 «اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ» و آیه 54 سوره آل عمران «وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرِینَ» و نظایر آن را مکروه دانسته ولی به نظر ما، ابتدا از این آیات، حسن است و قطع بر قبل از آن کافی است زیرا معنای استهزا و مکر از جانب خدای متعال، پاداش و جزا برای مخالفان ایشان به خاطر استهزا و مکر آنان است. گفته شده معنی، آن است که برای آنها عذابی- به دلیلی که احساس نمی‌کنند و گمان نمی‌برند که با آن مستحق این عذاب شده باشند- وجود دارد.

[2]- مجاهد گوید: از اول سوره بقره، چهار آیه در وصف مؤمنان، دو آیه در وصف کافران و سیزده آیه در وصف منافقان است. در بیست آیه مذکور، موارد اتم عبارت است از: «الْمُفْلِحُونَ» «1»، «عَظِیمٌ» «2» و «قَدِیرٌ».

__________________________________________________
(1)- آیه 5.
(2)- آیه 7.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 28

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

21/ تَتَّقُونَ/ حسن [1]

22/ وَ السَّماءَ بِناءً/ کافی

22/ رِزْقاً لَکُمْ/ کافی

22/ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ/ تام

23/ صادِقِینَ/ تام (گفته شده) کافی

25/ مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ/ کافی

25/ بِهِ مُتَشابِهاً/ کافی (گفته شده) تام

25/ أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ/ کافی

25/ خالِدُونَ/ تام

26/ أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا/ محل وقف نیست [2] تام (قول احمد بن موسی)

25/ أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا ما/ محل وقف نیست [3] حسن (قول احمد بن جعفر دینوری و احمد بن محمد نحاس)

__________________________________________________

[1]- ذکر آن قبلا [در آیه 2] به میان آمده است.

[2]- زیرا «ما» زایده و مؤکده است و از آن شروع نمی‌شود.

[3]- زیرا «بَعُوضَةً» بدل از «مَثَلًا» است و از آن جدا نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 29

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

26/ فَما فَوْقَها/ کافی (گفته شده) تام

26/ وَ یَهْدِی بِهِ کَثِیراً/ کافی

26/ إِلَّا الْفاسِقِینَ/ کافی [1]

27/ الْخاسِرُونَ/ تام

28/ فَأَحْیاکُمْ/ محل وقف نیست [2] محل وقف (قول ابی حاتم) [3]

28/ تُرْجَعُونَ/ تام

29/ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً/ کافی

29/ سَبْعَ سَماواتٍ/ کافی (گفته شده) تام

29/ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلِیمٌ/ تام

30/ وَ نُقَدِّسُ لَکَ/ کافی (گفته شده) تام

__________________________________________________

[1]- ذکر آن [در آیه 2] به میان آمده است.

[2]- زیرا بعدش، عطف بر آن بوده و از آن جدا نمی‌شود و احتجاج ابو حاتم بر وقف آن، صحیح به نظر نمی‌رسد.

[3]- بر «فَأَحْیاکُمْ» وقف می‌شود و از «ثُمَّ یُحْیِیکُمْ» آغاز می‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 30

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

30/ ما لا تَعْلَمُونَ [1]/ تام

31/ صادِقِینَ/ کافی

32/ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

33/ تَکْتُمُونَ/ تام

34/ الْکافِرِینَ/ کافی

35/ مِنَ الظَّالِمِینَ/ کافی

36/ مِمَّا کانا فِیهِ/ کافی (گفته شده) تام

36/ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا/ کافی [2]

36/ إِلی حِینٍ/ کافی

37/ فَتابَ عَلَیْهِ/ کافی [3]

37/ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

__________________________________________________

[1]- شخصی از مجاهد در آیه «إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ» نقل کرده که: خداوند، معصیت ابلیس را قبل از آنکه سرپیچی کند می‌دانست و او را برای این معصیت خلق کرده بود.

[2]- زیرا بعد از آن جدا بوده و خبر از این است که بعضی از اینان دشمن برخی دیگر هستند.

[3]- قاعده: وقف قبل از «انّ» ابتدائیه- غیر از قول و قسم- در تمام قرآن کافی بوده و ابتدا از «انّ» حسن است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 31

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

38/ مِنْها جَمِیعاً/ کافی

38/ یَحْزَنُونَ/ تام

39/ خالِدُونَ/ تام

40/ فَارْهَبُونِ/ کافی

41/ فَاتَّقُونِ/ کافی

42/ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ/ کافی

43/ مَعَ الرَّاکِعِینَ/ کافی

44/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ کافی

45/ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ/ کافی

45/ عَلَی الْخاشِعِینَ/ کافی

46/ راجِعُونَ/ تام

47/ عَلَی الْعالَمِینَ/ کافی

48/ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ/ کافی

49/ عَظِیمٌ/ کافی

50/ تَنْظُرُونَ/ کافی

51/ ظالِمُونَ/ کافی

52/ تَشْکُرُونَ/ کافی

53/ تَهْتَدُونَ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 32

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

54/ عِنْدَ بارِئِکُمْ/ کافی

54/ فَتابَ عَلَیْکُمْ/ اکفی نسبت به موضع قبل

54/ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ/ تام

55/ تَنْظُرُونَ/ کافی

56/ تَشْکُرُونَ/ کافی

57/ یَظْلِمُونَ/ تام

58/ خَطایاکُمْ/ کافی

58/ الْمُحْسِنِینَ/ کافی

59/ یَفْسُقُونَ/ تام

60/ مُفْسِدِینَ/ تام

61/ وَ بَصَلِها/ کافی [1]

(گفته شده) تام [2]

61/ خَیْرٌ/ کافی [3] (گفته شده) تام [4]

__________________________________________________

[1]- بنابراین قول که عبارت «أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنی بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ» از حضرت موسی علیه السّلام باشد زیرا زمانی که از او، آن خوراکی‌ها را تقاضا کردند، خشمگین شد.

[2]- بنابر سخن قتاده که ذکر می‌شود.

[3]- بنابر سخن قتاده یا این که «أَ تَسْتَبْدِلُونَ ... سالتم» از حضرت موسی علیه السّلام باشد.

[4]- بنابراین که عبارت «أَ تَسْتَبْدِلُونَ ... خَیْرٌ» از حضرت موسی علیه السّلام و جمله «اهْبِطُوا مِصْراً فَإِنَّ لَکُمْ ما سَأَلْتُمْ» از خداوند متعال باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 33

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

61/ فَإِنَّ لَکُمْ ما سَأَلْتُمْ [1]/ تام [2]

61/ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْکَنَةُ/ کافی

61/ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ/ اکفی نسبت به موضع قبل

61/ بِغَیْرِ الْحَقِّ/ کافی

61/ یَعْتَدُونَ/ تام

62/ یَحْزَنُونَ/ تام

63/ تَتَّقُونَ/ کافی

64/ الْخاسِرِینَ/ کافی

65/ خاسِئِینَ/ کافی

66/ لِلْمُتَّقِینَ/ تام

67/ الْجاهِلِینَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- قتاده گوید: وقتی خداوند در مدت زمان تیه (زمان سرگردانی بنی اسرائیل در بیابان)، منّ و سلوی (غذای روزانه آنها در مدت تیه که با معجزه بر آنها فرستاده می‌شد) را برایشان نازل کرد و زندگی مصر را به یاد آوردند، خداوند فرمود:

«أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنی بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ اهْبِطُوا مِصْراً» یعنی شهری از شهرها. سپس فرمود: «فَإِنَّ لَکُمْ ما سَأَلْتُمْ».

[2]- بدون اختلاف است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 34

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

68/ وَ لا بِکْرٌ/ کافی [1]

68/ بَیْنَ ذلِکَ/ کافی

68/ تُؤْمَرُونَ/ کافی

69/ النَّاظِرِینَ/ کافی

70/ لَمُهْتَدُونَ/ کافی

71/ تُثِیرُ الْأَرْضَ/ محل وقف نیست حسن (قول محمد بن قاسم انباری)

71/ وَ لا تَسْقِی الْحَرْثَ/ کافی [2]

71/ لا شِیَةَ فِیها/ کافی

71/ یَفْعَلُونَ/ تام (گفته شده) کافی

72/ فَادَّارَأْتُمْ فِیها/ کافی

72/ تَکْتُمُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

74/ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً/ کافی

__________________________________________________

[1]- سپس از «عَوانٌ» آغاز می‌شود یعنی آن گاو، متوسط (بین کوچک و بزرگ) است.

[2]- سپس از «مُسَلَّمَةٌ» آغاز می‌شود یعنی آن سالم است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 35

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

74/ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ/ کافی [1] تام [اختلاف قرائت [2]

76/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ تام

77/ یُعْلِنُونَ/ کافی

78/ إِلَّا یَظُنُّونَ/ کافی

79/ ثَمَناً قَلِیلًا/ کافی

79/ مِمَّا یَکْسِبُونَ/ کافی

81/ بَلی [3]/ کافی [4]

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت معروف، «مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ» خوانده می‌شود و به «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ» متصل است.

[2]- بنابر قرائت ابن کثیر که «یعلمون» خوانده زیرا ما بعدش جدا و خبر دادن از جانب خدای عز و جل درباره این مطلب است و لذا از قبل، جداست.

[3]- اصل کلمه «بَلی نزد کوفیین، «بل» است و سپس «ی» در انتها بعنوان علامت تأنیث اضافه شده است.

[4]- زیرا نفی آن موضوعی است که پیش از آن آمده است.

قاعده: وقف بر «بَلی به دلیل فوق، در همه موارد کافی است مگر آن که قسم به آن متصل گردد نظیر «قالُوا بَلی وَ رَبِّنا» «1» و «قُلْ بَلی وَ رَبِّی» «2» که در چنین مواردی، وقف بر «بلی» بدون قسم بعدش، صورت نمی‌گیرد.

__________________________________________________
(1)- انعام: آیه 30.
(2)- سبأ: آیه 3.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 36

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

81/ هُمْ فِیها خالِدُونَ/ تام

82/ هُمْ فِیها خالِدُونَ/ تام

83/ لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ/ کافی [1]

83/ مُعْرِضُونَ/ کافی

84/ تَشْهَدُونَ/ کافی

85/ إِخْراجُهُمْ/ کافی

85/ وَ تَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ/ کافی

85/ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا/ کافی

85/ إِلی أَشَدِّ الْعَذابِ/ کافی

85/ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ/ کافی [2] تام (قول ابی حاتم)

86/ یُنْصَرُونَ/ کافی

87/ بِرُوحِ الْقُدُسِ/ کافی

87/ تَقْتُلُونَ/ کافی

88/ یُؤْمِنُونَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- سپس از «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» آغاز می‌شود با مقدر گرفتن «و استوصوا بالوالدین احسانا». دلیل این تقدیر در ادامه عبارت آمده است ( «وَ قُولُوا»، «وَ أَقِیمُوا» و «آتُوا»).

[2]- هم بنابر قرائت «تَعْمَلُونَ» و هم بنابر قرائت «یعملون».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 37

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

89/ کَفَرُوا بِهِ/ کافی

89/ عَلَی الْکافِرِینَ/ کافی

90/ عَلی غَضَبٍ/ کافی

91/ لِما مَعَهُمْ/ کافی (گفته شده) تام

91/ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ/ تام

92/ ظالِمُونَ/ تام

93/ وَ اسْمَعُوا/ کافی

93/ بِکُفْرِهِمْ/ کافی

93/ مُؤْمِنِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

95/ بِما قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ/ کافی (گفته شده) تام

96/ حَیاةٍ/ محل وقف نیست تام (قول نافع)

96/ وَ مِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا/ کافی [1]

96/ أَلْفَ سَنَةٍ/ کافی

96/ أَنْ یُعَمَّرَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- یعنی یهودیان از مشرکان هم حریص‌تر هستند؛ سپس به‌وسیله عبارت «یَوَدُّ أَحَدُهُمْ»، خبر جدیدی درباره آنان بیان فرموده است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 38

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

96/ بِما یَعْمَلُونَ/ تام

97/ لِلْمُؤْمِنِینَ/ کافی

98/ لِلْکافِرِینَ/ کافی

99/ إِلَّا الْفاسِقُونَ/ کافی

100/ لا یُؤْمِنُونَ/ کافی

101/ لا یَعْلَمُونَ/ کافی

102/ عَلی مُلْکِ سُلَیْمانَ/ احسن نسبت به موضع بعد

102/ وَ ما کَفَرَ سُلَیْمانُ/ حسن تام (قول نافع و احمد بن جعفر دینوری)

102/ وَ لکِنَّ الشَّیاطِینَ کَفَرُوا/ احسن نسبت به موضع قبل

102/ یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ/ محل وقف نیست [1] کافی [2]

102/ بِبابِلَ/ محل وقف نیست [3] تام (قول نافع)

__________________________________________________

[1]- درصورتی‌که «ما» در عبارت بعد به معنای «الذی» در نظر گرفته شود و در این حالت یا بر «وَ اتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّیاطِینُ» عطف می‌شود یا بر کلمه «السِّحْرَ» در عبارت «یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ»؛ بنابراین، عبارت فوق با عبارت بعد، از هم جدا می‌شوند.

[2]- چنانچه «ما» در عبارت بعد، نفی باشد هرچند این نظر، دقیق نیست.

[3]- زیرا دو اسم «هارُوتَ» و «مارُوتَ» بدل از «الْمَلَکَیْنِ» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 39

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

102/ هارُوتَ وَ مارُوتَ/ کافی

102/ فَلا تَکْفُرْ/ کافی [1]

102/ وَ لا یَنْفَعُهُمْ/ کافی

102/ مِنْ خَلاقٍ/ کافی

102/ یُعَلِّمُونَ/ کافی

103/ یَعْلَمُونَ/ تام [2]

104/ وَ اسْمَعُوا/ تام

104/ عَذابٌ أَلِیمٌ/ کافی

105/ مِنْ خَیْرٍ مِنْ رَبِّکُمْ/ کافی

106/ أَوْ مِثْلِها/ کافی (گفته شده) تام

107/ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ/ کافی

107/ وَ لا نَصِیرٍ/ کافی

108/ مُوسی مِنْ قَبْلُ/ کافی

108/ سَواءَ السَّبِیلِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- جمله «فَیَتَعَلَّمُونَ» مستأنفه است. سیبویه، «فهم یتعلمون» در نظر گرفته؛ مشابه آن «کُنْ فَیَکُونُ» است.

[2]- زیرا انتهای موضوع است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 40

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

109/ مِنْ بَعْدِ إِیمانِکُمْ کُفَّاراً/ محل وقف نیست وقف می‌شود [1] (قول نافع، احمد بن موسی، محمد بن عیسی، فرّاء، ابو حاتم، دینوری و ابن انباری) تام [2] (قول اخفش و قتبی)

109/ لَهُمُ الْحَقُّ/ کافی

109/ بِأَمْرِهِ/ کافی

109/ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ/ تام

110/ وَ آتُوا الزَّکاةَ/ کافی

110/ عِنْدَ اللَّهِ/ کافی

110/ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ/ تام

111/ تِلْکَ أَمانِیُّهُمْ/ کافی (گفته شده) تام

111/ صادِقِینَ/ کافی [3]

__________________________________________________

[1]- «حَسَداً» بنابر مفعول مطلق یا تفسیر بودن از عبارت اول «وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِیمانِکُمْ کُفَّاراً» منصوب است.

[2]- بعد از این عبارت، «حَسَداً» شروع جمله جدیدی است یعنی «یحسدونکم حسدا».

[3]- زیرا فرموده «بَلی مَنْ أَسْلَمَ» «1»، رد جمله انکاری قبل است.

__________________________________________________
(1)- آیه 112.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 41

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

112/ بَلی [1]/ کافی

112/ یَحْزَنُونَ/ تام

113/ یَتْلُونَ الْکِتابَ/ کافی

113/ یَخْتَلِفُونَ/ تام

114/ فِی خَرابِها/ کافی

114/ عَذابٌ عَظِیمٌ/ تام

115/ فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ/ کافی (گفته شده) تام

115/ إِنَّ اللَّهَ واسِعٌ عَلِیمٌ/ تام

117/ فَإِنَّما یَقُولُ لَهُ کُنْ/ کافی [2] موضع وقف نیست [اختلاف قرائت [3]

__________________________________________________

[1]- وقف بر «کُلا» و «بَلی را به‌طور جداگانه در کتابی ذکر کرده‌ام.

[2]- اگر «فَیَکُونُ» جمله جدیدی به صورت «فهو یکون» در نظر گرفته شود و بر «یَقُولُ» عطف نشود.

[3]- درصورتی‌که طبق قرائت ابن عامر، «فَیَکُونُ» جواب امر به‌وسیله حرف «ف» باشد؛ لذا به دلیل تعلق آن به «کُنْ»، بر آن وقف نمی‌شود، زیرا «فَیَکُونُ» جواب آن است. در سوره آل عمران «1»، سوره مریم «2» و سوره غافر «3» نیز مانند همین مورد وجود دارد. همچنین نصب در سوره نحل «4» و سوره یس «5» به دلیل عطف «فَیَکُونُ» بر «یَقُولُ» است که «أَنْ» در آن عمل کرده یعنی عبارت «أَنْ یَقُولَ»؛ لذا از این عبارت قطع و جدا نمی‌شوند.

__________________________________________________
(1)- آیه 47.
(2)- آیه 35.
(3)- آیه 68.
(4)- آیه 40.
(5)- آیه 82.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 42

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

117/ فَیَکُونُ/ تام [1]

118/ یُوقِنُونَ/ تام

119/ بَشِیراً وَ نَذِیراً [2]/ کافی [3] محل وقف نیست [4]

119/ أَصْحابِ الْجَحِیمِ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر هر دو قرائت.

[2]- محمد بن کعب، از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله روایت کرده است که فرمود: ای کاش آنچه پدر و مادرم انجام داده‌اند، احساس می‌کردم. خداوند نازل کرد: «انّا ارسلناک بالحق بشیرا و نذیرا و لا تسال عن اصحاب الجحیم». [به اعتقاد شیعه و بلکه به حکم مسلّم عقلی، این نقل و مشابه‌های آن باطل است.]

[3]- زیرا:

الف) چنانچه با قرائت «و لا تسال» خوانده شود و به‌صورت «و لیست تسال» در نظر گرفته شود- یعنی «تو به خاطر ایشان مؤاخذه نمی‌شوی»- دراین‌صورت، از قبلش منقطع است.

ب) با قرائت «و لا تسال»- بنابر روایت فوق و قرائات وارد شده از نافع و یعقوب- نیز وقف کافی است.

[4]- با قرائت «و لا تسال»، درصورتی‌که به معنای «غیر مسؤول» در نظر گرفته شود- یعنی: تو نسبت به کارهای اصحاب جهنم مسئول نیستی- عطف بر «بَشِیراً وَ نَذِیراً» است زیرا حال از عبارت قبل و متعلق به آن است و از آن جدا نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 43

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

120/ مِلَّتَهُمْ/ کافی

120/ هُوَ الْهُدی کافی

120/ وَ لا نَصِیرٍ/ تام

121/ یُؤْمِنُونَ بِهِ/ کافی

121/ الْخاسِرُونَ/ تام

123/ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ/ تام

124/ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی/ کافی

124/ الظَّالِمِینَ/ تام

125/ وَ أَمْناً [1]/ تام [2] محل وقف نیست [3] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- از عمر بن خطاب روایت شده است که به رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله عرض کردم: [چه می‌شود] اگر مقام ابراهیم را مصلی برگزینیم؟ سپس خداوند، آیه «وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی» را نازل فرمود. [به اعتقاد شیعه، این نقل و مشابه‌های آن باطل و بی‌اساس است.]

[2]- بنابر قرائت «وَ اتَّخِذُوا» (که امر به برگزیدن است).

[3]- بنابر قرائت نافع و ابن عامر، «وَ اتَّخِذُوا» عطف به جمله قبل است زیرا خبر از کار مردم می‌باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 44

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

125/ مُصَلًّی/ کافی [1]

125/ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ/ تام

126/ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ [2]/ تام [3]

127/ مِنَ الْبَیْتِ/ محل وقف نیست محل وقف است [4]

127/ وَ إِسْماعِیلُ/ کافی [5] (گفته شده) تام [6]

127/ تَقَبَّلْ مِنَّا/ کافی

127/ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

__________________________________________________

[1]- بنابر هر دو قرائت.

[2]- از مجاهد در این آیه روایت شده: حضرت ابراهیم علیه السّلام برای هرکه به خدا و قیامت ایمان آورده، از خدا روزی خواست. خداوند عز و جل فرمود: «به هرکس که کفر بورزد نیز روزی می‌دهم».

[3]- زیرا سخن «قالَ وَ مَنْ کَفَرَ» و بعد از آن، از خداوند متعال است.

[4]- طبق قول کسانی‌که قائل هستند، دعای «رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا» فقط از حضرت اسماعیل علیه السّلام صادر شده است.

[5]- این قول نسبت به قول اول، قائل بیشتری دارد.

[6]- سپس «رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا» شروع می‌شود، به‌معنای «یقولان ربنا».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 45

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

128/ مُسْلِمَیْنِ لَکَ/ محل وقف نیست حسن (قول ابن انباری)

128/ أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ/ کافی (گفته شده) تام

128/ وَ تُبْ عَلَیْنا/ کافی

128/ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ/ کافی

129/ وَ یُزَکِّیهِمْ/ کافی

129/ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ/ تام

130/ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ/ کافی

132/ بَنِیهِ وَ یَعْقُوبُ/ کافی

133/ لَهُ مُسْلِمُونَ/ تام

134/ قَدْ خَلَتْ/ کافی

134/ لَها ما کَسَبَتْ/ کافی

134/ وَ لَکُمْ ما کَسَبْتُمْ/ کافی

134/ عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ/ تام

135/ تَهْتَدُوا/ تام

135/ حَنِیفاً/ کافی

135/ وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 46

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

137/ فَقَدِ اهْتَدَوْا/ کافی

137/ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ/ تام (قول کسایی) [1] وقف تام نیست (قول اخفش) [2]

138/ صِبْغَةَ اللَّهِ/ کافی

138/ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً/ کافی

138/ لَهُ عابِدُونَ/ تام

140/ أَمِ اللَّهُ/ کافی

140/ عَمَّا تَعْمَلُونَ/ تام

141/ قَدْ خَلَتْ/ کافی

141/ لَها ما کَسَبَتْ/ کافی

141/ وَ لَکُمْ ما کَسَبْتُمْ/ کافی

141/ عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ/ تام

142/ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ/ تام

143/ عَلَیْکُمْ شَهِیداً/ تام

__________________________________________________

[1]- اگر «صِبْغَةَ اللَّهِ» در آیه بعد، بر حسب اغراء «1» منصوب شود و تقدیر «الزموا صبغة الله» یعنی ملازم دین خدا باشید.

[2]- اگر «صِبْغَةَ اللَّهِ» بدل از عبارت «بَلْ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ» «2» باشد.

__________________________________________________
(1)- اغراء یعنی متوجه ساختن مخاطب بر کار ستایش شده‌ای که ملازم آن است.
(2)- آیه 135.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 47

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

143/ عَلَی الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ/ تام

143/ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ/ تام

144/ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ/ کافی

145/ قِبْلَةَ بَعْضٍ/ کافی

146/ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ/ کافی

147/ الْمُمْتَرِینَ/ تام

148/ الْخَیْراتِ/ کافی

148/ یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعاً/ کافی

148/ قَدِیرٌ/ کافی

149/ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ/ کافی

150/ وَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ/ تام [1] غیر تام [2]

151/ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ/ غیر تام [3] تام [4]

__________________________________________________

[1]- اگر «ک» در «کَما أَرْسَلْنا»- در آیه بعد- با سخن خداوند در جمله «أَذْکُرْکُمْ» تعلیق شود.

[2]- چنانچه «ک» در «کَما أَرْسَلْنا» با ماقبلش تعلیق شود.

[3]- درصورتی‌که وقف آخر آیه 150 (به دلیل ذکر شده)، تام باشد.

[4]- درصورتی‌که وقف آخر آیه 150 غیر تام باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 48

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

152/ أَذْکُرْکُمْ/ کافی

152/ وَ لا تَکْفُرُونِ/ تام

154/ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ/ حسن تام (قول دینوری) [1]

154/ بَلْ أَحْیاءٌ/ حسن تام (قول نافع)

155/ وَ الثَّمَراتِ/ کافی

155/ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ/ کافی [2]

157/ هُمُ الْمُهْتَدُونَ/ تام

158/ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما/ کافی

158/ شاکِرٌ عَلِیمٌ/ تام

160/ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ/ تام

162/ خالِدِینَ فِیها/ صالح [حسن

162/ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ/ تام

163/ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ/ تام

164/ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ/ تام

__________________________________________________

[1]- سپس از «بَلْ أَحْیاءٌ» با درنظر گرفتن «بل هم احیاء» آغاز می‌شود.

[2]- زیرا بعدش «الَّذِینَ» آمده است که [در آیه 2 سوره بقره از آن سخن به میان آمد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 49

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

165/ کَحُبِّ اللَّهِ/ کافی

165/ أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ/ تام

165/ إِذْ یَرَوْنَ الْعَذابَ/ محل وقف نیست [1] محل وقف است [2] [اختلاف قرائت

166/ بِهِمُ الْأَسْبابُ/ کافی

167/ مِنَ النَّارِ/ تام

171/ فَهُمْ لا یَعْقِلُونَ/ تام

173/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

175/ فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَی النَّارِ/ تام

176/ الْکِتابَ بِالْحَقِّ/ تام

176/ بَعِیدٍ/ تام

177/ وَ حِینَ الْبَأْسِ/ کافی (گفته شده) تام

177/ الْمُتَّقُونَ/ تام

178/ فِی الْقَتْلی کافی

178/ بِالْأُنْثی کافی

178/ مِنْ رَبِّکُمْ وَ رَحْمَةٌ/ کافی (گفته شده) تام

179/ تَتَّقُونَ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 50

__________________________________________________

[1]- طبق قرائت «وَ لَوْ یَرَی الَّذِینَ ظَلَمُوا» زیرا «أَنَّ» (در عبارت بعد از «إِذْ یَرَوْنَ الْعَذابَ» مفعول «یَرَی» و منصوب به‌وسیله آن می‌باشد و کفایت کننده از اسم و خبر است و وقف قبل از آن نه کافی است و نه حسن. این مذهب کوفیین بنابر قرائت «وَ لَوْ یَرَی» و «و لو تری» است.

[2]- چنانچه بنابر قرائات نافع، ابن عامر و یعقوب و یکی از وجوه روایت ابن وردان از ابو جعفر «و لو تری الذین ظلموا» خوانده شود؛ زیرا «اذا» به خاطر تکرار شدن منصوب است و تقدیر آن چنین است: «و لو تری الذین ظلموا اذ یرون العذاب تری ان القوة لله جمیعا».

مذهب بصریین این است که «تری» به‌معنی دیدن است و «یری» به‌معنی دانستن که در هر دو صورت، «أَنَّ الْقُوَّةَ» مفعول است. تقدیر جمله، برای «تری» به صورت «و لو تری الذین ظلموا اذ یرون العذاب لان القوة لله جمیعا» [مفعول له است و برای «یری» به‌صورت «و لو لم یعلم الذین ظلموا یومئذ ان القوة لله جمیعا» می‌باشد، یعنی «اگر در آن روز، حقیقت قوت خدا و شدت عذابش را بفهمند».

از آنجا که قرائت یعقوب به‌صورت «و لو تری ... أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعَذابِ» است، جمله «أَنَّ الْقُوَّةَ ...» از جهت لفظی از جمله قبل جداست و جواب «لو» در ابتدای عبارت «و لو تری الذین ظلموا» به‌خاطر علم مخاطبان به آن محذوف است و تقدیر آن چنین است که: «اگر در آن روز، ظالمان را ببینی، عاقبت رسوایی را، خواهی دید».

همچنین بنابر قرائت [ابو جعفر] «و لو یری ... ان القوة للّه جمیعا و ان اللّه شدید العذاب» تقدیر جمله به‌این‌صورت است که «اگر در آن روز ظالمان بینند، زیان بر گرفتن معبودهای دروغین برایشان آشکار می‌شود».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 51

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

180/ إِنْ تَرَکَ خَیْراً/ محل وقف نیست [1] (اختیار مؤلف) تام (قول نافع، محمد بن عیسی اصبهانی و دینوری) [2]

181/ عَلَی الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ/ کافی

181/ سَمِیعٌ عَلِیمٌ/ اکفی نسبت به موضع قبل

182/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

184/ أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ/ کافی

184/ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ/ کافی

184/ طَعامُ مِسْکِینٍ/ کافی

184/ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ/ کافی

184/ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ/ کافی [3]

__________________________________________________

[1]- زیرا «الْوَصِیَّةُ» متعلق به عبارت «کُتِبَ» می‌باشد و یعنی وصیت کردن برای شما واجب گردید.

[2]- جایز است «الْوَصِیَّةُ» از عبارت قبل جدا شود و بنابر مبتدا بودن مرفوع شود و خبر، محذوف باشد و یا چنین در نظر گرفته شود که «و علیکم الوصیة» و نایب فاعل «کُتِبَ»، ضمیری باشد که «الْوَصِیَّةُ» بر آن دلالت کند و تقدیر «کتب علیکم الایصاء» باشد.

[3]- سپس آیه بعد «شَهْرُ رَمَضانَ» آغاز می‌شود با رفع بنابر در نظر گرفتن مبتدایی به‌صورت «المفترض علیکم شهر رمضان» یا آن‌که «شَهْرُ رَمَضانَ» مبتدا بوده و خبر در عبارت «الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ» باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 52

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

185/ وَ الْفُرْقانِ/ تام

185/ تَشْکُرُونَ/ تام

186/ یَرْشُدُونَ/ تام

187/ إِلَی اللَّیْلِ/ کافی

187/ فِی الْمَساجِدِ/ کافی

187/ فَلا تَقْرَبُوها/ کافی (گفته شده) تام

187/ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ/ تام

188/ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ/ تام

189/ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ/ کافی

189/ مِنْ أَبْوابِها/ کافی

189/ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ/ کافی

191/ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ/ کافی

191/ حَتَّی یُقاتِلُوکُمْ فِیهِ/ کافی

192/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ کافی

193/ عَلَی الظَّالِمِینَ/ تام

194/ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ/ کافی

194/ بِمِثْلِ مَا اعْتَدی عَلَیْکُمْ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 53

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

194/ مَعَ الْمُتَّقِینَ/ کافی

195/ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ/ کافی

196/ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ/ کافی

196/ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ/ کافی

196/ مِنَ الْهَدْیِ/ کافی

196/ حاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرامِ/ کافی (گفته شده) تام

196/ شَدِیدُ الْعِقابِ/ اتم نسبت به موضع قبل

197/ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ/ محل وقف نیست [1] کافی [اختلاف قرائت [2]

__________________________________________________

[1]- زیرا به‌دلیل عطف، عبارت بعد متعلق به آن است.

[2]- چنانچه بنابر قرائت ابو جعفر، ابن کثیر، ابو عمرو و یعقوب «فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ» قرائت شود که «لا» به معنی «لیس» می‌شود و خبر آن محذوف است؛ تقدیر عبارت به‌صورت «فلیس رفث و لا فسوق فی الحج» خواهد بود. عبارت بعد «وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِّ» بنابر نفی جنس و جمله جدید ابتدائیه در محل رفع است و خبر آن «فِی الْحَجِّ» است و معنی عبارت چنین می‌باشد که «هیچ شکی در مورد حج نیست که در ذی الحجه واجب است».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 54

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

197/ وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِّ [1]/ کافی [2]

197/ یَعْلَمْهُ اللَّهُ/ تام

197/ التَّقْوی کافی

197/ یا أُولِی الْأَلْبابِ [3]/ تام

198/ فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ/ کافی

198/ کَما هَداکُمْ/ کافی [4]

198/ لَمِنَ الضَّالِّینَ/ کافی

199/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ کافی

200/ أَشَدَّ ذِکْراً/ کافی

200/ مِنْ خَلاقٍ [5]/ کافی

__________________________________________________

[1]- از ابن عباس در آیه «فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِّ» روایت شده است: «الرَّفَثُ» یعنی هم‌بستری، «الفسوق» یعنی گناهان و «الجدال» یعنی با دوستت نزاع کنی تا وی را خشمگین سازی.

[2]- بنابر هر دو قرائت.

[3]- این عبارت در شمارش آیات به جز شمارش مدنی اول و مکی، انتهای آیه است.

[4]- در بعضی از نسخ کتاب ذکر شده است.

[5]- این عبارت در غیر شمارش مدنی دوم، انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 55

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

202/ مِمَّا کَسَبُوا/ کافی (گفته شده) تام

202/ الْحِسابِ/ تام

203/ مَعْدُوداتٍ/ کافی

203/ لِمَنِ اتَّقی کافی (گفته شده) تام

203/ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ/ تام

204/ الْخِصامِ/ کافی

205/ الْحَرْثَ وَ النَّسْلَ/ تام

205/ الْفَسادَ/ تام

206/ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ/ کافی

206/ الْمِهادُ/ اتم نسبت به انتهای آیه 205

207/ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ/ تام

207/ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ/ تام

210/ الْأُمُورُ/ تام

211/ مِنْ آیَةٍ بَیِّنَةٍ/ کافی

211/ شَدِیدُ الْعِقابِ/ تام

212/ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 56

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

212/ یَوْمَ الْقِیامَةِ/ تام

212/ بِغَیْرِ حِسابٍ/ تام

213/ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ/ کافی

213/ بَغْیاً بَیْنَهُمْ/ کافی (گفته شده) تام

213/ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ/ تام

213/ مُسْتَقِیمٍ/ تام

214/ مَتی نَصْرُ اللَّهِ/ کافی

214/ قَرِیبٌ/ تام

215/ وَ ابْنِ السَّبِیلِ/ کافی (گفته شده) تام

215/ عَلِیمٌ/ تام

216/ کُرْهٌ لَکُمْ/ کافی

216/ خَیْرٌ لَکُمْ/ کافی

216/ شَرٌّ لَکُمْ/ کافی

216/ لا تَعْلَمُونَ/ تام

217/ فِیهِ کَبِیرٌ/ کافی [1]

__________________________________________________

[1]- عبارت «وَ صَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ» مبتدا و مرفوع بوده و خبر آن «أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 57

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

217/ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ/ محل وقف نیست [1] کافی (قول ابن انباری و ابی حاتم)

217/ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ/ کافی [2]

217/ مِنَ الْقَتْلِ/ کافی

217/ إِنِ اسْتَطاعُوا/ کافی

217/ خالِدُونَ/ تام

218/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

219/ أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما/ تام (گفته شده) کافی

219/ قُلِ الْعَفْوَ/ تام

220/ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ/ تام

220/ لَهُمْ خَیْرٌ/ کافی

220/ فَإِخْوانُکُمْ/ کافی

220/ مِنَ الْمُصْلِحِ/ کافی

220/ لَأَعْنَتَکُمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- ابن انباری وقف بر «وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ» را حسن دانسته- که منظور از آن کافی است- درحالی‌که چنین نیست زیرا «وَ إِخْراجُ أَهْلِهِ مِنْهُ» عطف بر «وَ صَدٌّ» است و خبر آن مبتدا بعدش نیامده است.

[2]- خبر عبارات قبل است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 58

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

220/ عَزِیزٌ حَکِیمٌ/ تام

221/ وَ لَوْ أَعْجَبَتْکُمْ/ کافی

221/ وَ لَوْ أَعْجَبَکُمْ/ کافی

221/ بِإِذْنِهِ/ کافی

221/ یَتَذَکَّرُونَ/ تام

222/ حَتَّی یَطْهُرْنَ [1]/ کافی

222/ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ [2]/ کافی

222/ الْمُتَطَهِّرِینَ/ تام

223/ أَنَّی شِئْتُمْ/ کافی (گفته شده) تام

223/ لِأَنْفُسِکُمْ/ اکفی و اتم از موضع قبل

223/ مُلاقُوهُ/ تام

223/ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ/ تام

224/ سَمِیعٌ عَلِیمٌ/ تام

225/ غَفُورٌ حَلِیمٌ/ تام

226/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

__________________________________________________

[1]- یعنی از خون پاک شوند.

[2]- از ابن عباس درباره آیه «فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ» نقل شده که گفته: در فرج.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 59

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

227/ سَمِیعٌ عَلِیمٌ/ تام

228/ ثَلاثَةَ قُرُوءٍ/ کافی

228/ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ/ کافی

228/ إِصْلاحاً/ کافی

228/ بِالْمَعْرُوفِ/ کافی

228/ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ/ کافی

228/ وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ/ تام

229/ بِإِحْسانٍ/ کافی

229/ فِیمَا افْتَدَتْ بِهِ/ کافی

229/ فَلا تَعْتَدُوها/ کافی

230/ أَنْ یُقِیما حُدُودَ اللَّهِ/ کافی [1] اکفی نسبت به قرائت معروف [2] [اختلاف قرائت

231/ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ/ کافی

231/ لِتَعْتَدُوا/ کافی

231/ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ/ کافی

__________________________________________________

[1]- با قرائت «یُبَیِّنُها لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ» در قسمت بعد می‌آید.

[2]- درصورتی‌که طبق روایت مفضل از عاصم، «نبینها لقوم یعلمون» قرائت شود، زیرا عبارت «و تلک حدود اللّه نبینها» ارتباطی با آن نخواهد داشت.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 60

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

231/ یَعِظُکُمْ بِهِ/ اکفی نسبت به موضع قبل

232/ بِالْمَعْرُوفِ/ کافی

232/ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ/ کافی

232/ وَ أَطْهَرُ/ کافی (گفته شده) تام

232/ لا تَعْلَمُونَ/ تام

233/ إِلَّا وُسْعَها/ کافی

233/ وَ عَلَی الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ [1]/ کافی

233/ فَلا جُناحَ عَلَیْهِما/ کافی

233/ ما آتَیْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ/ کافی

233/ بَصِیرٌ/ تام

234/ فِی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ/ کافی

234/ خَبِیرٌ/ تام

235/ فِی أَنْفُسِکُمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- ابن عباس در تفسیر «وَ عَلَی الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ» گفت: «آن در ضرر کردن است».

از مجاهد در «وَ عَلَی الْوارِثِ مِثْلُ ذلِکَ» روایت شده: بر وارث فرزند لازم است چنان که بر پدرش لازم است، برای فرزند دایه (یا شیر) بگیرد، او نیز چنین کند.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 61

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

235/ قَوْلًا مَعْرُوفاً [1]/ کافی (گفته شده) تام

235/ الْکِتابُ أَجَلَهُ/ کافی

235/ فَاحْذَرُوهُ/ کافی

235/ حَلِیمٌ/ تام

236/ لَهُنَّ فَرِیضَةً/ کافی

236/ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ/ کافی

236/ عَلَی الْمُحْسِنِینَ/ تام

237/ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی کافی

237/ الْفَضْلَ بَیْنَکُمْ/ کافی

237/ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ/ کافی

238/ الصَّلاةِ الْوُسْطی [2]/ کافی

__________________________________________________

[1]- در شمارش آیات به شیوه بصری، انتهای آیه است.

از مجاهد درباره آیه «وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِرًّا» روایت شده است: «در زمان عده خواستگاری نکنند «إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفاً» اینکه بگوید تو زیبا هستی، تو در نظر [من هستی، و نسبت به تو میل و رغبت دارم».

[2]- از طاووس درباره «الصَّلاةِ الْوُسْطی روایت شده: نماز صبح است.

از علی علیه السّلام روایت شده: نماز عصر است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 62

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

239/ أَوْ رُکْباناً/ کافی

239/ تَعْلَمُونَ/ کافی

240/ غَیْرَ إِخْراجٍ/ کافی

240/ مِنْ مَعْرُوفٍ/ کافی

240/ عَزِیزٌ حَکِیمٌ/ تام

242/ تَعْقِلُونَ/ تام

243/ ثُمَّ أَحْیاهُمْ/ کافی

243/ لا یَشْکُرُونَ/ تام

244/ سَمِیعٌ عَلِیمٌ/ تام

245/ أَضْعافاً کَثِیرَةً/ کافی

245/ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ/ کافی

245/ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ/ تام

246/ أَلَّا تُقاتِلُوا/ کافی

246/ وَ أَبْنائِنا/ کافی

246/ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ/ کافی (گفته شده) تام

246/ بِالظَّالِمِینَ/ تام

247/ مِنَ الْمالِ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 63

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

247/ وَ الْجِسْمِ/ کافی

247/ مَنْ یَشاءُ/ کافی

247/ واسِعٌ عَلِیمٌ/ تام

248/ تَحْمِلُهُ الْمَلائِکَةُ/ کافی

248/ مُؤْمِنِینَ/ تام

249/ غُرْفَةً بِیَدِهِ/ کافی

249/ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ/ کافی

249/ کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ/ کافی

249/ الصَّابِرِینَ/ تام

250/ الْکافِرِینَ/ تام

251/ بِإِذْنِ اللَّهِ/ کافی

251/ مِمَّا یَشاءُ/ تام

251/ الْعالَمِینَ/ تام

252/ الْمُرْسَلِینَ/ تام

253/ بِرُوحِ الْقُدُسِ/ کافی

253/ وَ لکِنِ اخْتَلَفُوا/ کافی

253/ ما یُرِیدُ/ تام

254/ وَ لا شَفاعَةٌ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 64

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

254/ الظَّالِمُونَ/ تام

255/ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ/ کافی

255/ وَ ما فِی الْأَرْضِ/ کافی

255/ بِإِذْنِهِ/ کافی

255/ وَ ما خَلْفَهُمْ/ کافی

255/ إِلَّا بِما شاءَ/ کافی

255/ وَ الْأَرْضَ/ کافی

255/ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ/ تام [1]

256/ مِنَ الْغَیِّ/ کافی (گفته شده) تام

256/ لَا انْفِصامَ لَها/ کافی

257/ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ/ کافی

257/ خالِدُونَ/ تام

258/ أَنْ آتاهُ اللَّهُ الْمُلْکَ/ کافی

258/ الَّذِی کَفَرَ/ کافی

258/ الظَّالِمِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

259/ لَبِثْتَ مِائَةَ عامٍ/ کافی [2] تام (قول ابراهیم بن عبد الرزاق)

__________________________________________________

[1]- پایان کلام است.

[2]- قسمتی از عبارت بر قسمت دیگر معطوف است و جدا نمی‌شود و وقف بر بخشی از آن، بدون بخش دیگر، تمام نیست.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 65

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

259/ آیَةً لِلنَّاسِ/ تام

259/ لَحْماً/ کافی

259/ قَدِیرٌ/ تام

260/ قالَ بَلی کافی

260/ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبِی/ اکفی نسبت به موضع قبل

260/ عَزِیزٌ حَکِیمٌ/ تام

261/ مِائَةُ حَبَّةٍ/ کافی

261/ لِمَنْ یَشاءُ/ کافی

261/ واسِعٌ عَلِیمٌ/ تام

262/ یَحْزَنُونَ/ تام

262/ یَتْبَعُها أَذیً/ کافی

263/ غَنِیٌّ حَلِیمٌ/ تام

264/ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ/ کافی

264/ مِمَّا کَسَبُوا/ تام

264/ الْکافِرِینَ/ تام

265/ فَطَلٌّ/ تام

265/ بَصِیرٌ/ تام

266/ فَاحْتَرَقَتْ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 66

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

266/ تَتَفَکَّرُونَ/ تام

267/ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ/ کافی

267/ غَنِیٌّ حَمِیدٌ/ تام

268/ مِنْهُ وَ فَضْلًا/ کافی

268/ واسِعٌ عَلِیمٌ/ تام

269/ خَیْراً کَثِیراً/ کافی

269/ أُولُوا الْأَلْبابِ/ تام

270/ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ/ کافی

270/ أَنْصارٍ/ تام

271/ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ/ کافی [1] موضع وقف نیست [اختلاف قرائت [2]

271/ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر روایت حفص از عاصم و قرائت ابن عامر «وَ یُکَفِّرُ» یا روایت شعبه از عاصم و قرائات ابن کثیر، ابو عمرو و یعقوب «وَ نَکْفُرُ» ادامه آیه بعد، زیرا این عبارت از ماقبل جدا و در واقع عطف جمله بر جمله است.

[2]- بنابر قرائت نافع، ابو جعفر، حمزه، کسائی و خلف که، «وَ نَکْفُرُ» در ادامه آیه است زیرا عطف بر محل حرف «ف» در عبارت «فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ» است و از آن جدا نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 67

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

272/ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ/ کافی

273/ مِنَ التَّعَفُّفِ/ کافی

273/ إِلْحافاً/ کافی

273/ بِهِ عَلِیمٌ/ تام

274/ یَحْزَنُونَ/ تام

275/ مِنَ الْمَسِّ/ کافی

275/ مِثْلُ الرِّبا/ کافی

275/ وَ حَرَّمَ الرِّبا/ کافی

275/ وَ أَمْرُهُ إِلَی اللَّهِ/ کافی

275/ خالِدُونَ/ تام

276/ وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ/ کافی

276/ أَثِیمٍ/ تام

277/ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ/ تام

278/ مُؤْمِنِینَ/ تام

280/ إِلی مَیْسَرَةٍ/ کافی

280/ تَعْلَمُونَ/ تام

281/ لا یُظْلَمُونَ/ تام

282/ فَاکْتُبُوهُ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 68

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

282/ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ/ کافی

282/ کَما عَلَّمَهُ اللَّهُ/ کافی

282/ فَلْیَکْتُبْ/ کافی

282/ شَیْئاً/ کافی

282/ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ/ کافی

282/ الْأُخْری کافی

282/ إِذا ما دُعُوا/ کافی

282/ أَلَّا تَکْتُبُوها/ کافی

282/ إِذا تَبایَعْتُمْ/ کافی

282/ شَهِیدٌ/ کافی

282/ فُسُوقٌ بِکُمْ/ شبیه تام

282/ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ/ تام

282/ عَلِیمٌ/ تام

283/ مَقْبُوضَةٌ/ کافی

283/ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ/ کافی

283/ آثِمٌ قَلْبُهُ/ کافی

283/ عَلِیمٌ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 69

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

284/ بِهِ اللَّهُ/ حسن [1] محل وقف نیست [اختلاف قرائت [2]

284/ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ/ کافی [3]

284/ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ/ تام

285/ وَ الْمُؤْمِنُونَ/ کافی

285/ وَ رُسُلِهِ/ کافی [4] محل وقف نیست [اختلاف قرائت [5]

285/ مِنْ رُسُلِهِ/ کافی [6]

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائات عاصم، ابو جعفر، ابن عامر و یعقوب که «فیغفر ... و یعذب ...»

می‌باشد، زیرا این دو عبارت، جدید هستند.

[2]- بنابر قرائات نافع، ابو عمرو، ابن کثیر، حمزه، کسائی و خلف «فیغفر ... و یعذب ...» می‌باشد، زیرا عطف بر جواب شرط در عبارت «یُحاسِبْکُمْ بِهِ» می‌باشند از آن جدا نمی‌شوند.

[3]- بنابر هر دو قرائت.

[4]- بنابر قرائت «لا نُفَرِّقُ» در عبارت بعد.

[5]- بنابر قرائت یعقوب که «لا یفرق» ادامه آیه است، زیرا فعل به کلمه «کل» در عبارت اول «کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ» باز می‌گردد و لذا از آن جدا نمی‌شود.

[6]- بنابر هر دو قرائت.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 70

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

286/ مَا اکْتَسَبَتْ/ کافی

286/ أَوْ أَخْطَأْنا/ کافی

286/ لَنا بِهِ/ کافی

286/ وَ ارْحَمْنا/ کافی

286/ أَنْتَ مَوْلانا/ وقف نیکو نیست [1]

__________________________________________________

[1]- به علت وجود حرف «ف» و جایگاه آن در عبارت «فَانْصُرْنا»، زیرا بعدش را به قبل متصل می‌کند.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 71

سوره آل عمران‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ الم/ تام [1] (قول ابی عبیده و ابن عباس و اختیار ابو اسحاق زجاج و ابو الحسن بن کیسان و غیر آنها و اختیار مؤلف)

3/ لِما بَیْنَ یَدَیْهِ/ کافی

4/ هُدیً لِلنَّاسِ/ کافی [2] تام (قول ابو حاتم)

4/ وَ أَنْزَلَ الْفُرْقانَ [3]/ تام

5/ وَ لا فِی السَّماءِ [4]/ کافی (گفته شده) تام

6/ کَیْفَ یَشاءُ/ تام

6/ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ/ اتم نسبت به موضع قبل

7/ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ/ کافی

7/ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- زیرا از بعدش جداست.

[2]- تام نیست (زیرا ما بعد آن، عطف به آن است).

[3]- در شمارش آیات- غیر از روش کوفی- انتهای آیه است.

[4]- انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 72

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

7/ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ/ تام [1] محل وقف نیست [2] (قول تعدادی از علما)

7/ آمَنَّا بِهِ/ کافی

7/ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا/ تام

7/ أُولُوا الْأَلْبابِ/ تام

8/ بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا/ کافی

8/ الْوَهَّابُ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر قول کسانی که می‌گویند: «راسخان در علم، تأویل آیه را نمی‌دانند». این عقیده اکثر اهل علم، اعم از مفسران، قاریان و نحویین [اهل سنت است. آنچه در قرائت عبد الله آمده «و یقول الراسخون فی العلم» مؤید این نظر است. در این قول، «الرَّاسِخُونَ» مبتدای مرفوع و خبر آن «یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ» می‌باشد.

از طاووس روایت شد که درباره خوارج و آنچه هنگام تلاوت قرآن به آنها می‌رسد، نزد ابن عباس سخن به میان آمد، گفت: «به محکم قرآن ایمان می‌آورند و در نزد متشابهش هلاک می‌شوند و خواند «و ما یعلم تأویله الا الله و یقول الراسخون فی العلم آمنا به».

[2]- زیرا «الرَّاسِخُونَ» عطف بر لفظ جلاله «اللَّهُ» است. از مجاهد در عبارت «وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» روایت شده است: «الراسخون فی العلم یعلمون تأویله و یقولون آمنا به».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 73

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

9/ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فِیهِ/ کافی

9/ الْمِیعادَ/ تام

10/ وَقُودُ النَّارِ/ کافی [1] (قول دیگر) وقف کافی نیست [2]

11/ بِذُنُوبِهِمْ/ کافی

11/ شَدِیدُ الْعِقابِ/ تام

13/ فِی فِئَتَیْنِ الْتَقَتا/ کافی

13/ رَأْیَ الْعَیْنِ/ کافی

13/ مَنْ یَشاءُ/ تام

13/ لِأُولِی الْأَبْصارِ/ اتم نسبت به موضع قبل

14/ وَ الْحَرْثِ/ کافی

14/ الْحَیاةِ الدُّنْیا/ کافی

14/ الْمَآبِ/ تام (قول ابو حاتم)

15/ بِخَیْرٍ مِنْ ذلِکُمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- اگر «ک» در ابتدای آیه بعد «کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ» متعلق به همان آیه محسوب شود و در تقدیر «فاخذهم الله بذنوبهم کدأب آل فرعون» باشد یا آنکه منقطع از قبل و مرفوع بوده، تقدیرش «فعلهم کآل فرعون» باشد.

[2]- چنانچه «کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ» به قبلش تعلق داشته باشد و در تقدیر «کفروا ککفر آل فرعون» باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 74

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

15/ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ/ تام

15/ بِالْعِبادِ/ کافی [1]

16/ ذُنُوبَنا/ کافی

16/ عَذابَ النَّارِ/ کافی [2] تام (قول ابن انباری) حسن [3]

17/ بِالْأَسْحارِ/ تام

18/ بِالْقِسْطِ/ کافی

18/ الْحَکِیمُ/ تام [4] محل وقف نیست [5] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- زیرا بعد از آن «الَّذِینَ» است که (در آیه 2 سوره بقره) ذکر شد.

[2]- چنانچه «الصَّابِرِینَ» در آیه بعد با تقدیر «اعنی» منصوب بوده یا ضمیر «هم» [بنابر مدح درنظر گرفته شده و «الصَّابِرِینَ» مرفوع باشد، دراین‌صورت وقف تام نیست.

[3]- اگر «الصَّابِرِینَ» بنا بر صفت «لِلَّذِینَ اتَّقَوْا» «1»، مجرور باشد.

[4]- بنابر قرائت «إِنَّ الدِّینَ» در آیه بعد، که از آیه 18 است.

[5]- بنابر قرائت کسایی «إِنَّ الدِّینَ» در آیه بعد- که بدل از عبارت «أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ» در آیه 18 می‌باشد- از آن قطع نمی‌شود.

__________________________________________________
(1)- آیه 15.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 75

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

19/ الْإِسْلامُ/ کافی

19/ بَغْیاً بَیْنَهُمْ/ کافی

19/ سَرِیعُ الْحِسابِ/ کافی

20/ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ/ کافی

20/ أَ أَسْلَمْتُمْ/ کافی

20/ فَقَدِ اهْتَدَوْا/ کافی

20/ عَلَیْکَ الْبَلاغُ/ کافی

20/ بِالْعِبادِ/ تام

22/ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ/ کافی

22/ مِنْ ناصِرِینَ/ تام

23/ مُعْرِضُونَ/ کافی

24/ یَفْتَرُونَ/ کافی

25/ لا رَیْبَ فِیهِ/ حسن

25/ لا یُظْلَمُونَ/ تام

26/ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ/ حسن [1]

26/ بِیَدِکَ الْخَیْرُ/ کافی

26/ قَدِیرٌ/ تام

27/ بِغَیْرِ حِسابٍ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 76

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

28/ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ/ تام

28/ فِی شَیْ‌ءٍ/ کافی

28/ مِنْهُمْ تُقاةً/ کافی

28/ وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ [1]/ کافی (گفته شده) تام

29/ الْمَصِیرُ/ تام

29/ یَعْلَمْهُ اللَّهُ/ تام

29/ وَ ما فِی الْأَرْضِ/ کافی

30/ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً/ وقف کافی نیست [2] (قول دیگر) کافی [3]

30/ أَمَداً بَعِیداً/ تام

30/ نَفْسَهُ/ کافی

30/ بِالْعِبادِ/ تام

31/ ذُنُوبَکُمْ/ کافی

31/ رَحِیمٌ/ تام

__________________________________________________

[1]- یعنی «خود او را».

[2]- چنانچه «ما» در عبارت «وَ ما عَمِلَتْ» بعد، در محل نصب، و عطف بر «ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ» باشد.

[3]- اگر «وَ ما عَمِلَتْ» مبتدا و مرفوع باشد و «تَوَدُّ» خبر آن باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 77

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

32/ الْکافِرِینَ/ تام

34/ مِنْ بَعْضٍ/ کافی (گفته شده) تام

36/ وَضَعْتُها أُنْثی کافی [1] موضع وقف نیست [اختلاف قرائت [2]

37/ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ/ کافی [3] تام [4]

37/ بِغَیْرِ حِسابٍ/ کافی

38/ سَمِیعُ الدُّعاءِ/ تام

39/ مِنَ الصَّالِحِینَ/ تام

40/ ما یَشاءُ/ تام

41/ إِلَّا رَمْزاً/ کافی (گفته شده) تام

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت «وَضَعَتْ»؛ زیرا عبارت بعد، خبر دادن از جانب خداوند بوده و جمله جدیدی است.

[2]- بنابر روایت شعبه از عاصم و قرائات ابن عامر و یعقوب، «وَضَعَتْ» زیرا عبارت بعد به بخش قبل متعلق می‌باشد و کلام واحد و متصل است.

[3]- چنانچه عبارت بعد از این قسمت، از سخنان حضرت مریم علیها السّلام باشد.

[4]- درصورتی‌که عبارت بعد (یعنی «إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ ...»)، از خدای متعال باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 78

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

41/ وَ الْإِبْکارِ/ تام

44/ نُوحِیهِ إِلَیْکَ/ کافی

44/ یَکْفُلُ مَرْیَمَ/ کافی

45/ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ/ کافی [1] تام (قول ابو حاتم)

45/ بِکَلِمَةٍ مِنْهُ/ حسن [2] تام (قول نافع)

47/ کُنْ فَیَکُونُ/ از آیه بعد نمی‌توان آغاز کرد [3] از آیه بعد می‌توان آغاز کرد [اختلاف قرائت [4]

__________________________________________________

[1]- زیرا عبارت بعدی، بر این عطف شده و لذا، تام نیست.

[2]- زیرا عبارت بعدی، هرچند مبتدا و خبر جداگانه و مرفوع است، اما توضیح عبارت قبل می‌باشد و به آن تعلق دارد؛ یعنی: «ان الله یبشرک بشری من عنده» و سپس «بشری» را توضیح داده که: فرزندی است که نامش مسیح می‌باشد.

[3]- چنانچه آیه بعد، براساس قرائت «وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتابَ» قرائت شود، (زیرا به خبرهای قبلی خداوند در عبارت «أَنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکَ» «1» باز می‌گردد و از آن جدا نمی‌شود).

[4]- بنابر قرائات حمزه، کسایی، خلف، ابن کثیر، ابو عمرو و ابن عامر «و نعلمه الکتاب» در آیه بعد که عبارت جدید است، خبر دادن خداوند از خودش است و لذا از عبارات قبل جداست.

__________________________________________________
(1)- آیه 45.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 79

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

49/ بِآیَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ/ محل وقف نیست و از بعدش نمی‌توان آغاز کرد [1] محل وقف است و از بعدش آغاز می‌شود [2]

49/ وَ أُحْیِ الْمَوْتی بِإِذْنِ اللَّهِ/ کافی

49/ فِی بُیُوتِکُمْ/ کافی

49/ مُؤْمِنِینَ/ کافی [3]

50/ وَ أَطِیعُونِ/ کافی

51/ مُسْتَقِیمٌ/ تام

52/ مُسْلِمُونَ/ تام

53/ الشَّاهِدِینَ/ تام

54/ الْماکِرِینَ [4]/ تام

__________________________________________________

[1]- درصورتی‌که عبارت بعد، «أَنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ» قرائت شود؛ زیرا در این صورت، در موضع جر و بدل از عبارت «بِآیَةٍ» می‌باشد که به موصوفش تعلق دارد.

[2]- بنابر قرائت نافع و ابو جعفر «أَنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ» زیرا در این صورت، از قبل قطع شده است و جمله جدیدی آغاز می‌شود.

[3]- از ابتدای آیه بعد شروع می‌شود و معنای آن «و جئت مصدقا» می‌باشد.

[4]- ثوبان گوید: رسول خدا صلّی اللّه علیه و اله فرمود: «لا تزال طائفة من امتی ظاهرین علی الحق لا یضرهم من خالفهم حتی یأتی امر الله» یعنی: «همواره گروهی از امت من که بر حق هستند، گزندی از جانب مخالفانشان نمی‌بینند تا زمانی که امر الهی فرا برسد».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 80

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

55/ مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا/ تام [1]

57/ أُجُورَهُمْ/ کافی

58/ الذِّکْرِ الْحَکِیمِ/ تام

59/ کَمَثَلِ آدَمَ/ وقف تام و کافی نیست [2] تام [3] (قول ابو جعفر نحاس و یعقوب)

59/ لَهُ کُنْ/ کافی

59/ فَیَکُونُ/ تام

60/ مِنَ الْمُمْتَرِینَ/ تام

61/ عَلَی الْکاذِبِینَ/ تام

62/ الْقَصَصُ الْحَقُّ/ کافی

62/ وَ ما مِنْ إِلهٍ إِلَّا اللَّهُ/ کافی

62/ الْحَکِیمُ/ کافی

__________________________________________________

[1]- چنانچه عبارت بعد «وَ جاعِلُ الَّذِینَ اتَّبَعُوکَ»، در مورد حضرت رسول صلّی اللّه علیه و اله در نظر گرفته شود و تقدیر «و جاعل الذین اتبعوک یا محمد صلّی اللّه علیه و اله» باشد. در این صورت، منقطع از قبل است. حدیث فوق، مؤید این حالت می‌باشد.

[2]- در صورتی که عبارت بعد، یعنی «خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ»، توضیح و تفسیر مثل ذکر شده در آیه و متعلق به آن باشد، لذا از آن قطع نمی‌شود.

[3]- چنانچه جمله بعد «خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ»، خبر دیگری از خلقش باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 81

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

63/ بِالْمُفْسِدِینَ/ تام

64/ مُسْلِمُونَ/ تام

65/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ تام

66/ لا تَعْلَمُونَ/ تام

67/ الْمُشْرِکِینَ/ تام

68/ وَ الَّذِینَ آمَنُوا/ تام

68/ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ/ تام

69/ لَوْ یُضِلُّونَکُمْ/ کافی

69/ وَ ما یَشْعُرُونَ/ تام

70/ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ/ تام

71/ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ/ تام

73/ هُدَی اللَّهِ/ محل وقف نیست [1] محل وقف است [2] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت «أَنْ یُؤْتی در ادامه آیه، زیرا «أَنْ یُؤْتی مفعول «وَ لا تُؤْمِنُوا» در ابتدای آیه است و تقدیر این است که «و لا تؤمنوا لان یؤتی احد و بان یؤتی» و به دلیل همین تعلق به قبل، از آن قطع نمی‌شود.

[2]- درصورتی‌که به صورت استفهامی و طبق قرائت ابن کثیر، «آن یؤتی» قرائت شود، زیرا جمله بعد، جمله جدیدی است و مبتدای مرفوعی است که خبر آن حذف شده است، و تقدیر آن چنین است: «ان یؤتی احد مثل ما اوتیتم یصدقونه» و دلیل آن، توبیخ اهل کتاب به آن کار است تا به دینی که بر آن هستند، تمسک جویند.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 82

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

73/ عِنْدَ رَبِّکُمْ/ کافی

73/ عَلِیمٌ/ کافی

74/ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ/ تام

75/ عَلَیْهِ قائِماً/ کافی

75/ فِی الْأُمِّیِّینَ سَبِیلٌ/ کافی

75/ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

76/ بَلی کافی تام (قول ابراهیم بن سری زجاج) [1]

76/ الْمُتَّقِینَ/ تام

77/ عَذابٌ أَلِیمٌ/ کافی

78/ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ/ تام

79/ تَدْرُسُونَ/ محل وقف نیست و از آیه بعد نیز نمی‌توان شروع کرد. [2]

محل وقف است و از آیه بعد می‌توان شروع کرد [3] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- تقدیر آن است که «بلی علیهم سبیل العذاب یکذبهم و استحلالهم».

[2]- بنابر قرائت «وَ لا یَأْمُرَکُمْ» در ابتدای آیه بعد؛ زیرا متعلق به قبل می‌باشد، عطف بر «یؤتی» در آیه قبل است که حرف «ان» در آن عمل می‌کند و تقدیر چنین است: «وَ لا یَأْمُرَکُمْ».

[3]- بنابر قرائات نافع، ابو جعفر، ابن کثیر، ابو عمرو و کسایی، «و لا یأمرکم»؛ زیرا جمله جدید، خبری است و از کلمه‌ای که «ان» در آن عمل کرده، جداست.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 83

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

80/ مُسْلِمُونَ/ تام

81/ قالُوا أَقْرَرْنا/ کافی

81/ مِنَ الشَّاهِدِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

82/ الْفاسِقُونَ/ کافی

83/ یُرْجَعُونَ/ کافی

84/ مُسْلِمُونَ/ تام

86/ الْبَیِّناتُ/ کافی

89/ رَحِیمٌ/ تام

91/ وَ لَوِ افْتَدی بِهِ/ کافی

91/ مِنْ ناصِرِینَ/ تام

92/ مِمَّا تُحِبُّونَ [1]/ کافی

92/ بِهِ عَلِیمٌ/ تام

93/ أَنْ تُنَزَّلَ التَّوْراةُ/ کافی

95/ قُلْ صَدَقَ اللَّهُ/ کافی

95/ حَنِیفاً/ کافی

95/ مِنَ الْمُشْرِکِینَ/ تام

97/ فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ/ کافی [2]

__________________________________________________

[1]- در شمارش آیات غیر از روش کوفی و بصری، انتهای آیه است.

[2]- از «مقام ابراهیم» شروع می‌شود و معنی «فیها مقام ابراهیم» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 84

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

97/ آمِناً/ کافی

97/ سَبِیلًا/ کافی [1] تام (قول ابن عبد الرزاق)

97/ عَنِ الْعالَمِینَ/ تام [2]

98/ عَلی ما تَعْمَلُونَ/ تام

99/ عَمَّا تَعْمَلُونَ/ تام

101/ وَ فِیکُمْ رَسُولُهُ/ کافی

101/ مُسْتَقِیمٍ/ تام

103/ وَ لا تَفَرَّقُوا/ کافی

103/ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها/ کافی

103/ تَهْتَدُونَ/ تام

104/ الْمُفْلِحُونَ/ تام

106/ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ/ کافی

106/ تَکْفُرُونَ/ کافی

107/ خالِدُونَ/ کافی

108/ عَلَیْکَ بِالْحَقِّ/ کافی

108/ لِلْعالَمِینَ/ تام

__________________________________________________

[1]- تام نیست، زیرا معنای عبارت بعد، آن است که: «و من کفر بالحج».

[2]- پایان موضوع است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 85

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

109/ الْأُمُورُ/ تام

110/ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ/ کافی

110/ خَیْراً لَهُمْ/ کافی

111/ إِلَّا أَذیً [1]/ کافی

111/ یُوَلُّوکُمُ الْأَدْبارَ/ کافی [2]

113/ لَیْسُوا سَواءً/ تام [3]

114/ مِنَ الصَّالِحِینَ/ وقف تام نیست [4] تام [اختلاف قرائت [5]

115/ بِالْمُتَّقِینَ/ تام

__________________________________________________

[1]- یعنی با زبان‌ها.

[2]- زیرا عبارت بعد، مستأنفه و جدید است.

[3]- «أُمَّةٌ قائِمَةٌ» در ادامه آیه، مبتدا و مرفوع بوده است و خبر آن در جار و مجرور «مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ» می‌باشد.

[4]- اگر در آیه بعد، «وَ ما یَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ فَلَنْ یُکْفَرُوهُ» قرائت شود، زیرا کلام به عبارت قبل بازمی‌گردد و متصل به آن است.

[5]- درصورتی‌که در آیه بعد طبق روایت شعبه از عاصم و قرائات نافع، ابو جعفر، ابن کثیر، ابو عمرو، ابن عامر و یعقوب «و ما تفعلوا من خیر فلن تکفروه» قرائت شود، آیه قبل پایان موضوع باشد، این آیه جمله جدیدی است که به‌صورت مخاطب به کار رفته است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 86

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

116/ خالِدُونَ/ تام

117/ فَأَهْلَکَتْهُ/ کافی

117/ یَظْلِمُونَ/ تام

118/ صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ/ تام

118/ تَعْقِلُونَ/ تام

119/ بِغَیْظِکُمْ/ کافی

119/ بِذاتِ الصُّدُورِ/ تام

120/ کَیْدُهُمْ شَیْئاً/ کافی

120/ بِما یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ/ تام

122/ وَ اللَّهُ وَلِیُّهُما/ تام

122/ الْمُؤْمِنُونَ/ اتم نسبت به موضع قبل

125/ مُنْزَلِینَ بَلی کافی

125/ مُسَوِّمِینَ/ کافی

126/ قُلُوبُکُمْ بِهِ/ کافی

127/ فَیَنْقَلِبُوا خائِبِینَ [1]/ تام [2] وقف تام نیست [3]

128/ ظالِمُونَ/ تام

129/ رَحِیمٌ/ تام

130/ تُفْلِحُونَ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 87

__________________________________________________

[1]- انس نقل کرده است: «در روز احد، هنگامی‌که دندان رباعیه حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله شکست و پیشانی حضرت زخمی شد، خون بر صورت ایشان جاری گردید؛ با دست خود، خون را از صورتشان پاک کردم که درآن‌حال می‌فرمودند:

«قومی که صورت پیامبرشان را، که آنها را به سوی خدا دعوت می‌کند، با خون رنگین کردند، چگونه به موفقیت نایل خواهند شد؟» خداوند آیه 128 این سوره را نازل کرد.

از حسن [بصری روایت شده است: «در روز احد، صورت پیامبر را خون گرفت و از صورت خود، خون را پاک می‌کردند و در آن حال می‌فرمودند: «قومی که صورت پیامبرشان را که آنها را به سوی پروردگارشان می‌خواند، از خون پر کردند، چگونه رستگار خواهند شد؟» پس خداوند آیه 128 را نازل نمود.

[2]- زیرا ماجرای بدر که در آیات قبل شروع شده بود، در این آیه به اتمام می‌رسد و آیه بعد در مورد جنگ احد نازل شده است.

[3]- چنانچه «أَوْ یَتُوبَ» در آیه بعد، عطف بر «لِیَقْطَعَ» در این آیه باشد. مؤلف گوید: «أَوْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ»؛ بنابراین توضیح، به یکی از دو تقدیر ذیل، منصوب می‌شود:

الف) لیس لک من الامر شئ او من ان یتوب علیهم؛

ب) حتی یتوب علیهم، چنان‌که در شعر آمده است: «فقلت له لابتک عینک انما نحاول ملکا او نموت فنعذر» که تقدیر «حتی نموت» می‌باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 88

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

131/ لِلْکافِرِینَ/ کافی

132/ تُرْحَمُونَ/ کافی [1] تام [اختلاف قرائت [2]

133/ لِلْمُتَّقِینَ/ تام

134/ عَنِ النَّاسِ/ کافی

134/ الْمُحْسِنِینَ/ تام

135/ لِذُنُوبِهِمْ/ کافی

135/ إِلَّا اللَّهُ/ کافی

135/ یَعْلَمُونَ/ تام

136/ وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ/ تام [3]

137/ الْمُکَذِّبِینَ/ تام

138/ لِلْمُتَّقِینَ/ تام

139/ مُؤْمِنِینَ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت «وَ سارِعُوا» در آیه بعد؛ زیرا در این صورت آیه بعد عطف بر این آیه است.

[2]- درصورتی‌که آیه بعد را بنابر قرائات نافع، ابو جعفر و ابن عامر، «سارِعُوا» بخوانیم؛ زیرا از قبل جدا می‌باشد.

[3]- پایان موضوع است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 89

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

140/ مِنْکُمْ شُهَداءَ/ کافی (گفته شده) تام

141/ وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ/ تام [1]

142/ الصَّابِرِینَ/ تام

143/ تَنْظُرُونَ/ تام

144/ وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ/ تام

145/ کِتاباً مُؤَجَّلًا/ تام

145/ وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ/ تام

146/ وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ [2]/ محل وقف نیست [3] کافی [4] (قول مورد نظر مؤلف) [اختلاف قرائت

146/ وَ مَا اسْتَکانُوا/ کافی

148/ وَ حُسْنَ ثَوابِ الْآخِرَةِ/ کافی

148/ الْمُحْسِنِینَ/ تام

150/ خَیْرُ النَّاصِرِینَ/ تام

151/ وَ مَأْواهُمُ النَّارُ/ کافی

151/ مَثْوَی الظَّالِمِینَ/ تام

152/ وَ لَقَدْ عَفا عَنْکُمْ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 90

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

152/ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ/ تام

153/ وَ لا ما أَصابَکُمْ/ کافی

154/ کُلَّهُ لِلَّهِ/ کافی

154/ هاهُنا/ کافی

154/ إِلی مَضاجِعِهِمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- پایان موضوع است.

[2]- ابو عمرو بن العلاء در آیه «و کاین من نبی قتل» نقل کرده است: «پیامبر بنابر شایعه کافران در روز احد به شهادت رسید ولی اصحاب بعد از قتل پیامبرشان سست نشده و ضعیف نشدند و در مقابل دشمن، سر تعظیم فرود نیاوردند.»

از ابن عباس نقل کرده‌اند که وی از کسانی که «قاتل» می‌خواندند، تعجب می‌کرد، حال آنکه در آیه 144 آمده است: «أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ».

عکرمه در مورد آیه «و کاین من نبیّ قتل معه ربیون کثیر» گفته است: «در جنگ، فقط شهادت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را شنیدیم»؛ ربیون یعنی جموع کثیرة.

[3]- بنابر قرائت «قاتَلَ» زیرا «رِبِّیُّونَ» فاعل آن است. همچنین درصورتی‌که «قتل» خوانده شود و فعل به «رِبِّیُّونَ» اسناد داده شود؛ گویی منظور این است که «قتل بعضهم فما وهن الباقون لقتل من قتل منهم و لا ضعفوا و لا استکانوا».

[4]- بنابر قرائات نافع، ابن کثیر، ابو عمرو و یعقوب که «قتل» خوانده‌اند و نیز در صورتی‌که فعل به پیامبر اسناد داده شود یعنی «قتل النبی و معه جموع کثیرة فما وهنو القتل بینهم». آیه [بنابر قولی به این سبب نازل شد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 91

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

154/ ما فِی قُلُوبِکُمْ/ کافی

154/ بِذاتِ الصُّدُورِ/ تام

155/ وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ/ کافی

155/ حَلِیمٌ/ تام

156/ فِی قُلُوبِهِمْ/ کافی

156/ وَ اللَّهُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ/ کافی

156/ بَصِیرٌ/ تام

159/ لِنْتَ لَهُمْ/ کافی

159/ مِنْ حَوْلِکَ/ کافی

159/ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ/ کافی

159/ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ/ کافی

159/ الْمُتَوَکِّلِینَ/ تام

160/ مِنْ بَعْدِهِ/ کافی

160/ الْمُؤْمِنُونَ/ تام

161/ أَنْ یَغُلَّ/ کافی

161/ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ/ تام

162/ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ/ کافی

163/ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 92

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

163/ بِما یَعْمَلُونَ/ تام

164/ مُبِینٍ/ تام

165/ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ/ کافی

165/ قَدِیرٌ/ تام

167/ لِلْإِیمانِ/ کافی

167/ بِما یَکْتُمُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

169/ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً/ کافی

171/ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ/ وقف کافی نیست [1] کافی [2]

172/ أَصابَهُمُ الْقَرْحُ/ کافی (گفته شده) تام

174/ وَ اتَّبَعُوا رِضْوانَ اللَّهِ/ کافی

175/ یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ/ کافی

175/ فَلا تَخافُوهُمْ/ کافی

175/ مُؤْمِنِینَ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت «وَ أَنَّ اللَّهَ» در ادامه آیه؛ زیرا در این صورت عطف بر قسمت قبلی آیه می‌باشد و تقدیر «و بان الله» خواهد بود.

[2]- بنابر قرائت کسایی «و ان الله» به‌دلیل اینکه جمله جدیدی می‌باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 93

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

176/ عَظِیمٌ/ تام

177/ أَلِیمٌ/ تام

178/ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ/ کافی

178/ مُهِینٌ/ تام

179/ مَنْ یَشاءُ/ کافی

179/ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ/ کافی

179/ أَجْرٌ عَظِیمٌ/ تام

180/ خَیْراً لَهُمْ/ کافی

180/ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ/ کافی

180/ یَوْمَ الْقِیامَةِ/ تام

180/ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ/ تام

183/ وَ بِالَّذِی قُلْتُمْ/ کافی

184/ الْمُنِیرِ/ تام

185/ ذائِقَةُ الْمَوْتِ/ کافی

185/ یَوْمَ الْقِیامَةِ/ کافی

185/ فَقَدْ فازَ/ کافی

185/ الْغُرُورِ/ تام

186/ الْأُمُورِ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 94

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

187/ ما یَشْتَرُونَ/ تام

188/ مِنَ الْعَذابِ/ کافی

188/ أَلِیمٌ/ تام

189/ قَدِیرٌ/ تام

193/ فَآمَنَّا/ کافی

195/ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی کافی تام (قول ابو حاتم)

195/ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ/ تام

195/ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ/ کافی

195/ حُسْنُ الثَّوابِ/ تام

196/ فِی الْبِلادِ [1]/ کافی تام (قول ابو حاتم)

197/ مَتاعٌ قَلِیلٌ [2]/ کافی

197/ الْمِهادُ/ اتم نسبت به قول ابو حاتم در آیه قبل

198/ نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ/ کافی

198/ لِلْأَبْرارِ/ تام

199/ عِنْدَ رَبِّهِمْ/ کافی

199/ سَرِیعُ الْحِسابِ/ تام

__________________________________________________

[1]- انتهای آیه است.

[2]- یعنی: «آن کالای اندکی است».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 95

سوره نساء

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ رِجالًا کَثِیراً وَ نِساءً/ تام (گفته شده) کافی

1/ تساءلون به/ محل وقف نیست [1] محل وقف است و از عبارت بعد آغاز می‌شود [2] [اختلاف قرائت تام (قول یعقوب، اخفشن و روایت از حسن) [3]

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت مشهور «وَ الْأَرْحامَ» عطف بر قبل بوده و تقدیر آن «و اتقوا الارحام ان تقطعوها» می‌باشد. همچنین بنابر قرائت حمزه «تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ» می‌باشد که «الْأَرْحامَ» عطف بر ضمیر «ه»- در «به»- می‌باشد چنان‌که مذهب کوفیین این چنین است؛ مثلا گفته می‌شود: «اسالک بالله و الرحم».

[2]- چنانچه با قرائت حمزه «تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ» خوانده شود و «وَ الْأَرْحامَ» به معنای قسم باشد و تقدیر آن «و رب الارحام» باشد؛ چنان‌که خداوند در جاهای دیگر فرموده «وَ الطُّورِ»، «وَ التِّینِ»، «وَ الْفَجْرِ»، «وَ الشَّمْسِ» و نظایر آن به مخلوقاتی دیگر قسم یاد کرده است. از قسم می‌توان شروع کرد زیرا قسم، جمله جدیدی است.

[3]- سپس از «وَ الْأَرْحامَ» ابتدا می‌شود یعنی «و علیکم الارحام فصلوها».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 96

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ وَ الْأَرْحامَ [1]/ کافی

1/ عَلَیْکُمْ رَقِیباً/ اکفی نسبت به موضع قبل

3/ أَلَّا تَعُولُوا [2]/ کافی

4/ هَنِیئاً مَرِیئاً/ کافی

5/ مَعْرُوفاً/ کافی

6/ أَنْ یَکْبَرُوا/ کافی

6/ بِالْمَعْرُوفِ/ کافی

6/ حَسِیباً/ تام

7/ مَفْرُوضاً/ تام

8/ فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ/ کافی

8/ قَوْلًا مَعْرُوفاً/ اکفی نسبت به موضع قبل

9/ خافُوا عَلَیْهِمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- از عکرمه در آیه «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ» روایت شده که گفت: «تقوای خدا را پیشه کنید و از قطع رحم پرهیز کنید». ابراهیم در آیه «وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ» گفته است: «این همان سخن است که: اسالک بالله و الرحم». از مجاهد نیز نظیر آن را نقل کرده‌اند.

حسن [بصری نیز گفته است: «این سخن، همان قول: انشدک بالله و الرحم است».

[2]- رأس آیه است یعنی: «اینکه تمایل پیدا نکنید». گفته شده «اینکه ستم نکنید».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 97

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

9/ سَدِیداً/ تام

10/ فِی بُطُونِهِمْ ناراً/ کافی

10/ سَعِیراً/ تام

11/ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ/ کافی

11/ ثُلُثا ما تَرَکَ/ کافی

11/ فَلَهَا النِّصْفُ/ کافی

11/ إِنْ کانَ لَهُ وَلَدٌ/ کافی

11/ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ/ کافی

11/ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ/ کافی

11/ أَوْ دَیْنٍ/ تام

11/ فَرِیضَةً مِنَ اللَّهِ/ کافی

11/ عَلِیماً حَکِیماً/ تام

12/ تُوصُونَ بِها أَوْ دَیْنٍ/ تام

12/ غَیْرَ مُضَارٍّ/ کافی

12/ وَصِیَّةً مِنَ اللَّهِ/ کافی

13/ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ/ تام کافی (قول ابن انباری)

14/ مُهِینٌ/ تام [1]

__________________________________________________

[1]- پایان موضوع است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 98

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

16/ فَأَعْرِضُوا عَنْهُما/ کافی

16/ تَوَّاباً رَحِیماً/ تام

17/ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ/ کافی

17/ عَلِیماً حَکِیماً/ کافی

18/ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ/ وقف غیر تام است [1] تام (قول اخفش و دینوری)

18/ وَ هُمْ کُفَّارٌ/ وقف غیر تام [2] تام (قول دینوری و نافع)

18/ عَذاباً أَلِیماً/ تام

19/ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ کَرْهاً/ کافی [3] غیر کافی [4]

21/ غَلِیظاً/ تام

22/ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ/ کافی

22/ سَبِیلًا/ تام

23/ مِنْ أَصْلابِکُمْ/ غیر تام [5]

__________________________________________________

[1]- زیرا «وَ لَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ» عطف بر قبلش است.

[2]- زیرا «أُولئِکَ»- در ادامه آیه- اشاره به دو گروه مذکور در ابتدای آیه است.

[3]- اگر «وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ»- در ادامه آیه- مجزوم و فعل نهی باشد.

[4]- اگر «وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ» در موضع نصب و عطف بر «أَنْ تَرِثُوا» باشد.

[5]- زیرا عبارت بعد، عطف بر عبارات قبلی است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 99

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

23/ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ/ کافی حسن [1]

23/ غَفُوراً رَحِیماً/ وقف غیر تام [2] تام (قول ابن انباری)

24/ إِلَّا ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ/ کافی [3] حسن (کافی نیست) [4]

24/ کِتابَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ/ تام

24/ فَرِیضَةً/ کافی

24/ عَلِیماً حَکِیماً/ تام [5]

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- زیرا «وَ الْمُحْصَناتُ»- در ابتدای آیه بعد- عطف بر اول آیه 23 بوده و معنای آن «و المحصنات ذوات الازواج الّا ان یسبین» می‌باشد؛ یعنی: [همچنین بر شما حرام شد] زنان شوهردار مگر کنیزانی که در جنگ با کفار به اسارت درآمده‌اند.

[3]- درصورتی‌که «کِتابَ اللَّهِ» در جمله بعد، منصوب بنابر «اغراء» [آگاه کردن مخاطب به امری ستایش شده برای اهمیت دادن به آن باشد و معنای آن «الزموا کتاب الله»] باشد.

[4]- اگر «کِتابَ اللَّهِ» بنابر مفعول مطلق بودن، منصوب باشد. در این صورت تقدیر آن «کتب الله کتابا» می‌باشد.

[5]- پایان موضوع است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 100

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

25/ مِنْ فَتَیاتِکُمُ الْمُؤْمِناتِ/ کافی

25/ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ/ کافی

25/ الْعَنَتَ مِنْکُمْ/ کافی

25/ خَیْرٌ لَکُمْ/ تام

25/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ اتم نسبت به موضع قبل

28/ ضَعِیفاً/ تام

29/ عَنْ تَراضٍ مِنْکُمْ/ کافی

30/ نُصْلِیهِ ناراً/ کافی

30/ یَسِیراً/ تام

31/ کَرِیماً/ تام

32/ عَلی بَعْضٍ/ کافی

32/ مِمَّا اکْتَسَبْنَ/ کافی

32/ مِنْ فَضْلِهِ/ کافی (گفته شده) تام

32/ عَلِیماً/ تام

33/ وَ الْأَقْرَبُونَ/ کافی

33/ شَهِیداً/ تام

34/ مِنْ أَمْوالِهِمْ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 101

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

34/ بِما حَفِظَ اللَّهُ/ کافی

34/ سَبِیلًا/ کافی

34/ کَبِیراً/ تام

35/ یُوَفِّقِ اللَّهُ بَیْنَهُما/ کافی

35/ عَلِیماً خَبِیراً/ تام

36/ وَ ابْنِ السَّبِیلِ/ کافی

36/ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ/ کافی

37/ مِنْ فَضْلِهِ/ کافی

38/ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ/ کافی

38/ فَساءَ قَرِیناً/ تام

39/ وَ کانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِیماً/ تام

40/ أَجْراً عَظِیماً/ تام

41/ شَهِیداً/ کافی

42/ حَدِیثاً/ تام

43/ حَتَّی تَغْتَسِلُوا/ کافی

43/ وَ أَیْدِیکُمْ/ کافی

43/ عَفُوًّا غَفُوراً/ تام

45/ بِأَعْدائِکُمْ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 102

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

45/ وَ کَفی بِاللَّهِ نَصِیراً/ کافی [1] غیر کافی [2]

46/ مِنَ الَّذِینَ هادُوا/ محل وقف نیست [3]

46/ وَ طَعْناً فِی الدِّینِ/ کافی

46/ خَیْراً لَهُمْ وَ أَقْوَمَ/ کافی

46/ إِلَّا قَلِیلًا/ تام

47/ أَصْحابَ السَّبْتِ/ کافی

47/ مَفْعُولًا/ تام

48/ لِمَنْ یَشاءُ/ کافی

48/ عَظِیماً/ تام

49/ یُزَکُّونَ أَنْفُسَهُمْ/ کافی

49/ مَنْ یَشاءُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

__________________________________________________

[1]- چنانچه «مِنَ»، در آیه بعد، وابسته به مبتدای محذوفی باشد که تقدیر آن «من الذین هادوا ناس» است.

[2]- درصورتی‌که «مِنَ» وابسته به «نَصِیراً» در آیه قبل باشد و معنای آن «اکتفوا باللّه ناصرا لکم من الذین هادوا» درنظر گرفته شود.

[3]- زیرا «یُحَرِّفُونَ» طبق هر دو قول مذکور در آیه قبل، وابسته به «مِنَ الَّذِینَ هادُوا» است. طبق قول اول، صفت مبتدای محذوف و بنابر عقیده دوم، حال برای «مِنَ الَّذِینَ هادُوا» می‌باشد و درهرحال از قبل جدا نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 103

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

50/ مُبِیناً/ تام

52/ لَعَنَهُمُ اللَّهُ/ کافی (گفته شده) تام

52/ نَصِیراً/ کافی

53/ نَقِیراً/ کافی

54/ عَظِیماً/ کافی

55/ مَنْ صَدَّ عَنْهُ/ کافی

55/ سَعِیراً/ تام

56/ لِیَذُوقُوا الْعَذابَ/ کافی (گفته شده) تام

56/ عَزِیزاً حَکِیماً/ تام

57/ ظِلًّا ظَلِیلًا/ تام

58/ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ/ کافی (گفته شده) تام

58/ یَعِظُکُمْ بِهِ/ کافی

58/ بَصِیراً/ تام

59/ تَأْوِیلًا/ تام

60/ ضَلالًا بَعِیداً/ کافی

61/ صُدُوداً/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 104

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

62/ وَ تَوْفِیقاً/ کافی

63/ قَوْلًا بَلِیغاً/ تام

64/ بِإِذْنِ اللَّهِ/ کافی

66/ إِلَّا قَلِیلٌ مِنْهُمْ/ کافی

68/ صِراطاً مُسْتَقِیماً/ تام

69/ وَ الصَّالِحِینَ/ کافی

70/ عَلِیماً/ تام

71/ جَمِیعاً/ تام (گفته شده) کافی [1]

73/ یا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ/ وقف کافی نیست [2]

73/ عَظِیماً/ تام

74/ عَظِیماً/ تام

75/ الظَّالِمِ أَهْلُها/ کافی

75/ نَصِیراً/ تام

76/ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ/ کافی

76/ ضَعِیفاً/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- زیرا حرف «ف» در «فَأَفُوزَ» جواب «یا لَیْتَنِی» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 105

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

77/ فَتِیلًا/ تام [1]

78/ مُشَیَّدَةٍ/ کافی

78/ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ/ کافی

78/ حَدِیثاً/ تام [1]

79/ فَمِنْ نَفْسِکَ [2]/ کافی

79/ لِلنَّاسِ رَسُولًا/ کافی

79/ شَهِیداً/ تام

80/ حَفِیظاً/ تام

81/ وَکِیلًا/ تام

82/ کَثِیراً/ تام

83/ إِلَّا قَلِیلًا/ تام

84/ وَ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ/ کافی

84/ بَأْسَ الَّذِینَ کَفَرُوا/ کافی

84/ وَ أَشَدُّ تَنْکِیلًا/ تام

85/ کِفْلٌ مِنْها/ کافی تام [3]

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- یعنی «به خاطر گناه خودت، ای انسان!».

[3]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 106

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

85/ مُقِیتاً [1]/ تام

86/ أَوْ رُدُّوها/ کافی

86/ حَسِیباً/ تام

87/ لا رَیْبَ فِیهِ/ کافی

87/ حَدِیثاً/ تام

88/ بِما کَسَبُوا/ کافی

88/ مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ/ کافی

89/ فَتَکُونُونَ سَواءً/ کافی

89/ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ/ کافی

90/ أَوْ جاؤُکُمْ/ محل وقف نیست کافی (قول محمد بن یزید) [2]

90/ فَلَقاتَلُوکُمْ/ کافی

91/ أُرْکِسُوا فِیها/ کافی

91/ مُبِیناً/ تام

92/ إِلَّا خَطَأً/ کافی

92/ إِلَّا أَنْ یَصَّدَّقُوا/ کافی

92/ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ/ کافی

__________________________________________________

[1]- یعنی «مقتدرا».

[2]- زیرا اعتقاد داشته است که «حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ» معنی دعایی دارد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 107

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

92/ وَ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ/ کافی

92/ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ/ کافی

92/ عَلِیماً حَکِیماً/ تام

93/ عَظِیماً/ تام

94/ فَتَبَیَّنُوا/ کافی

94/ مَغانِمُ کَثِیرَةٌ/ کافی

94/ عَلَیْکُمْ فَتَبَیَّنُوا/ کافی

94/ خَبِیراً/ تام

95/ الْحُسْنی کافی

96/ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً/ کافی

96/ رَحِیماً/ تام

97/ فَتُهاجِرُوا فِیها/ کافی

97/ وَ ساءَتْ مَصِیراً/ کافی

99/ عَفُوًّا غَفُوراً/ تام

100/ کَثِیراً وَ سَعَةً/ کافی

100/ رَحِیماً/ تام

101/ أَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا/ کافی

101/ عَدُوًّا مُبِیناً/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 108

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

102/ حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ/ کافی

102/ مَیْلَةً واحِدَةً/ کافی

102/ وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ/ کافی

103/ وَ عَلی جُنُوبِکُمْ/ کافی

103/ فَأَقِیمُوا الصَّلاةَ/ کافی

103/ کِتاباً مَوْقُوتاً/ تام

104/ عَلِیماً حَکِیماً/ تام

105/ بِما أَراکَ اللَّهُ/ کافی

105/ خَصِیماً/ تام

106/ رَحِیماً/ کافی

107/ أَثِیماً/ کافی

108/ مُحِیطاً/ کافی

109/ وَکِیلًا/ کافی

110/ رَحِیماً/ کافی

111/ حَکِیماً/ کافی

112/ مُبِیناً/ کافی

113/ مِنْ شَیْ‌ءٍ/ کافی

114/ بَیْنَ النَّاسِ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 109

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

114/ عَظِیماً/ تام

115/ وَ ساءَتْ مَصِیراً/ تام

116/ لِمَنْ یَشاءُ/ کافی

116/ بَعِیداً/ تام

118/ لَعَنَهُ اللَّهُ/ کافی

119/ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ [1]/ کافی

120/ یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ/ کافی

120/ إِلَّا غُرُوراً/ اکفی نسبت به موضع قبل

121/ مَحِیصاً/ تام

122/ قِیلًا/ تام

123/ وَ لا أَمانِیِّ أَهْلِ الْکِتابِ [2]/ تام (نظر مؤلف) [3] کافی (قول ابن انباری و غیر او)

123/ وَ لا نَصِیراً/ تام

124/ نَقِیراً/ تام

125/ حَنِیفاً/ تام

125/ خَلِیلًا/ تام

126/ مُحِیطاً/ تام

127/ بِالْقِسْطِ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 110

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

127/ بِهِ عَلِیماً/ تام

128/ وَ الصُّلْحُ خَیْرٌ/ کافی

128/ الشُّحَّ/ کافی

129/ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ/ کافی

129/ کَالْمُعَلَّقَةِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- عکرمه در مورد آیه «وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ» گفته است: «منظور خواجه کردن مردان است». همچنین، سعید بن جبیر گفته است: «منظور دین الهی است».

[2]- از ابو بکر نقل شده است: «هنگامی‌که پیش پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بودم، این آیه نازل شد که «مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً یُجْزَ بِهِ وَ لا یَجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصِیراً». به پیامبر عرض کردم: «یا رسول الله! ما کار ناپسند انجام می‌دهیم، آیا به سبب هر کار زشتی که انجام دادیم جزا داده می‌شویم»؟ حضرت فرمود: «ای ابو بکر! تو و همنشینان و دوستانت به این سبب، در دنیا مجازات داده می‌شوید تا خداوند عز و جل را درحالی ملاقات کنید که گناهی ندارید؛ اما این گناهان برای دیگران جمع می‌شود تا در روز قیامت با آن مجازات شوند». از ابو هریره نیز نقل شده است: وقتی «مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً یُجْزَ بِهِ» نازل شد، بر مسلمانان دشوار آمد و لذا به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله شکایت کردند». آن حضرت فرمود: «نیت خود را پاک کرده، در راه صحیح گام بردارید چرا که تیغی که به بدن مؤمن فرو رود و یا آسیبی که به او رسد، کفاره لغزش‌هایش خواهد بود.

[3]- زیرا پایان موضوع بوده و عبارت بعد، کلام جدید و جدا از آن است و به همه مردم برمی‌گردد. حدیث مسند فوق نیز آن را تأیید می‌کند.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 111

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

130/ مِنْ سَعَتِهِ/ کافی

130/ واسِعاً حَکِیماً/ تام

131/ أَنِ اتَّقُوا اللَّهَ/ کافی (گفته شده) تام

131/ وَ ما فِی الْأَرْضِ/ کافی

131/ وَکِیلًا/ تام

133/ وَ یَأْتِ بِآخَرِینَ/ کافی

133/ قَدِیراً/ تام

134/ ثَوابُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ/ کافی

134/ بَصِیراً/ تام

135/ أَوْلی بِهِما/ کافی

135/ أَنْ تَعْدِلُوا/ کافی

135/ خَبِیراً/ تام

136/ الَّذِی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ/ تام

136/ ضَلالًا بَعِیداً/ تام

137/ وَ لا لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلًا/ تام

138/ أَلِیماً/ کافی

139/ لِلَّهِ جَمِیعاً/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 112

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

140/ إِذاً مِثْلُهُمْ/ تام

140/ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعاً/ کافی

141/ سَبِیلًا/ تام کافی [1]

142/ إِلَّا قَلِیلًا/ کافی

143/ مُذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذلِکَ/ غیر تام [2] تام (قول مجهول)

143/ وَ لا إِلی هؤُلاءِ/ کافی

143/ سَبِیلًا/ تام

144/ مُبِیناً/ تام

146/ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ/ کافی

146/ أَجْراً عَظِیماً/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- زیرا عبارت بعد متصل به آن و آشکار کننده آن می‌باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 113

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

147/ شاکِراً عَلِیماً/ کافی [1] (گفته شده) تام [2] [اختلاف قرائت غیر کافی [اختلاف قرائت [3]

148/ مِنَ الْقَوْلِ/ محل وقف نیست تام (بنابر قول مجاهد)

__________________________________________________

[1]- «إِلَّا مَنْ ظُلِمَ» در آیه بعد، استثنای منقطع است ولی استثنا از عبارت «ما یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ» نهی است و تقدیر آن، این است: ولی هرکه مورد ستم واقع شد می‌تواند بگوید: فلان شخص به من ظلم نمود.

مجاهد، آن را در مورد مهمانی دانسته است؛ یعنی وقتی شخصی مهمان کسی شود ولی وی، از او پذیرایی نکند. از مجاهد در مورد آیه «لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ» نقل شده است که گفت: «در مورد مهمانی است. وقتی که بر شخصی مهمان شدی اما او تو را پذیرایی نکرد تو حق داری آنچه را نسبت به تو روا داشته است، بیان کنی».

[2]- بنابر قرائت ضحاک و زید بن اسلم «إِلَّا مَنْ ظُلِمَ» و نیز در قرائت مشهور اگر استثنای منقطع به معنای «و لکن» باشد، وقف بر «عَلِیماً» تام خواهد بود.

[3]- بنابر قرائت ضحاک و زید بن اسلم به صورت «إِلَّا مَنْ ظُلِمَ» چنانچه استثنا از عبارت «ما یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ» باشد. ضحاک می‌گفت که این آیه از مثال‌های تقدیم و تأخیر است و گویی فرموده است: «ما یفعل الله بعذابکم ان شکرتم و آمنتم الا من ظلم».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 114

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

148/ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ/ کافی [1]

148/ عَلِیماً/ تام

149/ قَدِیراً/ تام

150/ سَبِیلًا/ تام

151/ هُمُ الْکافِرُونَ حَقًّا/ کافی (گفته شده) تام

151/ مُهِیناً/ تام

152/ غَفُوراً رَحِیماً/ تام

155/ إِلَّا قَلِیلًا/ کافی [2]

156/ عَظِیماً/ کافی

157/ عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ/ محل وقف نیست [3] (گفته شده) محل وقف است [4]

__________________________________________________

[1]- بنابر هر دو قرائت مذکور.

[2]- از آیه 155 تا 161 وقف تام وجود ندارد و جواب محذوف است. اخفش، تقدیر آن را چنین دانسته است: «فَبِما نَقْضِهِمْ مِیثاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ». همچنین علت حذف جواب، علم مخاطبان نسبت به آن می‌باشد.

[3]- زیرا «رَسُولَ اللَّهِ» بدل از «عِیسَی» و منصوب است.

[4]- از عبارت «رَسُولَ اللَّهِ» آغاز می‌شود و تقدیر آن «اعنی رسول اللّه» است. نباید «انه رسول اللّه» در نظر گرفته شود که منصوب نباشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 115

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

157/ رَسُولَ اللَّهِ/ کافی

157/ شُبِّهَ لَهُمْ/ کافی

157/ وَ ما قَتَلُوهُ/ محل وقف نیست تام [1] (قول احمد بن موسی لؤلؤی)

157/ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ/ محل وقف نیست تام [2] (قول علمای نحو)

157/ إِلَّا اتِّباعَ الظَّنِّ/ کافی تام (قول بعضی از مفسران)

157/ یَقِیناً [3]/ کافی [4] (اختیار مولف)

__________________________________________________

[1]- تقدیر «و ما قتلوه یقینا» این است که «یقینا لیرفعنه اللّه»، اما جواب حذف شده و به دلیل وجود عبارت «بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ» از آن جواب بی‌نیاز شده است. همچنین گفته شده معنای آن «یقینا انهم لم یقتلوه» است و لذا ضمیر «ه» در «وَ ما قَتَلُوهُ» به حضرت عیسی علیه السّلام برمی‌گردد؛ اما این قول، وجه صحیحی ندارد. همچنین گفته شده ضمیر به چیزی که برایشان مشتبه شد بازمی‌گردد. اما بهتر آن است که ضمیر، به «الظَّنِّ» برمی‌گردد و تقدیر «و ما قتلوا ظنّهم یقینا» است که خود آنها هم مردد شدند که مقتول عیسی یا شخص دیگری غیر از اوست.

[2]- زیرا «إِلَّا»- در ادامه آیه- استثنا از «ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ» نمی‌باشد.

[3]- انتهای آیه است.

[4]- «یَقِیناً» صفت مصدر محذوف است که مفعول مطلق بوده و تقدیر آن «و ما علموه علما یقینا» می‌باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 116

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

158/ بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ/ کافی

158/ عَزِیزاً حَکِیماً/ کافی

159/ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً/ کافی

160/ کَثِیراً/ کافی

161/ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ/ کافی

161/ عَذاباً أَلِیماً/ اکفی نسبت به موضع قبل

162/ أَجْراً عَظِیماً/ تام

163/ مِنْ بَعْدِهِ/ کافی

163/ وَ سُلَیْمانَ/ کافی

163/ وَ آتَیْنا داوُدَ زَبُوراً/ کافی

164/ لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ/ کافی (گفته شده) تام

165/ بَعْدَ الرُّسُلِ/ کافی

166/ شَهِیداً/ تام

167/ بَعِیداً/ تام

169/ أَبَداً/ کافی

169/ یَسِیراً/ تام

170/ عَلِیماً حَکِیماً/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 117

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

171/ إِلَّا الْحَقَّ/ کافی

171/ وَ رُوحٌ مِنْهُ [1]/ تام [2] (گفته شده) کافی

171/ وَ لا تَقُولُوا ثَلاثَةٌ/ کافی

تام (قول نافع، دینوری، قبتی و اخفش)

171/ انْتَهُوا خَیْراً لَکُمْ/ اکفی نسبت به موضع قبل

171/ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ/ کافی

171/ وَ ما فِی الْأَرْضِ/ کافی

171/ وَکِیلًا/ تام

172/ وَ لَا الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ/ کافی

172/ جَمِیعاً [3]/ کافی

173/ مِنْ فَضْلِهِ/ کافی

173/ نَصِیراً/ تام

175/ مُسْتَقِیماً/ تام

176/ لَها وَلَدٌ/ کافی

__________________________________________________

[1]- معنای آن «زندگی» است. البته «رحمت» هم گفته شده است.

[2]- زیرا پایان موضوع است.

[3]- انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 118

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

176/ مِمَّا تَرَکَ/ کافی

176/ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ/ کافی

176/ أَنْ تَضِلُّوا [1]/ کافی

__________________________________________________

[1]- معنای آن «لئلّا تضلّوا» است؛ یعنی «تا اینکه گمراه نشوید».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 119

سوره مائده‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ أَوْفُوا بِالْعُقُودِ [1]/ تام

1/ أَنْتُمْ حُرُمٌ/ کافی

1/ ما یُرِیدُ/ تام

2/ وَ رِضْواناً/ کافی

2/ فَاصْطادُوا/ کافی

2/ أَنْ تَعْتَدُوا/ کافی

2/ عَلَی الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ/ کافی

2/ شَدِیدُ الْعِقابِ/ تام

3/ ذلِکُمْ فِسْقٌ/ تام

3/ وَ اخْشَوْنِ/ کافی

3/ دِیناً/ کافی

4/ مِنَ الْجَوارِحِ مُکَلِّبِینَ/ کافی

4/ مِمَّا عَلَّمَکُمُ اللَّهُ/ کافی

4/ عَلَیْهِ/ کافی

4/ سَرِیعُ الْحِسابِ/ تام

5/ وَ لا مُتَّخِذِی أَخْدانٍ/ کافی

5/ مِنَ الْخاسِرِینَ/ تام

__________________________________________________

[1]- در شمارش آیات، غیر از روش کوفی، انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 120

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

6/ وَ أَیْدِیکُمْ مِنْهُ/ کافی

7/ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا/ کافی

7/ بِذاتِ الصُّدُورِ/ تام

8/ عَلی أَلَّا تَعْدِلُوا/ کافی

8/ لِلتَّقْوی کافی

8/ بِما تَعْمَلُونَ/ تام

9/ أَجْرٌ عَظِیمٌ/ تام

10/ أَصْحابُ الْجَحِیمِ/ تام

11/ أَیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ/ کافی

11/ الْمُؤْمِنُونَ/ تام

12/ نَقِیباً/ کافی

12/ مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ/ کافی

12/ سَواءَ السَّبِیلِ/ تام

13/ لَعَنَّاهُمْ/ حسن

13/ قاسِیَةً/ حسن

13/ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ/ کافی

13/ الْمُحْسِنِینَ/ تام

14/ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 121

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

14/ یَصْنَعُونَ/ تام

15/ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ [1]/ تام (گفته شده) کافی

15/ وَ کِتابٌ مُبِینٌ/ کافی

16/ سُبُلَ السَّلامِ/ کافی

16/ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِهِ/ کافی

16/ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ/ تام

17/ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً/ تام

17/ وَ ما بَیْنَهُما/ تام

17/ قَدِیرٌ/ تام

18/ مِمَّنْ خَلَقَ/ تام (قول نافع)

18/ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ/ تام

18/ وَ ما بَیْنَهُما/ تام

18/ وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ/ اتم نسبت به موضع قبل

19/ بَشِیرٌ وَ نَذِیرٌ/ تام

19/ قَدِیرٌ/ اتم نسبت به موضع قبل

20/ وَ جَعَلَکُمْ مُلُوکاً/ غیر تام تام [2] (قول نافع، ابی مالک و سعید بن جبیر)

__________________________________________________

[1]- در شمارش آیات- غیر از روش کوفی- انتهای آیه است.

[2]- درصورتی‌که عبارت بعدی، برای مسلمانان درنظر گرفته شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 122

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

21/ الَّتِی کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ/ کافی

22/ حَتَّی یَخْرُجُوا مِنْها/ کافی

22/ فَإِنَّا داخِلُونَ/ کافی

23/ فَإِنَّکُمْ غالِبُونَ [1]/ کافی

23/ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ/ کافی تام [2]

25/ إِلَّا نَفْسِی/ محل وقف نیست [3] تام [4] (قول احمد بن موسی لؤلؤی)

25/ وَ أَخِی/ کافی

__________________________________________________

[1]- در شمارش بصری انتهای آیه است.

[2]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[3]- زیرا «وَ أَخِی» عطف بر «إِلَّا نَفْسِی» یا «أَمْلِکُ» می‌باشد و تقدیر «لا املک انا و اخی الا انفسنا» است و بیشتر اهل تأویل، قائل به این قول هستند.

[4]- با این تعبیر که از «وَ أَخِی» آغاز شود و معنای آن: «و اخی لا یملک الا نفسه» باشد. از کلبی درمورد «إِنِّی لا أَمْلِکُ إِلَّا نَفْسِی وَ أَخِی» نقل شده است: «یعنی من فقط صاحب وجود خودم هستم و برادرم مالک نفس خودش است».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 123

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

26/ فَإِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَیْهِمْ/ محل وقف است [1] (قول مختار مؤلف، عکرمه، قتاده، نافع، یعقوب، اخفش و ابو حاتم)

26/ أَرْبَعِینَ سَنَةً/ محل وقف نیست (گفته شده) محل وقف (تام) است [2]

26/ فَإِنَّها ... یَتِیهُونَ فِی الْأَرْضِ/ (بر «علیهم» و «سنة» وقف نمی‌شود و وقف بر «الارض») کافی است [3]

(قول ابن عباس، ربیع، سدی، ابن عبد الرزاق و قول مختار بن جریر طبری)

__________________________________________________

[1]- درصورتی‌که قائل باشیم تحریم ورود به سرزمین مقدس، دائمی بوده و سرگردانی چهل سال طول کشیده است. با عنایت به این قول، کلمه «أَرْبَعِینَ» به وسیله «یَتِیهُونَ» منصوب می‌شود. کلبی گفته است: وقتی بنی اسرائیل گفتند: «هرگز داخل آن سرزمین نمی‌شویم»، خداوند فرمود: «آن سرزمین برای همیشه بر ایشان حرام است» بااین‌حال فقط چهل سال در زمین سرگردان شدند». وی می‌گوید:

«هیچ‌یک از افرادی که با موسی علیه السّلام بودند داخل نشدند و تمام ایشان در بیابان مردند مگر دو نفر: یوشع بن نون و کالب یوفنا».

[2]- سپس از «یَتِیهُونَ» جمله جدیدی آغاز می‌شود.

[3]- با این توجه که تحریم ورود به سرزمین مقدس و سرگردانی در بیابان، چهل سال بوده است. دراین‌صورت، «أَرْبَعِینَ» برای توضیح و تفسیر «مُحَرَّمَةٌ» منصوب شده است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 124

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

26/ الْفاسِقِینَ/ تام

27/ قالَ لَأَقْتُلَنَّکَ/ کافی

27/ مِنَ الْمُتَّقِینَ/ کافی

28/ لِأَقْتُلَکَ/ کافی

28/ رَبَّ الْعالَمِینَ/ کافی

29/ مِنْ أَصْحابِ النَّارِ/ کافی

29/ جَزاءُ الظَّالِمِینَ/ کافی

30/ مِنَ الْخاسِرِینَ/ کافی

31/ سَوْأَةَ أَخِیهِ/ کافی

31/ مِنَ النَّادِمِینَ/ کافی

غیر کافی [1] (قول نافع)

32/ مِنْ أَجْلِ ذلِکَ/ محل وقف نیست [2] (قول ضحاک و مؤلف) تام (قول نافع)

__________________________________________________

[1]- نافع، «مِنْ أَجْلِ ذلِکَ»، در ابتدای آیه 32 را متعلق به «النَّادِمِینَ» یا «فَأَصْبَحَ» می‌داند و بنابراین وقف آخر آیه 31 کافی نیست.

[2]- زیرا «مِنْ أَجْلِ ذلِکَ» متعلق به «کَتَبْنا»- در ادامه آیه- می‌باشد و لذا از آن جدا نمی‌شود و تقدیر آن «من اجل قتل قابیل هابیل کتبنا علی بنی اسرائیل» می‌باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 125

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

32/ أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً/ تام

32/ لَمُسْرِفُونَ/ تام

33/ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ/ کافی

33/ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا/ کافی

33/ عَذابٌ عَظِیمٌ/ کافی

34/ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَیْهِمْ/ کافی

34/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

35/ تُفْلِحُونَ/ تام

36/ ما تُقُبِّلَ مِنْهُمْ/ کافی

37/ بِخارِجِینَ مِنْها/ کافی

37/ عَذابٌ مُقِیمٌ/ تام

38/ نَکالًا مِنَ اللَّهِ/ کافی

38/ عَزِیزٌ حَکِیمٌ/ اکفی نسبت به موضع قبل

39/ فَإِنَّ اللَّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ/ کافی

39/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

40/ وَ یَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ/ کافی

40/ قَدِیرٌ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 126

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

41/ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قُلُوبُهُمْ/ کافی [1] (قول مختار مؤلف) وقف کافی نیست [2]

41/ وَ مِنَ الَّذِینَ هادُوا/ محل وقف نیست (قول مؤلف) کافی [3] (بنابر قول دوم در قسمت اول آیه)

41/ سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ [4]/ کافی

41/ لَمْ یَأْتُوکَ/ کافی

41/ مِنْ بَعْدِ مَواضِعِهِ/ کافی

41/ فَاحْذَرُوا/ کافی

41/ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً/ کافی

41/ أَنْ یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- اگر «سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ» مبتدا و مرفوع باشد و خبر آن «وَ مِنَ الَّذِینَ هادُوا» باشد.

[2]- چنانچه «سَمَّاعُونَ» خبر و مرفوع باشد و مبتدای آن ضمیر «هم» در نظر گرفته شود و «وَ مِنَ الَّذِینَ هادُوا» عطف بر «مِنَ الَّذِینَ قالُوا» باشد. دراین‌صورت تقدیر «من الذین هادوا قوم سماعون» خواهد شد.

[3]- اگر «قُلُوبُهُمْ» محل وقف نباشد.

[4]- معنا این است که: «یسمعون لیکذبوا» [می‌شنوند برای اینکه تکذیب کنند] درحالی‌که آنچه می‌شنوند حق است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 127

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

41/ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ/ اکفی نسبت به موضع قبل

41/ عَذابٌ عَظِیمٌ/ اکفی نسبت به هر دو موضع قبل [1]

42/ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ/ کافی

42/ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ/ کافی

42/ بِالْقِسْطِ/ کافی

42/ الْمُقْسِطِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

43/ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ/ کافی

43/ بِالْمُؤْمِنِینَ/ تام

44/ عَلَیْهِ شُهَداءَ/ کافی

44/ وَ اخْشَوْنِ/ کافی

44/ ثَمَناً قَلِیلًا/ کافی

44/ الْکافِرُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

45/ أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ/ محل وقف نیست [2] کافی [3] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- سپس از «سَمَّاعُونَ» آیه بعد آغاز می‌شود و تقدیر «هم سماعون» است.

[2]- بنابر قرائت «وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ ... وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ» زیرا در اسامی بعد «العین- الانف ... الجروح» حرف «ان» عمل کرده و عطف به یکدیگر هستند. تمام این موارد در تورات بر بنی اسرائیل مقرر شده است.

[3]- بنابر قرائت کسائی به‌صورت «وَ الْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ ... وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ» زیرا این عبارات جدا از قبل بوده و از آنچه در تورات بر آنها مقرر شده است، نیستند.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 128

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

45/ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ/ محل وقف نیست [1] کافی [2] [اختلاف قرائت

45/ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ/ کافی

45/ الظَّالِمُونَ/ تام

46/ لِلْمُتَّقِینَ/ کافی [3] حسن [4]

47/ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- زیرا «وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ» عطف بر آن است.

[2]- درصورتی‌که بنابر قرائت ابن کثیر، ابو جعفر، ابو عمرو و ابن عامر آیه به صورت «وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ ... وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ» خوانده شود، شروع از «وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ» خواهد بود، زیرا «أَنَّ» در «الْجُرُوحَ» عمل نمی‌کند.

[3]- بنابر قرائت «وَ لْیَحْکُمْ» در آیه بعد، زیرا امر جدیدی از سوی خداوند می‌باشد.

[4]- بنابر قرائت حمزه در آیه بعد «وَ لْیَحْکُمْ» که لام به معنای «لکی» است و به «وَ آتَیْناهُ الْإِنْجِیلَ» تعلق دارد و تقدیر آن «کی یحکم اهله بما فیه من حکم الله» می‌باشد.

همچنین گفته شده است که تقدیر «وَ لْیَحْکُمْ أَهْلُ الْإِنْجِیلِ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ» یا «انزلناه علیهم» می‌باشد، نمی‌توان از آیه بعد آغاز نمود؛ البته ابتدا از آیه بعد به جهت اینکه «لْیَحْکُمْ» به فعل محذوفی تعلق دارد، حسن نیز می‌تواند باشد زیرا «أَنْزَلَ» به فعل محذوف دلالت دارد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 129

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

47/ الْفاسِقُونَ/ تام

48/ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً [1]/ (کافی)

48/ فِی ما آتاکُمْ/ کافی

48/ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ/ اکفی نسبت به موضع قبل

49/ إِلَیْکَ/ کافی

49/ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ/ کافی

49/ لَفاسِقُونَ/ محل وقف نیست [2] وقف کافی بوده و از آیه بعد می‌توان آغاز کرد [3]

50/ یُوقِنُونَ/ تام

51/ وَ النَّصاری أَوْلِیاءَ/ کافی

51/ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ/ اکفی نسبت به موضع قبل

51/ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ/ اکفی نسبت به دو موضع قبل

__________________________________________________

[1]- یعنی دین و روش.

[2]- بنابر قرائت «یَبْغُونَ» در آیه بعد، زیرا این عبارت به «وَ إِنَّ کَثِیراً مِنَ النَّاسِ لَفاسِقُونَ»- در آیه 49- باز می‌گردد و از آن جدا نمی‌شود.

[3]- بنابر قرائت ابن عامر به‌صورت «تبغون» در آیه بعد؛ زیرا جمله جدید خطابی و تقدیر آن «قل لهم افحکم الجاهلیة تبغون» می‌باشد و جدا از قبل است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 130

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

51/ الظَّالِمِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل [1]

52/ نادِمِینَ/ محل وقف است [2] محل وقف نیست [3] [اختلاف قرائت

53/ خاسِرِینَ/ تام

54/ لَوْمَةَ لائِمٍ/ کافی

54/ عَلِیمٌ/ تام

55/ راکِعُونَ/ تام

56/ الْغالِبُونَ/ تام

57/ وَ الْکُفَّارَ أَوْلِیاءَ/ کافی

57/ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

58/ لا یَعْقِلُونَ/ تام [4]

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- بنابر قرائت «وَ یَقُولُ» و همچنین قرائات نافع، ابو جعفر، ابن کثیر و ابن عامر به صورت «یَقُولُ» در آیه بعد، زیرا آیه 53 جمله جدیدی است.

[3]- بنابر قرائت ابو عمرو و یعقوب به‌صورت «وَ یَقُولُ» در آیه بعد؛ زیرا «وَ یَقُولُ» عطف بر «أَنْ یَأْتِیَ» در آیه 52 می‌باشد و تقدیر آن «فعسی ان یأتی اللّه بالفتح و یقول الذین آمنوا» است.

[4]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 131

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

60/ عِنْدَ اللَّهِ/ کافی [1] غیر کافی [2]

63/ یَصْنَعُونَ/ تام

64/ کَیْفَ یَشاءُ/ کافی

64/ الْمُفْسِدِینَ/ تام

66/ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ/ کافی

66/ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ/ کافی

66/ ساءَ ما یَعْمَلُونَ/ تام

67/ مِنَ النَّاسِ/ کافی

67/ الْکافِرِینَ/ تام [3]

68/ مِنْ رَبِّکُمْ/ کافی

68/ الْکافِرِینَ/ تام

69/ یَحْزَنُونَ/ تام

70/ رُسُلًا/ کافی

__________________________________________________

[1]- اگر «مِنْ»، در عبارت بعد، خبر مرفوع ضمیر محذوف باشد و تقدیر آن «هو من لعنه الله» درنظر گرفته شود.

[2]- اگر «مَنْ» در عبارت بعد، [بدل از «شر» در قسمت قبلی آیه و] تابع باشد.

[3]- در بعضی از نسخه‌های کتاب به‌جای تام، اکفی نسبت به موضع قبل ذکر شده است و قولی هم در مورد تام بودن آن آمده است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 132

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

71/ کَثِیرٌ مِنْهُمْ/ کافی

71/ بَصِیرٌ بِما یَعْمَلُونَ/ تام

72/ وَ مَأْواهُ النَّارُ/ کافی

72/ مِنْ أَنْصارٍ/ تام

73/ إِلَّا إِلهٌ واحِدٌ/ کافی

74/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

75/ یَأْکُلانِ الطَّعامَ/ کافی

75/ أَنَّی یُؤْفَکُونَ/ تام

76/ الْعَلِیمُ/ تام

77/ السَّبِیلِ/ تام

78/ یَعْتَدُونَ/ تام

79/ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ/ کافی

79/ یَفْعَلُونَ/ کافی

80/ خالِدُونَ/ کافی

81/ فاسِقُونَ/ کافی

82/ لا یَسْتَکْبِرُونَ/ کافی

83/ الشَّاهِدِینَ/ کافی

84/ الصَّالِحِینَ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 133

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

85/ الْمُحْسِنِینَ/ کافی

86/ الْجَحِیمِ/ تام

87/ الْمُعْتَدِینَ/ کافی

88/ مُؤْمِنُونَ/ تام

89/ وَ احْفَظُوا أَیْمانَکُمْ/ کافی

89/ تَشْکُرُونَ/ تام

90/ تُفْلِحُونَ/ تام

91/ مُنْتَهُونَ/ تام

92/ وَ احْذَرُوا/ کافی

92/ الْمُبِینُ/ تام

93/ الْمُحْسِنِینَ/ تام

94/ بِالْغَیْبِ/ کافی

94/ أَلِیمٌ/ تام

95/ فَیَنْتَقِمُ اللَّهُ مِنْهُ/ کافی

95/ ذُو انْتِقامٍ/ تام

96/ صَیْدُ الْبَحْرِ وَ طَعامُهُ/ کافی

96/ وَ لِلسَّیَّارَةِ/ کافی

96/ ما دُمْتُمْ حُرُماً/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 134

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

96/ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ/ تام

97/ وَ الْقَلائِدَ/ کافی

97/ عَلِیمٌ/ تام

98/ رَحِیمٌ/ تام

99/ إِلَّا الْبَلاغُ/ کافی

99/ تَکْتُمُونَ/ تام

100/ کَثْرَةُ الْخَبِیثِ/ کافی

100/ تُفْلِحُونَ/ تام

101/ عَفَا اللَّهُ عَنْها/ کافی

101/ حَلِیمٌ/ تام

102/ کافِرِینَ/ تام

103/ لا یَعْقِلُونَ/ تام

104/ وَ لا یَهْتَدُونَ/ تام

105/ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ/ کافی

105/ تَعْمَلُونَ/ تام

106/ مُصِیبَةُ الْمَوْتِ/ تام

107/ لَمِنَ الظَّالِمِینَ/ کافی

108/ بَعْدَ أَیْمانِهِمْ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 135

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

108/ وَ اسْمَعُوا/ اکفی نسبت به موضع قبل

108/ الْفاسِقِینَ [1]/ تام

109/ لا عِلْمَ لَنا/ کافی

109/ عَلَّامُ الْغُیُوبِ/ تام

110/ وَ کَهْلًا/ کافی

110/ سِحْرٌ مُبِینٌ/ تام

111/ مُسْلِمُونَ/ تام

112/ مُؤْمِنِینَ/ کافی

113/ مِنَ الشَّاهِدِینَ/ کافی

114/ خَیْرُ الرَّازِقِینَ/ کافی

115/ مِنَ الْعالَمِینَ/ تام

116/ ما لَیْسَ لِی/ محل وقف نیست [2] (گفته شده) می‌توان وقف نمود و از بعدش شروع کرد [3]

116/ الْغُیُوبِ/ تام

117/ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ/ کافی

117/ شَهِیدٌ/ تام

118/ الْحَکِیمُ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 136

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

119/ صِدْقُهُمْ/ کافی

119/ وَ رَضُوا عَنْهُ/ کافی

119/ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ/ تام

120/ وَ ما فِیهِنَّ/ کافی

120/ قَدِیرٌ/ تام

__________________________________________________

[1]- عامل ناصب در ظرف «یَوْمَ»- در ابتدای آیه 109- فعل مضمری نظیر «اتقوا»، «احذروا» یا «اذکروا» می‌باشد.

[2]- زیرا «بِحَقٍّ»، توضیح دهنده «لِی» در همین عبارت است و معنای آن این است که «حق من نیست که این حرف را بزنم».

[3]- توجیه آن، این‌گونه است که «ب» در «بِحَقٍّ» به «فَقَدْ عَلِمْتَهُ» برمی‌گردد با این تقدیر که «ان کنت قلته فقد علمته بحقّ» که این توجیه اشتباه است زیرا تقدیر گرفتن تأخیر انداختن «بِحَقٍّ» از موارد مجاز [غیر حقیقت است و استعمال نمی‌شود مگر اینکه اشاره یا توفیقی نسبت به آن شده یا دلیل قاطعی داشته باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 137

سوره انعام‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ یَعْدِلُونَ/ تام

2/ ثُمَّ قَضی أَجَلًا [1]/ کافی

2/ وَ أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ [2]/-

2/ تَمْتَرُونَ/ تام

3/ وَ هُوَ اللَّهُ/ وقف تام نیست (گفته شده) تام

3/ فِی السَّماواتِ/ وقف تام نیست (گفته شده) تام

3/ تَکْسِبُونَ/ تام [3] (قول مؤلّف و ابن عباس)

4/ مُعْرِضِینَ/ کافی

5/ یَسْتَهْزِؤُنَ/ کافی

6/ بِذُنُوبِهِمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- یعنی اجل فرزند آدم در دنیا.

[2]- یعنی زمان برانگیخته شدن او [در آخرت . قتاده گوید: «ثُمَّ قَضی أَجَلًا» یعنی مرگ. «وَ أَجَلٌ مُسَمًّی عِنْدَهُ» یعنی بین مرگ تا برانگیخته شدن.

[3]- زیرا بنابر تقدیم و تأخیر عبارت، معنی چنین است: «و هو اللّه یعلم سرّکم و جهرکم فی السّماوات و فی الارض»؛ همچنین گفته شده معنی این است: «و هو المعبود فی السماوات و فی الارض»؛ و نیز گفته شده: «هو المنفرد فی التّدبیر فیهنّ».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 138

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

6/ قَرْناً آخَرِینَ/ کافی

7/ سِحْرٌ مُبِینٌ/ کافی

8/ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ/ کافی

9/ ما یَلْبِسُونَ/ کافی

10/ یَسْتَهْزِؤُنَ/ کافی

11/ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ/ کافی

12/ قُلْ لِلَّهِ/ کافی [1]

12/ الرَّحْمَةَ/ کافی

12/ لا رَیْبَ فِیهِ/ تام [2] (قول مختار مؤلّف) وقف غیر تام و غیر کافی [3]

12/ لا یُؤْمِنُونَ/ تام

13/ الْعَلِیمُ/ تام

14/ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ/ کافی

14/ وَ لا یُطْعَمُ/ کافی

14/ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- چنانچه «الَّذِینَ خَسِرُوا» در ادامه آیه، مبتدا و مرفوع باشد و خبر آن «فَهُمْ لا یُؤْمِنُونَ» باشد.

[3]- اگر «الَّذِینَ خَسِرُوا» تابع [صفت و مجرور] «عاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ» در آیه قبل باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 139

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

14/ مِنَ الْمُشْرِکِینَ/ تام

15/ یَوْمٍ عَظِیمٍ/ تام

16/ فَقَدْ رَحِمَهُ/ کافی

16/ الْفَوْزُ الْمُبِینُ/ تام

17/ قَدِیرٌ/ تام

18/ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ/ تام

19/ قُلِ اللَّهُ/ کافی

19/ شَهِیدٌ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ/ کافی

19/ وَ مَنْ بَلَغَ [1]/ کافی [2] (گفته شده) تام

19/ لا أَشْهَدُ/ کافی

19/ مِمَّا تُشْرِکُونَ/ تام

20/ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمُ/ کافی (گفته شده) تام

20/ لا یُؤْمِنُونَ/ تام [3]

__________________________________________________

[1]- معنی این است: «و هرکس قرآن به او برسد».

[2]- ابتدا از عبارت بعدی «أَ إِنَّکُمْ لَتَشْهَدُونَ» صحیح است و وقف بر «لَتَشْهَدُونَ» و ابتدا از بعد آن- یعنی «أَنَّ مَعَ اللَّهِ آلِهَةً أُخْری - صحیح نمی‌باشد.

[3]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 140

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

21/ أَوْ کَذَّبَ بِآیاتِهِ/ کافی

25/ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً/ کافی

25/ لا یُؤْمِنُوا بِها/ کافی

26/ وَ ما یَشْعُرُونَ/ تام

27/ عَلَی النَّارِ/ کافی [1] (گفته شده) حسن [2]

29/ وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ/ تام [3]

30/ تَکْفُرُونَ/ تام

31/ ما یَزِرُونَ/ تام

32/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ تام

33/ یَجْحَدُونَ/ تام

34/ الْمُرْسَلِینَ/ تام

35/ فَتَأْتِیَهُمْ بِآیَةٍ/ کافی

35/ مِنَ الْجاهِلِینَ/ تام

36/ یَسْمَعُونَ/ کافی (گفته شده) تام

36/ یُرْجَعُونَ/ تام

37/ لا یَعْلَمُونَ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 141

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

38/ أَمْثالُکُمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- جواب آن، محذوف است.

[2]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[3]- گروهی بدون داشتن آشنایی و علم، وقف بر این مورد را انکار کرده‌اند؛ موارد زیر نیز از این دست است:

إِنَّکُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ «1»، و إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ «2»، فَإِنَّ مَصِیرَکُمْ إِلَی النَّارِ «3»، وَ لَنْ تُفْلِحُوا إِذاً أَبَداً «4»، وَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً «5»، وَ إِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلی یَوْمِ الدِّینِ «6»، لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعِینَ «7»، وَ لَأُصَلِّبَنَّکُمْ أَجْمَعِینَ «8»، فَبِئْسَ مَثْوَی الْمُتَکَبِّرِینَ «9»، فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزاؤُکُمْ جَزاءً مَوْفُوراً «10»، وَ لَتَعْلَمُنَّ أَیُّنا أَشَدُّ عَذاباً وَ أَبْقی «11». دلیل این انکار را به خاطر قبح و زشتی لفظ دانسته‌اند ولی آن‌گونه که آنها گمان کرده‌اند نیست، زیرا نقل قول توسّط خداوند از جانب گوینده سخن بوده و وعیدی است که به کفّار داده و لذا وقف و وصل آن یکسان است [با این توضیح که هرچند وقف تام باشد، اشکال ندارد به عبارت بعدی وصل و در جای مناسب دیگری وقف شود].

__________________________________________________
(1)- نساء: 140.
(2)- یوسف: 70.
(3)- ابراهیم: 30.
(4)- کهف: 20.
(5)- بقره: 116.
(7)- اعراف: 18.
(8)- شعراء: 49.
(9)- غافر: 76.

(10)- اسراء: 63.

(11)- طه: 71.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 142

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

39/ فِی الظُّلُماتِ/ تام

39/ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ/ اتم نسبت به موضع قبل

41/ ما تُشْرِکُونَ/ تام

45/ رَبِّ الْعالَمِینَ/ تام

46/ یَأْتِیکُمْ بِهِ/ کافی (گفته شده) تام

46/ یَصْدِفُونَ/ تام

47/ الظَّالِمُونَ/ تام

48/ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ/ تام

49/ بِما کانُوا یَفْسُقُونَ/ تام

50/ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ/ کافی

50/ أَ فَلا تَتَفَکَّرُونَ/ تام

51/ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ/ تام

52/ مِنَ الظَّالِمِینَ/ کافی [1]

54/ سَلامٌ عَلَیْکُمْ/ تام [2]

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب، وقف کافی است [که به‌نظر می‌رسد به صواب نزدیکتر باشد].

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 143

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

54/ الرَّحْمَةَ/ کافی است و تام نیست [1] محل وقف نیست [2] وقف غیر تام و غیر کافی [اختلاف قرائت [3]

54/ وَ أَصْلَحَ/ محل وقف نیست [4]

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ» در ادامه آیه، درصورتی‌که برای «أَنَّهُ» مبتدایی درنظر بگیریم و جمله به‌صورت «هی انّه» در تقدیر گرفته شود.

همچنین بنابر قرائت ابن کثیر، حمزه، کسایی، ابو عمرو و روایت خلف به صورت «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ» صحیح است درصورتی‌که «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ» جمله جدیدی باشد.

[2]- بنابر قرائت «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ» در ادامه آیه، چنانچه «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ» بدل از «الرَّحْمَةَ» باشد که درآن‌صورت از آن جدا نمی‌شود.

[3]- بنابر قرائت «أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ» در ادامه آیه، درصورتی‌که «أَنَّهُ» تفسیر «الرَّحْمَةَ» یا «کَتَبَ» در عبارت قبل به معنی «قال» باشد [یعنی «انّه ....» مقول قول فعل «قال» باشد] زیرا دراین‌صورت جمله بعد، متعلق به «الرَّحْمَةَ» است.

[4]- بنابر هر دو قرائت یعنی «فَأَنَّهُ» و «فَأَنَّهُ»؛ زیرا بعد از فاء جواب شرط واقع شده، یا برای تکرار [ «انّ» در عبارت قبل مفتوح شده یا بنابر مقدّر گرفتن مبتدا به کار رفته باشد که تقدیرش این‌چنین است «فالّذی له» یا «فامره انّ اللّه غفور رحیم له» یا خبر مقدّری دارد به‌صورت «فله انّه غفور رحیم» یعنی «فله غفرانه» زیرا فاء متّصل به «انّ» در هر دو قرائت، جواب «من» است و بین شرط و جوابش فاصله نمی‌افتد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 144

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

54/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

55/ الْمُجْرِمِینَ/ تام

56/ الْمُهْتَدِینَ/ تام

57/ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْ رَبِّی/ کافی

57/ وَ کَذَّبْتُمْ بِهِ/ کافی

57/ ما تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ/ کافی

57/ وَ هُوَ خَیْرُ الْفاصِلِینَ/ تام [1]

58/ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ [1]/ کافی (گفته شده) تام

58/ بِالظَّالِمِینَ/ تام [1]

59/ مُبِینٍ/ تام [1]

60/ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ/ تام [1]

61/ وَ هُمْ لا یُفَرِّطُونَ/ تام [1]

62/ مَوْلاهُمُ الْحَقِّ/ کافی

62/ أَلا لَهُ الْحُکْمُ/ کافی

65/ بَأْسَ بَعْضٍ/ کافی

66/ بِوَکِیلٍ [2]/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- انتهای آیه در شمارش کوفی است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 145

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

67/ مُسْتَقَرٌّ/ کافی [1]

67/ تَعْلَمُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

69/ یَتَّقُونَ/ کافی

70/ وَ لا شَفِیعٌ/ کافی

70/ لا یُؤْخَذْ مِنْها/ کافی

70/ بِما کَسَبُوا/ کافی

70/ یَکْفُرُونَ [2]/ تام

71/ فِی الْأَرْضِ حَیْرانَ/ تام

71/ إِلَی الْهُدَی ائْتِنا [3]/ کافی

71/ هُوَ الْهُدی کافی

71/ لِرَبِّ الْعالَمِینَ/ کافی

72/ وَ اتَّقُوهُ/ کافی

72/ تُحْشَرُونَ/ کافی

73/ بِالْحَقِّ/ کافی

__________________________________________________

[1]- سپس از «وَ سَوْفَ تَعْلَمُونَ» شروع می‌شود که عبارت تهدیدآمیزی (برای کافران) است.

[2]- در بعضی از نسخه‌ها، وقف این موضع کافی ذکر شده که ناصحیح است.

[3]- یعنی «از ما پیروی کن».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 146

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

73/ وَ یَوْمَ یَقُولُ کُنْ فَیَکُونُ/ کافی [1]

73/ قَوْلُهُ الْحَقُّ/ کافی

73/ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ/ کافی [2] وقف غیر کافی [3]

73/ وَ الشَّهادَةِ/ کافی

73/ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ/ تام

74/ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ/ کافی

75/ وَ الْأَرْضِ/ کافی [4]

75/ مِنَ الْمُوقِنِینَ/ کافی

76/ الْآفِلِینَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- «یَوْمَ» با تقدیر اذکر منصوب است.

[2]- وقف درصورتی کافی است که «عالِمُ الْغَیْبِ» در ادامه آیه، خبر مرفوع و تقدیر جمله «هو عالم الغیب» باشد.

[3]- چنانچه «عالِمُ الْغَیْبِ» صفت برای «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ»، در ابتدای همین آیه باشد.

[4]- از «وَ لِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ» آغاز می‌شود و تقدیر آن «و لیکون من الموقنین بربّه» می‌باشد و لام [که در این‌جا معنای «تا اینکه» دارد] متعلّق به فعل مقدّری بعد از خود می‌باشد، که عبارت ابتدای آیه- یعنی «وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ»- بر آن دلالت دارد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 147

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

77/ الضَّالِّینَ/ کافی

78/ مِمَّا تُشْرِکُونَ/ کافی

79/ مِنَ الْمُشْرِکِینَ/ کافی

80/ شَیْئاً/ کافی

80/ عِلْماً/ کافی

80/ أَ فَلا تَتَذَکَّرُونَ/ کافی

81/ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ/ کافی

82/ مُهْتَدُونَ/ تام

83/ مَنْ نَشاءُ/ کافی

85/ وَ إِلْیاسَ/ کافی

85/ الصَّالِحِینَ/ کافی

87/ مُسْتَقِیمٍ/ کافی

88/ مِنْ عِبادِهِ/ کافی

88/ یَعْمَلُونَ/ کافی

89/ وَ النُّبُوَّةَ/ کافی

90/ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ [1]/ تام

90/ لِلْعالَمِینَ/ تام

91/ وَ هُدیً لِلنَّاسِ/ محل وقف نیست [2] محل وقف است [3] [اختلاف قرائت

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 148

__________________________________________________

[1]- ابو عمرو دانی گوید: «قرّاء و علمای نحو، قطع تلاوت بر تمامی موارد «هاء سکت» را در قرآن کریم می‌پسندند، نظیر «لَمْ یَتَسَنَّهْ» «1»، «مالِیَهْ» «2»، «سُلْطانِیَهْ» «3»، «ما هِیَهْ» «4» و موارد مشابه دیگر؛ زیرا «هاء سکت» برای رساندن معنی وقف و همچنین برای حفظ فتحه قبلش می‌آید. اگر این فایده [حفظ علامت حرف قبل نبود، به آن (هاء سکت) نیاز نبود و آورده نمی‌شد. حال‌که چنین است، قطع [وقف در تمام مواضع آن لازم می‌باشد. هریک از قرّاء که «هاء سکت» را وصل نموده، هاء را به قصد [نشان دادن حالت وقف، بر آن کلمه، تلفّظ و قرائت کرده است [وقتی وصل می‌شود نیاز به «هاء» نیست. از طرف دیگر، حذف آن مخالف با سیاهه رسم الخط است

نقل شده ابو عمرو بصری می‌خواند: «و ما ادراک ما هیه» «5» و بر آن وقف می‌کرد.

از ابو عبید نیز روایت شده است که در تمام این موارد به دلیل همین فایده، وقف بر «هاء سکت» نزد من خوشایندتر است.

[2]- بنابر قرائت «تجعلونه قراطیس تبدونها و تخفون کثیرا»؛ زیرا این عبارت، مخاطب و متّصل به عبارت خطابی قبل- یعنی «قُلْ مَنْ أَنْزَلَ الْکِتابَ»- می‌باشد و از آن جدا نمی‌شود.

[3]- بنابر قرائت ابن کثیر و ابو عمرو «یجعلونه قراطیس یبدونها و یخفون کثیرا» صحیح است زیرا این عبارت جمله خبری جدا از قبل بوده و از آن منقطع است.

__________________________________________________
(1)- بقره: 259.
(2)- حاقّه: 28.
(3)- حاقّه: 29.
(4)- قارعه: 10.
(5)- قارعه: 10.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 149

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

91/ قُلِ اللَّهُ/ کافی

91/ یَلْعَبُونَ/ تام

92/ یُحافِظُونَ/ تام

93/ ما أَنْزَلَ اللَّهُ/ کافی

94/ وَراءَ ظُهُورِکُمْ/ کافی

94/ تَزْعُمُونَ/ تام

95/ وَ النَّوی کافی

95/ مِنَ الْحَیِّ/ کافی

95/ تُؤْفَکُونَ/ کافی

96/ حُسْباناً/ کافی

96/ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ/ تام

97/ وَ الْبَحْرِ/ کافی

97/ یَعْلَمُونَ/ تام

98/ وَ مُسْتَوْدَعٌ [1]/ کافی

__________________________________________________

[1]- از ابن عون نقل شده است که از ابراهیم نخعی در شب وفاتش سؤال شد:

معنای «المستقر و المستودع» چیست؟ او گفت: «المستقر» آن چیزی است که در رحم مادر است و «المستودع» آن است که در صلب پدر است.

از ابن مسعود در مورد آیه «فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ» نقل شده است: «مستقر در آن جهان و مستودع آن در زمین یعنی قبر است».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 150

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

98/ یَعْلَمُونَ/ تام

99/ خَضِراً/ کافی [1]

99/ دانِیَةٌ/ محل وقف نیست [2] محل وقف است [3] [اختلاف قرائت

99/ وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ/ کافی

99/ وَ یَنْعِهِ/ کافی (گفته شده) تام

99/ یُؤْمِنُونَ/ تام

100/ شُرَکاءَ الْجِنَّ/ کافی

102/ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ/ کافی

102/ فَاعْبُدُوهُ/ کافی

__________________________________________________

[1]- در بعضی از نسخه‌های کتاب آمده است.

[2]- بنابر قرائت «وَ جَنَّاتٍ» در ادامه آیه؛ زیرا «جَنَّاتٍ» منصوب و عطف بر «خَضِراً» است و لذا از معطوف علیه جدا نمی‌شود.

[3]- بنابر قرائت «وَ جَنَّاتٍ» صحیح است؛ زیرا عبارت «وَ جَنَّاتٍ» و بعدش جمله جدیدی است که «جَنَّاتٍ» مبتدای مرفوع و خبر آن مقدّر می‌باشد و تقدیر جمله، چنین است: «و هناک جنّات» یا «لهم جنات».

[این قرائت، در قرائات شاذّ است .

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 151

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

103/ الْخَبِیرُ/ تام

104/ بِحَفِیظٍ/ کافی

105/ یَعْلَمُونَ/ کافی

106/ الْمُشْرِکِینَ/ کافی

107/ بِوَکِیلٍ/ کافی

108/ یَعْمَلُونَ/ کافی

109/ وَ ما یُشْعِرُکُمْ [1]/ محل وقف نیست [2] می‌توان وقف کرد و از بعدش آغاز نمود (قول ابن الانباری و النّحاس) [3] تام [4] [اختلاف قرائت

109/ لا یُؤْمِنُونَ/ کافی [5]

110/ یَعْمَهُونَ/ کافی [5]

111/ یَجْهَلُونَ/ کافی [5]

112/ وَ ما یَفْتَرُونَ/ کافی [5]

113/ مُقْتَرِفُونَ/ کافی [5]

114/ مُفَصَّلًا/ کافی

114/ مِنَ الْمُمْتَرِینَ/ تام

115/ لِکَلِماتِهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- قنبل نقل کرده است: «از احمد بن محمد قوّاس شنیدم که می‌گفت: هرجا

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 152

نفسمان قطع شود وقف می‌کنیم مگر سه جا که بر وقف آن تعمّد داریم:

1- در آیه 7 سوره آل عمران «وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ»؛ سپس از «وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» شروع می‌کنیم.

2- در آیه 109 سوره انعام «وَ ما یُشْعِرُکُمْ»؛ سپس از «أَنَّها إِذا جاءَتْ» آغاز می‌کنیم.

3- در آیه 103 سوره نحل «بَشَرٌ»، سپس از «لِسانُ الَّذِی» شروع می‌کنیم.

از قواس، مورد چهارمی را نیز ذکر کرده‌اند که وقف بر «مِنْ مَرْقَدِنا» و شروع از «هذا ما وَعَدَ الرَّحْمنُ» «1» است.

__________________________________________________

[2]- بنابر قرائت «أَنَّها» در ادامه آیه؛ چه آنکه برای «أَنَّها» کلمه «لعلّها» در تقدیر گرفته شود یا «لا» در «لا یُؤْمِنُونَ» زائده باشد و تقدیر آن به‌صورت «و ما یشعرکم انّها اذا جاءت لا یؤمنون [او یؤمنون »- که معنای آن «انّها لو جاءت لم یؤمنوا»- است؛ در هر دو صورت به قبل تعلّق دارد و از آن جدا نمی‌شود.

[3]- درصورتی‌که «أَنَّها» به معنای «لعلّها» باشد، وقف را مجاز دانسته‌اند، زیرا در آن، معنای ایجاب است. [یعنی مانند حالت قبل نیست که دو شکل داشته باشد (یا ایمان می‌آورند یا ایمان نمی‌آورند) بلکه می‌فرماید ایمان نمی‌آورند].

[4]- بنابر قرائت ابن کثیر، ابو عمرو، یعقوب، خلف و یکی از طرق روایت شعبه از عاصم «أَنَّها» در ادامه آیه صحیح است؛ زیرا تقدیر جمله قبل «و ما یشعرکم ایمانهم» است سپس جمله بعدی آغاز و چنین پاسخ داده می‌شود: «أَنَّها ...» لذا جمله بعد از آن جدا می‌باشد.

[5]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

__________________________________________________
(1)- یس: 52.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 153

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

115/ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ/ تام

117/ بِالْمُهْتَدِینَ/ تام

118/ مُؤْمِنِینَ/ کافی

119/ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ/ کافی [1] (گفته شده) تام

119/ بِالْمُعْتَدِینَ/ کافی

120/ وَ باطِنَهُ/ کافی

120/ یَقْتَرِفُونَ/ کافی

121/ لَفِسْقٌ/ کافی

121/ لَمُشْرِکُونَ/ کافی

122/ لَیْسَ بِخارِجٍ مِنْها/ کافی

122/ یَعْمَلُونَ/ کافی

123/ وَ ما یَشْعُرُونَ/ کافی

124/ رُسُلُ اللَّهِ/ کافی

124/ رِسالَتَهُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

124/ یَمْکُرُونَ/ تام

125/ فِی السَّماءِ/ کافی (گفته شده) تام

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 154

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

125/ لا یُؤْمِنُونَ/ تام [1]

126/ یَذَّکَّرُونَ/ کافی

127/ یَعْمَلُونَ/ محل وقف نیست [2] محل وقف است [3] [اختلاف قرائت

128/ حَکِیمٌ عَلِیمٌ/ کافی

129/ یَکْسِبُونَ/ تام

130/ أَنْفُسِنا/ کافی

130/ کافِرِینَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- بنابر قرائت «وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ» در ابتدای آیه بعد، زیرا خبر دادن از اسم خداوند متعال- در آیه 127 یعنی «وَ هُوَ وَلِیُّهُمْ»- است؛ لذا آیه بعد متعلق به این آیه است و از آن جدا نمی‌شود.

[3]- بنابر روایت شعبه از عاصم و قرائات نافع، ابو جعفر، ابن کثیر، ابو عمرو، ابن عامر، حمزه، کسائی و خلف و روایت رویس از یعقوب به‌صورت «و یوم نحشرهم» در آیه بعد صحیح است؛ زیرا جمله اخباری جدایی از خداوند است.

(لفظ جمع آن جهت تعظیم است و لذا از قبل جداست).

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 155

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

132/ مِمَّا عَمِلُوا/ محل وقف نیست [1] می‌توان وقف کرد و از بعدش شروع نمود [2] [اختلاف قرائت

132/ عَمَّا یَعْمَلُونَ/ تام

133/ آخَرِینَ/ تام

134/ لَآتٍ/ کافی

134/ بِمُعْجِزِینَ/ تام

135/ إِنِّی عامِلٌ/ کافی [3]

135/ الظَّالِمُونَ/ تام

136/ إِلی شُرَکائِهِمْ/ کافی

136/ ما یَحْکُمُونَ/ تام

137/ دِینَهُمْ/ کافی

137/ ما فَعَلُوهُ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت «بغافل عما یعملون» در ادامه آیه؛ زیرا قسمت قبل و بعد این آیه، بر سیاق غایب است و هیچ قسمت از آن، از جزء دیگر جدا نمی‌شود.

[2]- بنابر قرائت ابن عامر به‌صورت «بغافل عما تعملون»؛ زیرا قسمت بعد آیه، جمله مجزای خطابی است و معنای آن «قل ذلک یا محمد لهم» است و جدا از قبل.

[3]- از «فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ»- بنابر تهدید- آغاز می‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 156

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

137/ یَفْتَرُونَ/ تام

138/ افْتِراءً عَلَیْهِ/ کافی

138/ یَفْتَرُونَ/ تام

139/ شُرَکاءُ/ کافی

139/ وَصْفَهُمْ/ کافی

139/ حَکِیمٌ عَلِیمٌ/ تام

140/ عَلَی اللَّهِ/ کافی

140/ مُهْتَدِینَ/ تام

141/ وَ غَیْرَ مُتَشابِهٍ/ کافی

142/ حَمُولَةً وَ فَرْشاً [1]/ کافی

142/ عَدُوٌّ مُبِینٌ/ کافی [2] (قول کسایی، فراء و علی بن سلیمان اخفش) وقف غیر کافی [3] (قول ابو اسحاق زجاج و دیگران)

__________________________________________________

[1]- از ابو اسحاق، ذیل آیه «حَمُولَةً وَ فَرْشاً» نقل شده است: «الحمولة» یعنی چهارپایی که طاقت حمل چیزی را دارد و «الفرش» یعنی شتران کم سن و سال.

[2]- اگر «ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ» در آیه بعد، به تقدیر «انشا» (بنابر قول کسائی یا فرّاء) یا «کلوا لحم» (بنابر قول اخفش) منصوب باشد.

[3]- اگر «ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ» بدل از «حَمُولَةً وَ فَرْشاً»، در آیه 142 باشد (بنابر قول زجاج) یا بدل از «ما» در عبارت «مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ»- در آیه 142- باشد؛ که در هر دو حالت، آیه بعد متعلق به این آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 157

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

144/ بِهذا/ کافی

144/ بِغَیْرِ عِلْمٍ/ کافی

144/ الظَّالِمِینَ/ تام

145/ رِجْسٌ/ کافی

145/ أَوْ فِسْقاً [1]/-

145/ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ/ کافی

145/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام [2]

146/ بِعَظْمٍ/ کافی

146/ لَصادِقُونَ/ تام

147/ الْمُجْرِمِینَ/ تام

148/ مِنْ شَیْ‌ءٍ/ کافی

148/ بَأْسَنا/ کافی

148/ تَخْرُصُونَ/ تام

149/ أَجْمَعِینَ/ تام

150/ مَعَهُمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- عبارت «أَوْ فِسْقاً» عطف بر «أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ» می‌باشد و تقدیر آن بنابر تأخیر، عبارت «او لحم خنزیر او فسقا فانه رجس» می‌باشد.

[2]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 158

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

150/ بِالْآخِرَةِ/ کافی

150/ یَعْدِلُونَ/ تام

151/ إِحْساناً/ کافی

151/ إِلَّا بِالْحَقِّ/ کافی

152/ أَوْفُوا/ کافی

152/ تَذَکَّرُونَ/ محل وقف نیست [1] تام [2] [اختلاف قرائت

153/ فَاتَّبِعُوهُ/ کافی

153/ عَنْ سَبِیلِهِ/ کافی

154/ وَ رَحْمَةً/ کافی

154/ یُؤْمِنُونَ/ تام

157/ وَ رَحْمَةٌ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت «وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیماً» در آیه بعد؛ زیرا عطف به آیه 152 و متعلق به آن است و از آن جدا نمی‌شود خواه آنکه عطف بر «ما» در عبارت «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ» بوده و تقدیر آن «و اتل ما حرم و اتل انّ هذا» می‌باشد یا عطف بر ضمیر «هاء» در عبارت «وَصَّاکُمْ بِهِ» بوده و تقدیر آن «وصاکم به و بان هذا» باشد.

[2]- بنابر قرائات حمزه، کسائی و خلف به صورت «و ان هذا صراطی مستقیما» در آیه بعد؛ زیرا این جمله جدیدی است و جدا از قبل.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 159

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

157/ وَ صَدَفَ عَنْها/ کافی

157/ یَصْدِفُونَ/ تام

158/ بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ/ کافی

158/ خَیْراً [1]/ کافی (گفته شده) تام

158/ مُنْتَظِرُونَ/ تام

159/ یَفْعَلُونَ/ تام

160/ لا یُظْلَمُونَ/ تام

161/ مُسْتَقِیمٍ/ حسن

161/ مِنَ الْمُشْرِکِینَ/ تام

162/ رَبِّ الْعالَمِینَ/ حسن

163/ لا شَرِیکَ لَهُ/ کافی تام (قول الدّینوری)

163/ أُمِرْتُ/ کافی تام (قول الدّینوری)

163/ الْمُسْلِمِینَ/ تام

164/ وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْ‌ءٍ/ کافی

__________________________________________________

[1]- عبید بن عمیر در مورد آیه 158، از عبارت «یَوْمَ یَأْتِی» تا «خَیْراً» گفته است:

«منظور طلوع خورشید از مغرب آن است».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 160

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

164/ إِلَّا عَلَیْها/ کافی

164/ وِزْرَ أُخْری کافی

164/ تَخْتَلِفُونَ/ تام

165/ فِی ما آتاکُمْ/ کافی

165/ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 161

سوره اعراف‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ المص/ تام [1] (قول ابن عباس) (گفته شده) کافی [2]

2/ حَرَجٌ مِنْهُ/ محل وقف نیست کافی (قول ابو حاتم و ابن عبد الرزاق)

2/ لِلْمُؤْمِنِینَ/ تام

3/ أَوْلِیاءَ/ تام

3/ تَذَکَّرُونَ/ اتم نسبت به موضع قبل

7/ بِعِلْمٍ/ کافی

7/ غائِبِینَ/ تام

8/ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ/ کافی

8/ الْمُفْلِحُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

9/ یَظْلِمُونَ/ تام

10/ فِیها مَعایِشَ/ کافی

10/ تَشْکُرُونَ/ تام

11/ مِنَ السَّاجِدِینَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- معنای آن نزد ابن عباس «انا اللّه اعلم و افصل» است.

[2]- زیرا آیه بعد، [خبر مبتدای محذوف می‌باشد] تقدیرش «هذا کتاب» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 162

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

12/ مِنْ طِینٍ/ کافی

13/ مِنَ الصَّاغِرِینَ/ کافی

14/ یُبْعَثُونَ/ کافی

15/ مِنَ الْمُنْظَرِینَ/ کافی

16/ الْمُسْتَقِیمَ/ کافی

17/ شَمائِلِهِمْ/ کافی

17/ شاکِرِینَ/ کافی

18/ مَدْحُوراً/ کافی تام (قول ابو حاتم و ابن عبد الرزاق)

18/ أَجْمَعِینَ/ تام

20/ مِنْ سَوْآتِهِما/ کافی (گفته شده) تام

22/ بِغُرُورٍ/ کافی

24/ قالَ اهْبِطُوا/ کافی

24/ عَدُوٌّ/ اکفی نسبت به موضع قبل

24/ إِلی حِینٍ/ اکفی نسبت به دو موضع قبل

25/ وَ مِنْها تُخْرَجُونَ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 163

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

26/ وَ رِیشاً/ محل وقف (کافی) است [1] محل وقف نیست [2] [اختلاف قرائت

26/ ذلِکَ خَیْرٌ/ کافی [3]

26/ یَذَّکَّرُونَ/ تام

27/ لا تَرَوْنَهُمْ/ کافی

28/ أَمَرَنا بِها/ کافی

28/ بِالْفَحْشاءِ/ اکفی نسبت به موضع قبل

28/ ما لا تَعْلَمُونَ/ تام

__________________________________________________

[1]- زیرا عبارت بعد مبتدا و مرفوع می‌باشد؛ «ذلِکَ» نعت [عطف بیان است و «لِباسُ» و «خَیْرٌ» خبر است. همچنین تقدیر عبارت، این است که «لباس التقوی المشار الیه خیر لمن اخذ به من الکسوة و الاثاث». و لباس تقوی یعنی «حیا و شرم»؛ لذا این عبارت، جدا از قبل خواهد بود.

[2]- بنابر قرائات نافع، ابو جعفر، ابن عامر و کسائی، در عبارت بعد، به‌صورت «و لباس التقوی» محل وقف نیست زیرا عطف به «لِباساً» در ابتدای جمله می‌باشد و از آن جدا نمی‌شود.

[3]- بنابر هر دو قرائت مذکور.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 164

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

29/ تَعُودُونَ [1]/ تام [2] (قول مختار مؤلف) کافی [3]

30/ الضَّلالَةُ/ کافی [4]

__________________________________________________

[1]- انتهای آیه، در شمارش آیات به شیوه کوفی است.

[2]- درصورتی‌که «فَرِیقاً»- در آیه بعد- منصوب به وسیله فعل «هَدی باشد و تقدیر آن «هدی فریقا و اضلّ فریقا» درنظر گرفته شود. حدیث مسند صحت این قول را تأیید می‌کند که از ابن عباس از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله روایت شده است که «انکم محشورون حفاة عراة غرلا» [شما درحالی محشور می‌شوید که بدون کفش و لباس و تمایلات جنسی هستید] سپس قرائت کرد: «کَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ وَعْداً عَلَیْنا إِنَّا کُنَّا فاعِلِینَ» «1».

[3]- چنانچه «فَرِیقاً»، منصوب به فعل «تَعُودُونَ» باشد، که تقدیر آن: «تعودون فریقین: فریقا هدی و فریقا حق علیهم الضلالة» است یعنی درحال هدایت و گمراهی بازمی‌گردید. روایت تفسیری نیز دراین‌مورد رسیده است. از مجاهد در مورد این آیه نقل شده: «آن شقاوت و سعادت است». از ابو العالیة در مورد «کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ» نقل شده است: مردم به همان علم و آگاهی الهی که در مورد آنها بود بازگشتند. آیا نمی‌بینی که خداوند فرموده است: فَرِیقاً هَدی وَ فَرِیقاً حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلالَةُ. [این روایت، با تفسیر مجاهد هماهنگی دارد].

[4]- بنابر هر دو وجه فوق الذکر.

__________________________________________________
(1)- انبیاء: 104.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 165

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

30/ مُهْتَدُونَ/ تام

32/ الْحَیاةِ الدُّنْیا/ محل وقف نیست [1] محل وقف است [2] [اختلاف قرائت

32/ یَوْمَ الْقِیامَةِ/ کافی [3]

33/ ما لا تَعْلَمُونَ/ تام [4]

34/ وَ لا یَسْتَقْدِمُونَ/ تام

35/ یَحْزَنُونَ/ تام

36/ خالِدُونَ/ تام

37/ أَوْ کَذَّبَ بِآیاتِهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- زیرا ادامه آیه، «خالِصَةً»، متعلق به «لِلَّذِینَ آمَنُوا» و حال برای آن است.

همچنین تقدیر آن «هی مستقرة للذین آمنوا فی حال خلوصها یوم القیامة و ان شرکهم فیها غیرهم من الکفار فی الحیاة الدنیا» است و لذا از آن جدا نمی‌شود.

[2]- بنابر قرائت نافع، «خالِصَةً» می‌توان بر کلمه «الدُّنْیا» وقف کرد زیرا ادامه آیه، جدا بوده و خبری برای مبتدای محذوف است. تقدیر آن «قل هی للذین آمنوا و لغیرهم فی الحیاة الدنیا و هی خالصة للمؤمنین یوم القیامة» می‌باشد.

[3]- بنابر هر دو قرائت.

[4]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 166

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

37/ کافِرِینَ/ کافی

38/ فِی النَّارِ/ کافی

38/ مِنَ النَّارِ [1]/ کافی

38/ لا تَعْلَمُونَ/ تام [2]

39/ مِنْ فَضْلٍ/ کافی

39/ تَکْسِبُونَ/ تام

40/ فِی سَمِّ الْخِیاطِ/ کافی

41/ غَواشٍ/ کافی

41/ الظَّالِمِینَ/ تام

43/ بِالْحَقِّ/ کافی

43/ تَعْمَلُونَ/ تام (گفته شده) کافی [3]

44/ قالُوا نَعَمْ/ کافی

44/ الظَّالِمِینَ/ کافی

45/ کافِرُونَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- انتهای آیه، در شمارش آیات به شیوه‌های مدنی اول، مدنی دوم و مکی است.

[2]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب

[3]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 167

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

46/ حِجابٌ/ کافی

46/ بِسِیماهُمْ/ کافی

46/ أَنْ سَلامٌ عَلَیْکُمْ/ کافی

46/ لَمْ یَدْخُلُوها [1]/ کافی کافی نیست [2]

46/ وَ هُمْ یَطْمَعُونَ/ کافی

47/ الظَّالِمِینَ/ کافی

48/ تَسْتَکْبِرُونَ/ کافی

49/ بِرَحْمَةٍ/ کافی (گفته شده) تام [3]

49/ الْجَنَّةَ/ کافی [4]

__________________________________________________

[1]- معنی این است که «داخل نمی‌شوند درحالی‌که آنها طمع وارد شدن به بهشت دارند»؛ لذا جحد (نفی) بر دخول تعلق می‌گیرد.

[2]- چنانچه جحد (نفی) به طمع، متعلق باشد و تقدیر آن، این باشد: «دخلوها و هم لا یطمعون فی دخولها» [با حالت طمع داخل آن نمی‌شوند].

[3]- تفسیر روایت شده از یحیی بن سلام بر این قول دلالت می‌کند؛ او گوید: «در اینجا سخن فرشتگان پایان می‌پذیرد و سپس خداوند می‌فرماید «ادْخُلُوا الْجَنَّةَ» [داخل بهشت شوید]».

[4]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 168

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

49/ تَحْزَنُونَ/ تام

50/ عَلَی الْکافِرِینَ/ کافی [1] غیر کافی [2] (حسن)

51/ الْحَیاةُ الدُّنْیا/ کافی

51/ یَجْحَدُونَ/ تام

52/ یُؤْمِنُونَ/ تام

53/ تَأْوِیلَهُ/ کافی

53/ کُنَّا نَعْمَلُ/ کافی

53/ یَفْتَرُونَ/ تام

54/ عَلَی الْعَرْشِ/ کافی

54/ حَثِیثاً/ محل وقف نیست [3] محل وقف است [4] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- اگر «الَّذِینَ اتَّخَذُوا» در آیه بعد، منصوب و تقدیر آن «اعنی» باشد؛ یا «الَّذِینَ اتَّخَذُوا» در موضع رفع و تقدیر آن «هم الذین» باشد.

[2]- درصورتی‌که «الَّذِینَ» صفت «الْکافِرِینَ» باشد.

[3]- زیرا کلمات بعد «وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ» عطف بر قبل بوده و از آن جدا نمی‌شود.

[4]- بنابر قرائت ابن عامر در کلمات بعد به صورت «وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 169

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

54/ بِأَمْرِهِ/ کافی [1] تام [2] (قول ابن انباری)

54/ لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ/ کافی

54/ رَبُّ الْعالَمِینَ/ تام

55/ وَ خُفْیَةً/ کافی

55/ الْمُعْتَدِینَ/ تام

56/ خَوْفاً وَ طَمَعاً/ کافی

56/ مِنَ الْمُحْسِنِینَ/ تام

57/ الثَّمَراتِ/ کافی

57/ تَذَکَّرُونَ/ تام

58/ بِإِذْنِ رَبِّهِ/ کافی [3]

58/ إِلَّا نَکِداً [4]/ کافی

58/ یَشْکُرُونَ/ تام

59/ غَیْرُهُ/ کافی

59/ یَوْمٍ عَظِیمٍ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر هر دو قرائت.

[2]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[3]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

[4]- «نکد» یعنی «کم و اندک».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 170

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

60/ ضَلالٍ مُبِینٍ/ کافی

61/ الْعالَمِینَ/ کافی

62/ لا تَعْلَمُونَ/ کافی

63/ تُرْحَمُونَ/ کافی

64/ قَوْماً عَمِینَ/ تام

65/ أَ فَلا تَتَّقُونَ/ کافی

66/ مِنَ الْکاذِبِینَ/ کافی

67/ رَبِّ الْعالَمِینَ/ کافی

68/ ناصِحٌ أَمِینٌ/ کافی

69/ تُفْلِحُونَ/ کافی

70/ مِنَ الصَّادِقِینَ/ کافی

71/ رِجْسٌ وَ غَضَبٌ/ کافی

72/ کَذَّبُوا بِآیاتِنا/ کافی

72/ مُؤْمِنِینَ/ تام

73/ مِنْ رَبِّکُمْ/ کافی

73/ فِی أَرْضِ اللَّهِ/ کافی

73/ عَذابٌ أَلِیمٌ/ کافی

74/ بُیُوتاً/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 171

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

74/ مُفْسِدِینَ/ کافی

75/ مُؤْمِنُونَ/ کافی

76/ کافِرُونَ/ کافی

77/ مِنَ الْمُرْسَلِینَ/ کافی

78/ جاثِمِینَ/ کافی

79/ النَّاصِحِینَ/ تام

80/ مِنَ الْعالَمِینَ/ کافی

81/ مُسْرِفُونَ/ کافی

82/ یَتَطَهَّرُونَ/ کافی

83/ الْغابِرِینَ/ کافی

84/ الْمُجْرِمِینَ/ کافی

85/ وَ الْمِیزانَ/ کافی

85/ مُؤْمِنِینَ/ کافی

86/ عِوَجاً/ اکفی نسبت به موضع قبل

86/ فَکَثَّرَکُمْ/ کافی

86/ الْمُفْسِدِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

89/ عِلْماً/ کافی

89/ تَوَکَّلْنا/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 172

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

89/ خَیْرُ الْفاتِحِینَ/ تام

91/ جاثِمِینَ/ تام

92/ کَأَنْ لَمْ یَغْنَوْا فِیهَا/ کافی

92/ الْخاسِرِینَ/ کافی

93/ کافِرِینَ/ تام

95/ حَتَّی عَفَوْا/ کافی

95/ بَغْتَةً/ کافی

95/ لا یَشْعُرُونَ/ کافی

96/ یَکْسِبُونَ/ کافی

97/ نائِمُونَ/ کافی

98/ یَلْعَبُونَ/ کافی

99/ أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ/ کافی

99/ الْخاسِرُونَ/ تام

100/ بِذُنُوبِهِمْ/ کافی

100/ فَهُمْ لا یَسْمَعُونَ/ کافی

101/ مِنْ أَنْبائِها/ کافی

101/ مِنْ قَبْلُ/ کافی

101/ الْکافِرِینَ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 173

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

102/ مِنْ عَهْدٍ/ کافی

102/ لَفاسِقِینَ/ تام

103/ فَظَلَمُوا بِها/ کافی

103/ الْمُفْسِدِینَ/ تام

105/ إِلَّا الْحَقَّ/ کافی

105/ بَنِی إِسْرائِیلَ [1]/ کافی

106/ مِنَ الصَّادِقِینَ/ کافی

107/ ثُعْبانٌ مُبِینٌ/ کافی

108/ لِلنَّاظِرِینَ/ کافی

109/ لَساحِرٌ عَلِیمٌ/ کافی

110/ مِنْ أَرْضِکُمْ/ کافی [2]

110/ تَأْمُرُونَ/ کافی

111/ حاشِرِینَ/ کافی

112/ عَلِیمٍ/ کافی

113/ الْغالِبِینَ/ کافی

114/ لَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ/ کافی

115/ نَحْنُ الْمُلْقِینَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- انتهای آیه است.

[2]- زیرا ادامه آیه، سخن فرعون است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 174

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

116/ أَلْقُوا/ کافی

116/ وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ/ کافی

116/ بِسِحْرٍ عَظِیمٍ/ کافی

117/ یَأْفِکُونَ/ کافی

118/ کانُوا یَعْمَلُونَ/ کافی

119/ صاغِرِینَ/ کافی

120/ ساجِدِینَ/ کافی

121/ الْعالَمِینَ/ کافی

122/ وَ هارُونَ/ کافی

123/ أَهْلَها/ کافی

123/ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ/ کافی

124/ أَجْمَعِینَ/ کافی

125/ مُنْقَلِبُونَ/ کافی

126/ لَمَّا جاءَتْنا/ کافی

126/ صَبْراً/ کافی

126/ مُسْلِمِینَ/ تام

127/ وَ یَذَرَکَ وَ آلِهَتَکَ/ کافی

128/ مِنْ عِبادِهِ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 175

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

128/ لِلْمُتَّقِینَ/ تام

129/ ما جِئْتَنا/ کافی

129/ تَعْمَلُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

131/ هذِهِ/ کافی

131/ وَ مَنْ مَعَهُ/ کافی

131/ لا یَعْلَمُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

132/ بِمُؤْمِنِینَ/ کافی [1]

133/ مُجْرِمِینَ/ کافی [1]

134/ بَنِی إِسْرائِیلَ/ کافی [1]

135/ یَنْکُثُونَ/ کافی [1]

136/ غافِلِینَ/ کافی

137/ بارَکْنا فِیها/ کافی

137/ بِما صَبَرُوا/ کافی

137/ یَعْرِشُونَ/ کافی

138/ عَلی أَصْنامٍ لَهُمْ/ کافی

138/ تَجْهَلُونَ/ کافی

139/ ما کانُوا یَعْمَلُونَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 176

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

140/ عَلَی الْعالَمِینَ/ کافی [1] محل وقف نیست [2] [اختلاف قرائت

141/ سُوءَ الْعَذابِ/ کافی

141/ عَظِیمٌ/ تام

142/ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً/ کافی

142/ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ/ تام

144/ مِنَ الشَّاکِرِینَ/ تام

145/ بِأَحْسَنِها/ کافی

145/ دارَ الْفاسِقِینَ/ کافی

146/ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلًا/ کافی

146/ غافِلِینَ/ کافی

147/ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ/ کافی

147/ ما کانُوا یَعْمَلُونَ/ تام

__________________________________________________

[1]- می‌توان از آیه بعد آغاز نمود زیرا سخن موسی علیه السّلام در آیه 140 به اتمام می‌رسد.

[2]- بنابر قرائت ابن عامر در آیه بعد به صورت «و اذ انجاکم»؛ زیرا آیه بعد، ادامه کلام حضرت موسی علیه السّلام می‌باشد که از خداوند متعال خبر داده است و به دنبال آیه «قالَ أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغِیکُمْ إِلهاً» می‌باشد و از آن جدا نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 177

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

148/ لَهُ خُوارٌ/ کافی

150/ أَمْرَ رَبِّکُمْ/ کافی

150/ یَقْتُلُونَنِی/ کافی

150/ الظَّالِمِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

151/ فِی رَحْمَتِکَ/ کافی

151/ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ/ تام

152/ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا/ تام [1] کافی [2]

152/ الْمُفْتَرِینَ [3]/ تام

153/ لَغَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

154/ یَرْهَبُونَ/ تام

155/ وَ إِیَّایَ/ کافی

155/ وَ ارْحَمْنا/ کافی

155/ خَیْرُ الْغافِرِینَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- درصورتی تام است که تا این قسمت، سخن موسی علیه السّلام باشد- که خداوند آن را نقل نموده- و ادامه آیه کلام الهی باشد. این قول، با سیاق آیات مناسب‌تر به‌نظر می‌رسد.

[2]- چنانچه تمام آیه سخن خداوند متعال باشد.

[3]- سفیان در مورد این عبارت گوید: «تمام بدعت‌گذاران ذلیل هستند».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 178

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

156/ إِنَّا هُدْنا إِلَیْکَ/ کافی

156/ مَنْ أَشاءُ/ کافی

157/ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ/ کافی

157/ کانَتْ عَلَیْهِمْ/ کافی

157/ هُمُ الْمُفْلِحُونَ/ تام

158/ یُحیِی وَ یُمِیتُ/ کافی

158/ تَهْتَدُونَ/ تام

159/ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ/ تام

160/ أَسْباطاً أُمَماً/ کافی

160/ مَشْرَبَهُمْ/ کافی

160/ یَظْلِمُونَ/ کافی

161/ خَطِیئاتِکُمْ/ کافی

162/ بِما کانُوا یَظْلِمُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

163/ لا تَأْتِیهِمْ/ کافی (گفته شده) تام

163/ یَفْسُقُونَ/ کافی

164/ عَذاباً شَدِیداً/ کافی

164/ یَتَّقُونَ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 179

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

165/ یَفْسُقُونَ/ کافی

166/ خاسِئِینَ/ کافی

167/ سُوءَ الْعَذابِ/ کافی

167/ رَحِیمٌ/ کافی

168/ أُمَماً/ کافی

168/ دُونَ ذلِکَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

168/ یَرْجِعُونَ/ کافی

169/ یَأْخُذُوهُ/ کافی

169/ إِلَّا الْحَقَّ/ کافی

169/ وَ دَرَسُوا ما فِیهِ/ کافی

169/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ کافی

170/ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ/ کافی

170/ الْمُصْلِحِینَ/ تام

171/ تَتَّقُونَ/ تام

172/ قالُوا بَلی تام [1] (قول مختار مؤلف، نافع، محمد بن عیسی، قتبی و دینوری) وقف تام نیست [2] [اختلاف قرائت

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 180

__________________________________________________

[1]- زیرا «أَنْ تَقُولُوا» به «شَهِدْنا» تعلق دارد. بنابر اینکه این وقف تام باشد.

«شَهِدْنا» سخن فرشتگان است درزمانی‌که خداوند پشت آدم را لمس کرد و فرزندانش را از او خارج کرد و فرمود: آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: بله؛ و به بندگی خدا اقرار نمودند.

سپس به فرشتگان فرمود: شاهد باشید. آنها نیز گفتند: گواه هستیم.

این عقیده مجاهد، ضحاک و سدی است.

همچنین از کلبی نقل شده است که گفت: خداوند پشت آدم را لمس نموده و تمام مخلوقات که خالق آنها خواهد بود را بیرون آورده، فرمود: آیا پروردگارتان نیستم؟ گفتند: بله؛ و سپس به فرشتگان فرمود: گواهی دهید. آنها هم گفتند:

شاهدیم.

حسن [بصری گوید: سپس تمام آنها را به صلب آدم بازگرداند.

گفته شده است: «شَهِدْنا» سخن خدا و فرشتگان است و معنایش این است که بر اقرار شما انسان‌ها، [نسبت به توحید] گواهیم. این نظر ابو مالک است که از سدی هم نقل شده است.

به عقیده کوفیان «أَنْ تَقُولُوا» یعنی: تا اینکه نگویید. به عقیده بصریان یعنی: به این دلیل که خودداری کنید از اینکه بگویید.

[2]- بنابر قرائت ابو عمرو به‌صورت «ان یقولوا»، وقف بر «بَلی تام نیست؛ زیرا این عبارت به عبارت «وَ أَشْهَدَهُمْ» تعلق دارد. (قول ابن انباری نیز چنین است).

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 181

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

172/ شَهِدْنا/ محل وقف نیست کافی [1] (قول احمد بن موسی، ابو حاتم، اخفش و ابن عبد الرزاق)

174/ یَرْجِعُونَ/ تام

176/ وَ اتَّبَعَ هَواهُ/ کافی

176/ یَلْهَثْ/ کافی

176/ بِآیاتِنا/ کافی

176/ یَتَفَکَّرُونَ/ تام

177/ یَظْلِمُونَ/ تام

178/ هُمُ الْخاسِرُونَ/ تام

179/ وَ الْإِنْسِ/ کافی

179/ بَلْ هُمْ أَضَلُّ/ کافی

179/ هُمُ الْغافِلُونَ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر طبق این عقیده، «شَهِدْنا» سخن فرزندان آدم و معنای آن چنین است:

گواهی دادیم تو پروردگار و معبود مایی. این نظر ابی بن کعب و ابن عباس است چنان‌که از ابن عباس نقل شده است: خداوند، آدم را در هند به زمین فرستاد. سپس پشت وی را لمس نمود و تمام انسان‌هایی که تا روز قیامت خلق خواهد کرد را از او خارج کرد. سپس فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند: بله بر این گواهیم.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 182

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

180/ فَادْعُوهُ بِها/ کافی

180/ أَسْمائِهِ/ اکفی نسبت به موضع قبل

180/ یَعْمَلُونَ/ تام

181/ یَعْدِلُونَ/ تام

183/ وَ أُمْلِی لَهُمْ/ کافی

183/ مَتِینٌ/ تام

184/ أَ وَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا/ تام

184/ مِنْ جِنَّةٍ/ کافی

184/ نَذِیرٌ مُبِینٌ/ تام

185/ أَجَلُهُمْ/ کافی

185/ یُؤْمِنُونَ/ تام

186/ فَلا هادِیَ لَهُ/ محل وقف (کافی) است [1] محل وقف نیست [2] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائات عاصم، ابو عمرو و یعقوب در ادامه آیه به‌صورت «وَ یَذَرُهُمْ» و همچنین قرائات نافع، ابو جعفر، ابن کثیر و ابن عامر به‌صورت «و نذرهم» می‌توان بر «فَلا هادِیَ لَهُ» وقف و از ادامه آیه شروع کرد، چون ادامه آیه جمله کامل و جدیدی است که عطف بر جمله کامل اول شده است. البته طبق قرائت «و نذرهم» شروع از ادامه آیه بهتر است زیرا دراین‌صورت جدا از قبل است ولی «وَ یَذَرُهُمْ» به نام خداوند در اول آیه بازمی‌گردد.

[2]- بنابر قرائات حمزه، کسائی و خلف به‌صورت «وَ یَذَرُهُمْ»، عبارت «فَلا هادِیَ لَهُ» محل وقف نیست زیرا ادامه آیه، عطف بر محل «ف» در «فَلا هادِیَ لَهُ» است و از آن جدا نمی‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 183

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

187/ إِلَّا هُوَ/ کافی

187/ إِلَّا بَغْتَةً/ کافی

187/ حَفِیٌّ عَنْها [1]/ کافی

187/ عِنْدَ اللَّهِ/ کافی

187/ لا یَعْلَمُونَ/ تام

188/ ما شاءَ اللَّهُ/ کافی

188/ وَ ما مَسَّنِیَ السُّوءُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

188/ یُؤْمِنُونَ/ تام

189/ لِیَسْکُنَ إِلَیْها/ کافی

189/ فَمَرَّتْ بِهِ/ کافی

190/ فِیما آتاهُما/ تام [2] (قول مؤلف) کافی (قول دیگران)

190/ عَمَّا یُشْرِکُونَ [3]/ کافی

__________________________________________________

[1]- معنای آن «یسئلونک عنها کانک حفی بهم» است. مجاهد گفته است: «کانک عالم بها».

[2]- زیرا اینجا پایان ماجرای آدم و حواست و موضوع بعدی جدا از آن است.

[3]- منظور، مشرکان عرب است. قتاده درمورد «جَعَلا لَهُ شُرَکاءَ فِیما آتاهُما» گفته است: آن فرزند، شریک پدر و مادرش در اطاعت ابلیس بود از آن‌جهت که نامش را عبد الحارث نهادند ولی در بندگی شیطان، شریک نبودند. سپس گوید: قصه آدم و حوا تمام شد. «فَتَعالَی اللَّهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ» یعنی مشرکان از فرزندان حضرت آدم علیه السّلام.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 184

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

192/ یَنْصُرُونَ/ تام

193/ لا یَتَّبِعُوکُمْ/ کافی

193/ صامِتُونَ/ تام

194/ صادِقِینَ/ تام

195/ یَسْمَعُونَ بِها/ کافی

195/ فَلا تُنْظِرُونِ/ تام

196/ نَزَّلَ الْکِتابَ/ کافی

196/ الصَّالِحِینَ/ تام

197/ یَنْصُرُونَ/ تام

198/ لا یَسْمَعُوا/ کافی

198/ وَ هُمْ لا یُبْصِرُونَ/ تام

200/ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ/ کافی

200/ سَمِیعٌ عَلِیمٌ/ تام

201/ مُبْصِرُونَ/ تام

202/ ثُمَّ لا یُقْصِرُونَ/ کافی

203/ لَوْ لا اجْتَبَیْتَها/ کافی

203/ مِنْ رَبِّی/ کافی

203/ یُؤْمِنُونَ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 185

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

204/ تُرْحَمُونَ/ تام

205/ الْغافِلِینَ/ کافی

206/ یَسْجُدُونَ/ تام [1]

__________________________________________________

[1]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 187

سوره انفال‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ وَ الرَّسُولِ/ کافی

1/ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ/ تام

3/ یُنْفِقُونَ/ کافی

4/ حَقًّا/ کافی

4/ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ/ کافی

5/ بِالْحَقِّ [1]/ حسن

6/ وَ هُمْ یَنْظُرُونَ/ تام

7/ تَکُونُ لَکُمْ/ کافی

8/ الْمُجْرِمُونَ/ کافی

10/ عَزِیزٌ حَکِیمٌ/ کافی

11/ الْأَقْدامَ/ کافی

12/ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا/ کافی

12/ کُلَّ بَنانٍ/ کافی

13/ وَ رَسُولَهُ/ کافی

14/ فَذُوقُوهُ/ کافی [2]

__________________________________________________

[1]- جواب «کَما أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ» در ادامه آیه است یعنی عبارت «وَ إِنَّ فَرِیقاً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکارِهُونَ».

[2]- سپس، از ادامه آیه می‌توان آغاز کرد و فعل «اعلموا» را در تقدیر گرفت. (این نظر فرّاء است)

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 188

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

14/ عَذابَ النَّارِ/ تام

16/ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ/ کافی

16/ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

18/ کَیْدِ الْکافِرِینَ/ تام

19/ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ/ کافی

19/ وَ لَوْ کَثُرَتْ/ محل وقف کافی نیست [1] کافی [2] [اختلاف قرائت

19/ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ/ تام

20/ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ/ کافی

23/ لَأَسْمَعَهُمْ/ کافی

23/ وَ هُمْ مُعْرِضُونَ/ تام

24/ لِما یُحْیِیکُمْ/ کافی

24/ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ/ کافی

25/ خَاصَّةً/ کافی

__________________________________________________

[1]- به جهت تعلق داشتن ادامه آیه به جملات قبل، وقف بر «وَ لَوْ کَثُرَتْ» و شروع از «وَ أَنَّ اللَّهَ» صحیح نیست، زیرا تقدیر آن چنین است: «و لو کثرت و لان الله مع المؤمنین». [زیرا خدا خود امر کرده است .

[2]- اگر ادامه آیه- طبق روایت شعبه و قرائات ابن کثیر، ابو عمرو، حمزه، کسائی، خلف و یعقوب- به‌صورت «وَ أَنَّ اللَّهَ» قرائت شود، زیرا جمله بعد جداست.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 189

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

25/ شَدِیدُ الْعِقابِ/ کافی

26/ تَشْکُرُونَ/ تام

28/ أَجْرٌ عَظِیمٌ/ تام

29/ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ/ کافی

29/ الْعَظِیمِ/ تام

30/ أَوْ یُخْرِجُوکَ/ کافی

30/ خَیْرُ الْماکِرِینَ/ تام

33/ وَ أَنْتَ فِیهِمْ/ کافی [1] تام [2] (قول ضحاک)

33/ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ/ کافی

34/ وَ ما کانُوا أَوْلِیاءَهُ/ کافی (گفته شده) تام

34/ لا یَعْلَمُونَ/ تام

35/ وَ تَصْدِیَةً/ کافی

35/ بِما کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ/ تام

36/ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابراین که ضمیر در «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ» به کفار بازگردد.

[2]- ضحاک گفته ضمیر در ادامه آیه، به مؤمنان بازمی‌گردد. البته ضمیر «لِیُعَذِّبَهُمْ» در ابتدای آیه، طبق نظر مشهور به کافران بازمی‌گردد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 190

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

36/ ثُمَّ یُغْلَبُونَ [1]/ کافی

37/ فِی جَهَنَّمَ/ کافی

37/ هُمُ الْخاسِرُونَ/ تام

39/ کُلُّهُ لِلَّهِ/ کافی

40/ مَوْلاکُمْ/ کافی

40/ وَ نِعْمَ النَّصِیرُ/ تام

41/ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ/ کافی

41/ قَدِیرٌ/ اکفی نسبت به موضع قبل

42/ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَةٍ/ محل وقف تام نیست [2] تام (قول ابن عبد الرّزاق)

43/ عَنْ بَیِّنَةٍ/ تام

43/ وَ لکِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ/ کافی

44/ کانَ مَفْعُولًا/ کافی

44/ تُرْجَعُ الْأُمُورُ/ تام

47/ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ/ کافی

48/ ما لا تَرَوْنَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- در شمارش آیات، به شیوه‌های بصری و شامی، انتهای آیه است.

[2]- وقف تام نیست، زیرا ادامه آیه «وَ یَحْیی مَنْ حَیَّ عَنْ بَیِّنَةٍ» عطف بر عبارت قبل است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 191

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

49/ دِینُهُمْ/ تام [1]

49/ حَکِیمٌ/ تام

50/ الَّذِینَ کَفَرُوا/ محل وقف نیست تام [2] (قول نافع)

50/ وَ أَدْبارَهُمْ/ کافی

52/ کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ/ حسن تام (قول نافع)

52/ مِنْ قَبْلِهِمْ/ حسن تام (قول دینوری)

53/ ما بِأَنْفُسِهِمْ/ کافی

58/ عَلی سَواءٍ/ کافی

59/ سَبَقُوا/ کافی [3] محل وقف نیست [4]

__________________________________________________

[1]- زیرا ادامه آیه سخن خداوند متعال است.

[2]- طبق عقیده نافع، ادامه آیه مبتدا و خبر جداگانه‌ای است و معنای بخش اول آیه، «اذ یتوفی الله الذین کفروا» می‌باشد؛ البته عقیده علمای گذشته این‌طور نبوده است.

[3]- ادامه آیه، جمله جدیدی است.

[4]- بنابر قرائت ابن عامر در ادامه آیه، «انهم»، [بر «سَبَقُوا» نمی‌توان وقف کرد و] از ادامه آیه نباید آغاز کرد زیرا متعلق به قبل بوده، تقدیر آن «لانهم لا یعجزون» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 192

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

59/ لا یُعْجِزُونَ/ تام

60/ لا تَعْلَمُونَهُمُ/ محل وقف نیست تام (قول محمد بن عیسی)

60/ یَعْلَمُهُمْ/ کافی (گفته شده) تام [1]

63/ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ/ کافی

63/ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ [2]/ اکفی نسبت به موضع قبل

63/ حَکِیمٌ/ تام

64/ حَسْبُکَ اللَّهُ/ کافی [3] غیر کافی [4]

__________________________________________________

[1]- طبق عقیده محمد بن عیسی که وقف بر «لا تَعْلَمُونَهُمُ» را تام می‌دانست، وقف بر «یَعْلَمُهُمْ»- نسبت به آن- اتمّ است.

[2]- عبد الله [بن مسعود] درمورد این آیه گوید: «منظور عاشقان خداست».

[3]- درصورت‌های زیر، وقف کافی است:

- «وَ مَنِ اتَّبَعَکَ» مبتدا و در موضع رفع و تقدیر آن «و من اتبعک من المؤمنین کذلک» باشد.

- «وَ مَنِ اتَّبَعَکَ» در محل نصب و تقدیر آن «یکفیک الله و یکفی من اتبعک» باشد.

[4]- در حالتی که «وَ مَنِ اتَّبَعَکَ»، عطف بر نام خداوند باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 193

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

64/ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ/ تام

66/ بِإِذْنِ اللَّهِ/ کافی

66/ مَعَ الصَّابِرِینَ/ تام

69/ رَحِیمٌ/ تام

70/ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ/ کافی

71/ فَأَمْکَنَ مِنْهُمْ/ کافی

71/ حَکِیمٌ/ تام

72/ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ/ کافی

72/ حَتَّی یُهاجِرُوا/ تام (قول نافع)

72/ بَصِیرٌ/ کافی [1]

73/ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ/ کافی

73/ وَ فَسادٌ کَبِیرٌ/ اکفی نسبت به موضع قبل

74/ حَقًّا/ کافی

74/ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ/ کافی

75/ فَأُولئِکَ مِنْکُمْ/ کافی تام (قول احمد بن موسی)

75/ فِی کِتابِ اللَّهِ/ کافی

75/ عَلِیمٌ/ تام [1]

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 195

سوره توبه‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ مِنَ الْمُشْرِکِینَ [1]/ کافی

2/ غَیْرُ مُعْجِزِی اللَّهِ/ کافی

2/ مُخْزِی الْکافِرِینَ/ اکفی نسبت به دو موضع قبل

3/ وَ رَسُولِهِ/ کافی

3/ غَیْرُ مُعْجِزِی اللَّهِ/ کافی

4/ الْمُتَّقِینَ/ تام

5/ رَحِیمٌ/ تام

6/ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ/ کافی

6/ لا یَعْلَمُونَ/ کافی

7/ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ/ کافی

7/ فَاسْتَقِیمُوا لَهُمْ/ کافی

7/ الْمُتَّقِینَ/ کافی

8/ إِلًّا وَ لا ذِمَّةً/ کافی

8/ فاسِقُونَ/ کافی

9/ عَنْ سَبِیلِهِ/ کافی

9/ ما کانُوا یَعْمَلُونَ/ کافی

10/ إِلًّا وَ لا ذِمَّةً/ کافی

__________________________________________________

[1]- انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 196

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

10/ هُمُ الْمُعْتَدُونَ/ کافی

11/ فِی الدِّینِ/ تام

11/ یَعْلَمُونَ/ کافی

12/ یَنْتَهُونَ/ کافی

13/ أَوَّلَ مَرَّةٍ/ کافی

13/ أَ تَخْشَوْنَهُمْ/ کافی

13/ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ/ کافی

14/ مُؤْمِنِینَ/ کافی

15/ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ/ کافی (گفته شده) تام

15/ عَلی مَنْ یَشاءُ/ کافی

15/ حَکِیمٌ/ کافی

16/ وَلِیجَةً/ کافی

16/ بِما تَعْمَلُونَ/ کافی

17/ هُمْ خالِدُونَ/ کافی

18/ مِنَ الْمُهْتَدِینَ/ کافی

19/ عِنْدَ اللَّهِ/ کافی

19/ الظَّالِمِینَ/ کافی

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 197

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

20/ هُمُ الْفائِزُونَ/ کافی

21/ نَعِیمٌ مُقِیمٌ/ کافی

22/ أَبَداً/ کافی

22/ أَجْرٌ عَظِیمٌ/ تام

23/ عَلَی الْإِیمانِ/ کافی

23/ هُمُ الظَّالِمُونَ/ تام

24/ حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ/ کافی

24/ الْفاسِقِینَ/ تام

27/ عَلی مَنْ یَشاءُ/ کافی

27/ رَحِیمٌ/ تام [1]

28/ إِنْ شاءَ/ کافی (گفته شده) تام

28/ حَکِیمٌ/ تام

29/ وَ هُمْ صاغِرُونَ/ تام

31/ وَ الْمَسِیحَ ابْنَ مَرْیَمَ/ کافی

31/ إِلهاً واحِداً/ کافی

33/ الْمُشْرِکُونَ/ تام

34/ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر اکثر نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 198

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

35/ ما کُنْتُمْ تَکْنِزُونَ/ تام

36/ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ/ کافی

36/ أَنْفُسَکُمْ/ کافی

36/ مَعَ الْمُتَّقِینَ/ تام

37/ ما حَرَّمَ اللَّهُ/ کافی

37/ سُوءُ أَعْمالِهِمْ/ اکفی نسبت به موضع قبل

37/ الْکافِرِینَ/ تام

38/ مِنَ الْآخِرَةِ/ کافی

38/ إِلَّا قَلِیلٌ/ تام

39/ وَ لا تَضُرُّوهُ شَیْئاً/ کافی

39/ قَدِیرٌ/ تام

40/ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا/ کافی

40/ عَلَیْهِ/ کافی [1] (قول مختار مؤلف) وقف کافی نیست [2]

__________________________________________________

[1]- اگر ضمیر در «عَلَیْهِ» به ابو بکر متعلق باشد، وقف کافی است.

از سعید بن جبیر نقل شده است که درمورد این آیه گفت: « [آرامش بر ابو بکر نازل شد زیرا آرامش همواره با پیامبر صلّی اللّه علیه و آله است».

[2]- اگر ضمیر در «عَلَیْهِ» به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بازگردد، وقف بر آن کافی نخواهد بود؛ البته [بنابر آنچه در بعضی از نسخه‌های کتاب آمده و قول تمام علما] ضمیر در «أَیَّدَهُ» به آن حضرت بازمی‌گردد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 199

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

40/ السُّفْلی کافی محل وقف کافی نیست [1] [اختلاف قرائت

40/ هِیَ الْعُلْیا/ کافی [2]

40/ حَکِیمٌ/ تام

43/ عَفَا اللَّهُ عَنْکَ/ کافی [3]

43/ وَ تَعْلَمَ الْکاذِبِینَ/ تام

44/ وَ أَنْفُسِهِمْ/ کافی

47/ سَمَّاعُونَ لَهُمْ/ کافی

48/ وَ هُمْ کارِهُونَ/ تام

49/ وَ لا تَفْتِنِّی/ کافی

49/ سَقَطُوا/ اکفی نسبت به موضع قبل

49/ بِالْکافِرِینَ/ اکفی نسبت به دو موضع قبل

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت یعقوب در ادامه آیه، «وَ کَلِمَةُ اللَّهِ»، وقف بر «السُّفْلی کافی نخواهد بود زیرا دومی عطف بر اولی است.

[2]- وقف بر آن، بنابر هر دو قرائت کافی خواهد بود.

[3]- هنگامی است که این عبارت، شروع کلام باشد، چنان‌که گفته می‌شود:

«اعزّک الله! ا لیس کان کذا و کذا؟»، یعنی: «خدا عزیزت گرداند! آیا چنین و چنان نبود؟».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 200

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

51/ هُوَ مَوْلانا/ کافی (گفته شده) تام

51/ الْمُؤْمِنُونَ/ اکفی و اتم نسبت به موضع قبل

52/ مُتَرَبِّصُونَ/ کافی

53/ فاسِقِینَ/ کافی

54/ وَ هُمْ کارِهُونَ/ کافی

55/ وَ لا أَوْلادُهُمْ/ کافی [1] (قول حسن) غیر کافی [2] (قول ابن عباس)

55/ کافِرُونَ/ کافی

56/ یَفْرَقُونَ/ کافی

57/ وَ هُمْ یَجْمَحُونَ/ تام

58/ إِذا هُمْ یَسْخَطُونَ/ کافی [3]

59/ راغِبُونَ/ تام

60/ مِنَ اللَّهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- درصورتی‌که منظور از عذاب در آیه، انفاق از روی اجبار- در دنیا- باشد.

[2]- چنانچه منظور از عذاب، عذاب آخرت باشد و تقدیر آن، «فلا تعجبک اموالهم و لا اولادهم فی الحیاة الدنیا انما یرید الله لیعذبهم بها فی الآخرة» باشد؛ در این حالت «فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا» متصل به تعجب ابتدای آیه است.

[3]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 201

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

60/ حَکِیمٌ/ تام

61/ هُوَ أُذُنٌ/ کافی

61/ مِنْکُمْ/ تام

61/ عَذابٌ أَلِیمٌ/ اتم نسبت به موضع قبل

62/ مُؤْمِنِینَ/ کافی

63/ خالِداً فِیها/ کافی

63/ ذلِکَ الْخِزْیُ الْعَظِیمُ/ کافی

64/ تَحْذَرُونَ/ کافی

65/ نَخُوضُ وَ نَلْعَبُ/ کافی

66/ کُنْتُمْ تَسْتَهْزِؤُنَ/ کافی

66/ لا تَعْتَذِرُوا/ حسن تام [1] (قول نافع)

66/ کانُوا مُجْرِمِینَ/ تام

67/ فَنَسِیَهُمْ/ کافی

67/ هُمُ الْفاسِقُونَ/ تام

68/ هِیَ حَسْبُهُمْ/ کافی

68/ وَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ/ کافی

__________________________________________________

[1]- محمد بن عیسی هم گفته است: «گروهی عقیده دارند می‌توان بر این کلمه وقف کرد»؛ معنای سخن نافع «لا تعتذروا بقولکم انا کنا نخوض و نلعب» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 202

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

68/ عَذابٌ مُقِیمٌ/ اکفی نسبت به موضع قبل

70/ یَظْلِمُونَ/ تام

71/ حَکِیمٌ/ تام

72/ عَدْنٍ/ کافی

72/ أَکْبَرُ/ تام

72/ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ/ اتم نسبت به موضع قبل

73/ جَهَنَّمُ/ کافی

73/ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ/ تام

74/ ما قالُوا/ کافی

74/ بِما لَمْ یَنالُوا/ کافی

74/ مِنْ فَضْلِهِ/ کافی

74/ خَیْراً لَهُمْ/ کافی

74/ وَ الْآخِرَةِ/ کافی

74/ وَ لا نَصِیرٍ/ تام

78/ عَلَّامُ الْغُیُوبِ/ تام

79/ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ/ کافی

79/ عَذابٌ أَلِیمٌ/ تام

80/ الْفاسِقِینَ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 203

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

81/ فِی الْحَرِّ/ کافی

81/ لَوْ کانُوا یَفْقَهُونَ/ کافی

82/ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ/ کافی

83/ مَعَ الْخالِفِینَ/ کافی

84/ وَ هُمْ فاسِقُونَ/ کافی

85/ وَ أَوْلادُهُمْ/ کافی [1] (قول حسن) غیر کافی [1] (قول ابن عباس)

85/ وَ هُمْ کافِرُونَ/ تام

87/ مَعَ الْخَوالِفِ/ کافی

87/ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ/ تام

89/ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ/ تام

90/ وَ رَسُولَهُ/ کافی

90/ عَذابٌ أَلِیمٌ/ تام

91/ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ/ کافی

91/ مِنْ سَبِیلٍ/ کافی

91/ رَحِیمٌ/ تام [2]

__________________________________________________

[1]- به پاورقی آیه 55 همین سوره رجوع شود.

[2]- زیرا آیه بعد، درمورد عرباض بن ساریة و یارانش نازل شده است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 204

92/ ما یُنْفِقُونَ [1]/ تام

93/ مَعَ الْخَوالِفِ/ کافی

94/ لَنْ نُؤْمِنَ لَکُمْ/ کافی

94/ وَ رَسُولُهُ/ کافی

96/ عَنِ الْقَوْمِ الْفاسِقِینَ/ تام

97/ حَکِیمٌ/ تام

98/ بِکُمُ الدَّوائِرَ/ کافی

98/ دائِرَةُ السَّوْءِ/ کافی

98/ عَلِیمٌ/ تام

99/ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ/ کافی

99/ قُرْبَةٌ لَهُمْ/ کافی

99/ فِی رَحْمَتِهِ/ کافی

99/ رَحِیمٌ/ تام

100/ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ/ تام

101/ عَذابٍ عَظِیمٍ/ تام

__________________________________________________

[1]- از عبد الرحمن بن عمرو سلمی و حجر کلامی نقل می‌کنند: «بر عرباض بن ساریة وارد شدیم. او از جمله افرادی است که آیه «وَ لا عَلَی الَّذِینَ إِذا ما أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ ما أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ ...» در مورد ایشان نازل شد. در آن حال او مریض بود». سپس بقیه سخن ایشان را نقل می‌کنند.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 205

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

102/ رَحِیمٌ/ تام

103/ سَکَنٌ لَهُمْ/ کافی

103/ عَلِیمٌ/ تام

104/ الرَّحِیمُ/ تام

105/ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ/ تام

106/ حَکِیمٌ/ کافی [1] تام [2] [اختلاف قرائت

107/ لَکاذِبُونَ/ تام

108/ لا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً/ کافی (گفته شده) تام

108/ أَنْ تَقُومَ فِیهِ/ کافی

108/ أَنْ یَتَطَهَّرُوا/ کافی

108/ الْمُطَّهِّرِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

__________________________________________________

[1]- بنابراینکه آیه بعد، «وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا»، عطف بر عبارات قبلی و معنای آن چنین باشد: «و منهم الذین اتخذوا مسجدا ضرارا».

[2]- بنابر قرائات نافع، ابو جعفر و ابن عامر در آیه بعد «الَّذِینَ اتَّخَذُوا»، [بدون واو] وقف در انتهای آیه 106 تام است، زیرا «الَّذِینَ» مبتدا و خبر آن «لا یَزالُ بُنْیانُهُمُ» است؛ البته خبر آن را «لا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً» یا محذوف و با تقدیر «ینتقم منهم» و یا «یعذّبون» نیز گفته‌اند.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 206

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

109/ فِی نارِ جَهَنَّمَ/ کافی

109/ الظَّالِمِینَ/ تام

110/ قُلُوبِهِمْ/ کافی

110/ حَکِیمٌ/ تام

111/ وَ الْقُرْآنِ/ کافی

111/ بایَعْتُمْ بِهِ/ کافی

111/ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ/ تام [1] کافی [2]

112/ لِحُدُودِ اللَّهِ/ کافی

112/ الْمُؤْمِنِینَ/ تام

114/ تَبَرَّأَ مِنْهُ/ کافی

114/ لَأَوَّاهٌ حَلِیمٌ/ تام

115/ ما یَتَّقُونَ/ کافی

115/ عَلِیمٌ/ کافی

116/ وَ لا نَصِیرٍ/ کافی

117/ ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ/ کافی

118/ لِیَتُوبُوا/ کافی

__________________________________________________

[1]- سپس از «التَّائِبُونَ» آغاز می‌شود و تقدیر آن «هم التّائبون» است.

[2]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 207

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

118/ الرَّحِیمُ/ تام

119/ مَعَ الصَّادِقِینَ/ تام

120/ عَنْ نَفْسِهِ/ کافی

120/ عَمَلٌ صالِحٌ/ کافی

121/ إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ/ کافی [1] تام [2] (قول ابو حاتم)

121/ ما کانُوا یَعْمَلُونَ/ تام

122/ یَحْذَرُونَ/ تام

123/ غِلْظَةً/ کافی

123/ مَعَ الْمُتَّقِینَ/ تام

__________________________________________________

[1]- زیرا حرف لام در ادامه آیه «لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ» به معنای «تا اینکه» است و لذا متعلق به قسمت قبلی آیه- «إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ» می‌باشد و وقف در اینجا تام نیست.

[2]- ابو حاتم گفته است: لام در «لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ»، لام قسم است و اصل آن «لیجزینّهم الله» بوده است، ولی نون حذف شده و [به همین علت در چنین مواردی لام مکسور می‌شود.

علمای عربی اجماع دارند که آنچه او گفته خطاست؛ این سخن نه طبق کاربرد لغت است و نه مطابق قواعد. از ابو الحسن بن کیانی شنیده شده است که در این مورد بر ابو حاتم اشکال می‌گرفت و نظر خودش این بود که لام به معنای «تا اینکه» است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 208

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

125/ وَ هُمْ کافِرُونَ/ محل وقف اختیاری نیست [1] محل وقف است [2] [اختلاف قرائت

127/ ثُمَّ انْصَرَفُوا/ کافی [3] غیر کافی [4]

127/ لا یَفْقَهُونَ/ تام

128/ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ/ محل وقف نیست [5] کافی [6] (قول احمد بن موسی و اخفش)

128/ رَحِیمٌ/ تام

__________________________________________________

[1]- زیرا عبارت آیه بعد به کافران برمی‌گردد.

[2]- بنابر قرائات حمزه و یعقوب در ابتدای آیه بعد «ا و لا ترون»، می‌توان بر آیه 125 وقف کرد زیرا جمله بعد خطاب جدیدی است.

[3]- این درصورتی است که ادامه آیه- یعنی «صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ»- دعایی باشد. از حسن نقل شده است که «ثُمَّ انْصَرَفُوا» یعنی «عزموا علی الکفر» [بنابر کفر گذاشتند] و «صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ» دعایی است.

[4]- درصورتی‌که ادامه آیه، «صَرَفَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ»، خبر در نظر گرفته شود.

[5]- به نظر می‌رسد که تمام کلام، به‌هم متصل باشد.

[6]- درصورتی وقف کافی خواهد بود، که کلام در عبارت «حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ» قطع شود و مربوط به اهل مکر باشد و سپس از «بِالْمُؤْمِنِینَ» سخن جدیدی آغاز شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 209

سوره یونس‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ الر (هرجا واقع شود، نوع وقف بر آن مطابق همین سوره است)/ تام [1] (قول مختار مؤلف) (گفته شده) کافی

1/ الْکِتابِ الْحَکِیمِ/ تام

2/ قَدَمَ صِدْقٍ [2] عِنْدَ رَبِّهِمْ/ کافی تام (قول ابو حاتم)

2/ لَساحِرٌ مُبِینٌ/ تام

3/ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ/ کافی

3/ فَاعْبُدُوهُ/ کافی

4/ جَمِیعاً/ کافی

4/ حَقًّا/ کافی

4/ یُعِیدُهُ/ کافی [3]

4/ بِالْقِسْطِ/ اکفی نسبت به موضع قبل

__________________________________________________

[1]- بنابر قول ابن عباس که معنای «الر» نزد او «انا الله اری» می‌باشد.

[2]- از زید بن اسلم نقل شده: منظور از «قَدَمَ صِدْقٍ» [در این آیه حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله است.

[3]- تام نیست زیرا عبارت بعد از لام به معنای «تا اینکه» است و متعلق به قبل خواهد بود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 210

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

4/ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ/ تام

5/ وَ الْحِسابَ/ کافی

5/ بِالْحَقِّ/ غیر کافی [1] کافی [2] [اختلاف قرائت

5/ یَعْلَمُونَ/ تام

6/ یَتَّقُونَ/ تام

8/ یَکْسِبُونَ/ تام

9/ بِإِیمانِهِمْ/ کافی (گفته شده) تام

10/ سَلامٌ/ کافی

10/ رَبِّ الْعالَمِینَ/ تام

11/ أَجَلُهُمْ/ کافی

11/ یَعْمَهُونَ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت مشهور، «یُفَصِّلُ»- در ادامه آیه- به نام خداوند در «ما خَلَقَ اللَّهُ» بازمی‌گردد و لذا از آن جدا نمی‌شود.

[2]- بنابر روایت شعبه از عاصم و قرائات نافع، ابو جعفر، ابن عامر، حمزه، کسائی و خلف در ادامه آیه به‌صورت «نفصل» وقف کافی خواهد بود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 211

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

12/ ضُرَّهُ مَرَّ/ محل وقف نیست [1] (گفته شده) می‌توان وقف کرد [2]

12/ مَسَّهُ/ کافی

12/ ما کانُوا یَعْمَلُونَ/ تام

14/ کَیْفَ تَعْمَلُونَ/ تام

15/ أَوْ بَدِّلْهُ/ کافی

15/ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ/ کافی

15/ عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ/ اکفی نسبت به موضع قبل

16/ ما تَلَوْتُهُ عَلَیْکُمْ/ محل وقف نیست [3] محل وقف است [4] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- قول ابو حاتم است.

[2]- این قول مورد اعتنا نیست.

[3]- بنابر قرائت مشهور «وَ لا أَدْراکُمْ بِهِ» زیرا دراین‌صورت فعل منفی، عطف بر «ما تَلَوْتُهُ عَلَیْکُمْ» و متعلق به تلاوت می‌باشد و همچنین همراه آن در نفی است لذا از آن جدا نمی‌شود.

[4]- بنابر روایت قنبل و یکی از طرق روایت بزی از ابن کثیر که «و لادراکم به» خوانده، می‌توان از آن ابتدا کرد زیرا خبر جدیدی نسبت به واقع شدن فهم نسبت به قرآن از جانب خداوند برای آنهاست و لذا از فعل نفی قبلی جدا می‌باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 212

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

16/ وَ لا أَدْراکُمْ بِهِ/ صالح [1]

16/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ تام

17/ أَوْ کَذَّبَ بِآیاتِهِ/ کافی

17/ الْمُجْرِمُونَ/ تام

18/ عِنْدَ اللَّهِ/ کافی

18/ عَمَّا یُشْرِکُونَ/ تام

19/ فَاخْتَلَفُوا/ کافی

19/ یَخْتَلِفُونَ/ تام

20/ لِلَّهِ/ کافی

20/ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ/ تام

21/ أَسْرَعُ مَکْراً/ کافی

21/ ما تَمْکُرُونَ/ کافی

22/ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ/ کافی

23/ بِغَیْرِ الْحَقِّ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر هر دو قرائت در آن کلمه.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 213

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

23/ عَلی أَنْفُسِکُمْ/ محل وقف نیست [1] کافی [2] [اختلاف قرائت

23/ مَتاعَ الْحَیاةِ الدُّنْیا/ کافی

24/ فَاخْتَلَطَ بِهِ/ محل وقف نیست [3] تام [4] (ابو یعقوب ازرق)

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت معروف [که در بین راویان قراء عشره فقط از حفص از عاصم نقل شده است در کلمه «مَتاعَ» دو وجه وجود دارد که بنابر هر دو وجه، نمی‌توان بر «أَنْفُسِکُمْ» وقف کرد.

الف) تقدیر عبارت، «یبغون متاع الحیاة الدنیا» می‌باشد که دراین‌صورت، کلمه «مَتاعَ»، مفعول «بَغْیُکُمْ» خواهد بود.

ب) اگر تقدیر عبارت مثل حالت قبل باشد و مصدری که «بَغْیُکُمْ» بر آن دلالت دارد، عمل فعلی انجام شده باشد که باز هم از قبل جدا نمی‌شود.

همچنین بنابر قرائت تمام راویان قراء عشره غیر از حفص از عاصم- به‌صورت «مَتاعَ»- چنانچه، «بَغْیُکُمْ» مبتدا و خبر آن «مَتاعَ» باشد، وقف بر «أَنْفُسِکُمْ» صورت نمی‌گیرد.

[2]- بنابر قرائت «مَتاعَ»، چنانچه «بَغْیُکُمْ» مبتدا و «عَلی أَنْفُسِکُمْ» خبر آن باشد، «مَتاعَ الْحَیاةِ الدُّنْیا» جمله جدیدی خواهد بود.

[3]- زیرا معنی این است که «به وسیله آن باران، انواع رستنی‌ها که بعضی از آنها با بقیه مختلط هستند می‌رویند».

[4]- سخن ابو یعقوب ازرق هیچ توجیهی ندارد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 214

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

24/ وَ الْأَنْعامُ/ کافی

24/ بِالْأَمْسِ/ کافی

24/ یَتَفَکَّرُونَ/ تام

25/ مُسْتَقِیمٍ/ تام

26/ وَ زِیادَةٌ [1]/ کافی

26/ وَ لا ذِلَّةٌ [2]/ کافی

26/ خالِدُونَ/ کافی

27/ مُظْلِماً/ کافی

27/ خالِدُونَ/ کافی

28/ فَزَیَّلْنا بَیْنَهُمْ/ کافی

28/ تَعْبُدُونَ/ کافی

29/ لَغافِلِینَ/ کافی

30/ یَفْتَرُونَ/ تام

31/ أَ فَلا تَتَّقُونَ/ کافی

32/ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- نقل شده است ابو بکر این آیه را خواند یا بر او خوانده شد، آنگاه گفت: «آیا می‌دانید «زِیادَةٌ» چیست؟ آن عبارت است از: نگاه کردن به چهره پروردگارمان».

[2]- از عبد الرحمن بن ابی لیلی نقل شده است که در مورد عبارت «وَ لا یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ» گفت: بعد از نگاه کردن به پروردگارشان است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 215

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

33/ لا یُؤْمِنُونَ/ کافی

34/ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ/ کافی

35/ إِلَّا أَنْ یُهْدی کافی

35/ فَما لَکُمْ/ محل وقف نیست حسن [1] (قول ابن انباری) نیکو (قول ابو حاتم) تام [2] (قول زجاج)

35/ کَیْفَ تَحْکُمُونَ/ تام

39/ تَأْوِیلُهُ/ کافی

40/ مَنْ لا یُؤْمِنُ بِهِ/ کافی

45/ یَتَعارَفُونَ بَیْنَهُمْ/ کافی

49/ إِلَّا ما شاءَ اللَّهُ/ کافی

53/ قُلْ إِی وَ رَبِّی/ محل وقف نیست [3] حسن [4] (قول ابن انباری)

__________________________________________________

[1]- معنای توبیخ دارد.

[2]- معنی و جمله تمام است؛ یعنی: در بندگی بت‌ها چه چیزی برای شما وجود دارد؟

[3]- زیرا این عبارت قسم و بر سر عبارت بعدی آمده است، لذا عبارت بعدی از این جدا نمی‌شود.

[4]- استدلال ابن انباری این است که مثل عبارت «قسم به جان خودم» می‌باشد و سپس از «إِنَّهُ لَحَقٌّ» جمله دیگری آغاز می‌شود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 216

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

53/ إِنَّهُ لَحَقٌّ/ محل وقف (کافی) است

53/ بِمُعْجِزِینَ/ تام

54/ لَافْتَدَتْ بِهِ/ کافی

55/ وَ الْأَرْضِ/ کافی

56/ تُرْجَعُونَ/ تام [1]

57/ لِلْمُؤْمِنِینَ/ تام [1]

58/ مِمَّا یَجْمَعُونَ/ تام [1]

59/ تَفْتَرُونَ/ تام [1]

60/ یَوْمَ الْقِیامَةِ/ کافی

60/ لا یَشْکُرُونَ/ تام

61/ إِذْ تُفِیضُونَ فِیهِ/ تام [1] (گفته شده) کافی

61/ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ/ تام

64/ وَ فِی الْآخِرَةِ [2]/ کافی

64/ لِکَلِماتِ اللَّهِ/ کافی

64/ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[2]- معنی این است: برای متقین در هنگام مرگ و زمان برانگیخته شدن از قبرهایشان، بشارت [الهی هست.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 217

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

65/ قَوْلُهُمْ/ کافی

65/ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ/ تام

66/ إِلَّا یَخْرُصُونَ/ تام

67/ یَسْمَعُونَ/ تام

68/ ما لا تَعْلَمُونَ/ تام

69/ لا یُفْلِحُونَ [1]/ تام [2]

70/ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ/ تام

71/ وَ لا تُنْظِرُونِ/ کافی

72/ مِنَ الْمُسْلِمِینَ/ کافی

73/ عاقِبَةُ الْمُنْذَرِینَ/ کافی

74/ عَلی قُلُوبِ الْمُعْتَدِینَ/ کافی

75/ مُجْرِمِینَ/ کافی

76/ لَسِحْرٌ مُبِینٌ/ کافی

77/ أَ سِحْرٌ هذا/ تام [3]

__________________________________________________

[1]- یحیی بن سلام گفته است: در کلمه «لا یُفْلِحُونَ»، کلام قطع می‌شود.

[2]- سپس از «مَتاعٌ فِی الدُّنْیا» آغاز می‌شود یعنی [ «آن بهره‌ای است»]. ذلک متاع.

[3]- زیرا قسمت انتهای آیه «وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُونَ» سخن خداوند است. از یحیی بن سلام نقل شده است که درمورد این آیه گفت: خداوند فرمود «وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُونَ».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 218

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

77/ السَّاحِرُونَ/ کافی

78/ بِمُؤْمِنِینَ/ کافی

79/ عَلِیمٍ/ کافی

80/ مُلْقُونَ/ کافی

81/ ما جِئْتُمْ بِهِ/ محل وقف نیست [1] می‌توان وقف کرد [2] [اختلاف قرائت

81/ الْمُفْسِدِینَ/ کافی

82/ الْمُجْرِمُونَ/ کافی

83/ أَنْ یَفْتِنَهُمْ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت مشهور در ادامه آیه، «السِّحْرُ»، این کلمه خبر است زیرا «ما» اسم ناقص [و موصول به معنای «الذی» است؛ جمله «جِئْتُمْ بِهِ» صله این موصول می‌باشد و «ما» مبتدا و در محل رفع و «السِّحْرُ» خبر آن است. بنابراین از آن جدا نمی‌شود.

همچنین بنابر قرائت ابو جعفر و ابو عمرو در «السِّحْرُ» چنانکه این کلمه بدل از «ما» باشد متصل به قبل است و لذا نمی‌توان بر «بِهِ» وقف کرد.

[2]- بنابر قرائت «السِّحْرُ» درصورتی که این کلمه برای استفهام و مبتدای مرفوع باشد و خبر آن محذوف باشد که تقدیر عبارت، «السحر هو» می‌باشد پس می‌توان بر «به» وقف نمود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 219

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

83/ لَمِنَ الْمُسْرِفِینَ/ کافی

84/ إِنْ کُنْتُمْ مُسْلِمِینَ/ کافی

85/ الظَّالِمِینَ/ کافی

86/ الْکافِرِینَ/ تام

88/ عَنْ سَبِیلِکَ/ کافی

89/ لا یَعْلَمُونَ/ تام

90/ قالَ آمَنْتُ/ محل وقف نیست [1] حسن [2] [اختلاف قرائت

90/ بَنُوا إِسْرائِیلَ/ کافی

90/ مِنَ الْمُسْلِمِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل [3]

92/ آیَةً/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت مشهور در ادامه آیه به‌صورت «أَنَّهُ»، ادامه آیه مفعول فعل «آمَنْتُ» است و از آن جدا نمی‌شود. همچنین بنابر قرائت حمزه، کسایی و خلف به صورت «أَنَّهُ» درصورتی‌که فعل «قلت» در تقدیر گرفته شود، یعنی «قال آمنت؛ قلت: انه» باشد، جمله «أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی» حکایت [سخن فرعون است و نمی‌توان بر «آمَنْتُ» وقف کرد.

[2]- بنابر قرائت «أَنَّهُ» در ادامه آیه و نیز درصورتی‌که «أَنَّهُ» به بعد، جمله جدید و جدا فرض شود، وقف بر «آمنت» حسن می‌باشد.

[3]- بنابر اکثر نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 220

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

92/ لَغافِلُونَ/ اتم نسبت به موضع قبل

93/ مِنَ الطَّیِّباتِ/ کافی

93/ الْعِلْمُ/ کافی

93/ یَخْتَلِفُونَ/ تام

94/ مِنْ قَبْلِکَ/ کافی [1]

95/ مِنَ الْخاسِرِینَ/ تام

98/ إِلی حِینٍ/ تام

99/ کُلُّهُمْ جَمِیعاً/ کافی

99/ حَتَّی یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ/ تام

100/ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ/ حسن [2] کافی [3] [اختلاف قرائت

100/ لا یَعْقِلُونَ/ تام

__________________________________________________

[1]- در بعضی از نسخه‌های کتاب، وقف بر این عبارت تام و در قول غیر مشهوری کافی ذکر شده است.

[2]- بنابر قرائت مشهور در ادامه آیه به‌صورت «وَ یَجْعَلُ»، زیرا ادامه آیه به ابتدای آن تعلق دارد.

[3]- بنابر روایت شعبه از عاصم، به‌صورت «و نجعل».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 221

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

101/ وَ الْأَرْضِ/ کافی [1] غیر کافی [2]

101/ لا یُؤْمِنُونَ/ تام

102/ مِنْ قَبْلِهِمْ/ کافی

102/ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ/ تام

103/ وَ الَّذِینَ آمَنُوا/ کافی

103/ کَذلِکَ/ تام نیست تام [3] (قول قبتی)

103/ الْمُؤْمِنِینَ/ تام

104/ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ/ کافی

105/ مِنَ الْمُشْرِکِینَ/ کافی

106/ مِنَ الظَّالِمِینَ/ کافی

107/ إِلَّا هُوَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- «ما» در ادامه آیه، نافیه است.

[2]- اگر «ما» در ادامه آیه، استفهامی باشد، وقف بر «وَ الْأَرْضِ» کافی نیست، چرا که عطف بر «ما» در ابتدای آیه خواهد بود.

[3]- کاف از «کَذلِکَ» در محل نصب و صفتی برای مصدر محذوف است و به معنای «کما فعلنا ذلک من قبل» می‌باشد؛ البته بنابر قول برخی دیگر، کاف مبتدا و در محل رفع است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 222

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

107/ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ/ کافی

107/ الرَّحِیمُ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 223

سوره هود

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ الر/ تام [1] (قول ابن عباس) (گفته شده) کافی غیر کافی [2]

2/ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ/ کافی

3/ فَضْلَهُ/ کافی

3/ یَوْمٍ کَبِیرٍ/ تام [3]

4/ قَدِیرٌ/ تام

5/ لِیَسْتَخْفُوا مِنْهُ/ کافی

5/ وَ ما یُعْلِنُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

5/ بِذاتِ الصُّدُورِ/ تام

6/ فِی کِتابٍ مُبِینٍ/ تام

7/ أَحْسَنُ عَمَلًا/ کافی

7/ سِحْرٌ مُبِینٌ/ کافی

8/ ما یَحْبِسُهُ/ کافی

8/ یَسْتَهْزِؤُنَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- درصورتی است که «کِتابٌ» [خبر] مرفوع و تقدیر آن، «هذا کتاب» باشد.

[2]- اگر «کِتابٌ» به‌وسیله «الر» مرفوع شود.

[3]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 224

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

9/ کَفُورٌ/ کافی

10/ ذَهَبَ السَّیِّئاتُ عَنِّی/ کافی

10/ فَخُورٌ/ کافی

11/ وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ/ تام

12/ إِنَّما أَنْتَ نَذِیرٌ/ کافی

12/ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ وَکِیلٌ/ تام

14/ مُسْلِمُونَ/ تام

16/ یَعْمَلُونَ/ تام

17/ شاهِدٌ مِنْهُ [1]/ کافی

17/ یُؤْمِنُونَ بِهِ/ کافی

17/ مِنْ رَبِّکَ/ کافی

17/ لا یُؤْمِنُونَ/ تام

18/ الَّذِینَ کَذَبُوا عَلی رَبِّهِمْ/ تام [2]

__________________________________________________

[1]- منظور از «شاهِدٌ» حضرت جبرئیل علیه السّلام است. از محمد بن علی بن حنیفه در مورد این آیه نقل شده است: منظور از بینه، حضرت ختمی مرتبت صلّی اللّه علیه و آله است و منظور از شاهد، زبان اوست.

[2]- درصورتی‌که ادامه آیه «أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ» سخن خداوند متعال باشد نه ادامه سخن گواهان.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 225

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

20/ لَهُمُ الْعَذابُ/ کافی [1] غیر کافی [2]

22/ هُمُ الْأَخْسَرُونَ/ تام

24/ هَلْ یَسْتَوِیانِ مَثَلًا/ کافی

24/ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ/ تام

25/ إِلی قَوْمِهِ/ غیر کافی [3] محل وقف است (قول ابن الانباری)

25/ نَذِیرٌ مُبِینٌ/ کافی

26/ یَوْمٍ أَلِیمٍ/ کافی

27/ بَلْ نَظُنُّکُمْ کاذِبِینَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- چنانچه «ما» در عبارت «ما کانُوا یَسْتَطِیعُونَ السَّمْعَ»، نافیه باشد.

[2]- اگر «ما» در ادامه آیه، در محل نصب باشد و تقدیر آن «بما کانوا» باشد [یا ظرف و در محل نصب باشد].

[3]- بنابر هر دو قرائت «إِنِّی لَکُمْ نَذِیرٌ مُبِینٌ» و «إِنِّی لَکُمْ نَذِیرٌ مُبِینٌ» در ادامه آیه؛ زیرا در صورت اول، تقدیر آیه چنین است: «فقال انی لکم ...» یعنی «ان» و جمله بعدش مقول قول است و درصورت دوم، تقدیر آیه به صورت «بانّی لکم ...» است یعنی مفعول فعل «أَرْسَلْنا» خواهد بود. پس در هر دو صورت، ادامه آیه به فرستاده شدن نوح علیه السّلام تعلق دارد، بنابراین قول ابن انباری صحیح نیست.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 226

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

28/ لَها کارِهُونَ/ کافی

29/ قَوْماً تَجْهَلُونَ/ کافی

30/ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ/ کافی

31/ لَنْ یُؤْتِیَهُمُ اللَّهُ خَیْراً/ کافی

31/ لَمِنَ الظَّالِمِینَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

33/ إِنْ شاءَ/ کافی

34/ أَنْ یُغْوِیَکُمْ [1]/ کافی

34/ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ/ تام

35/ مِمَّا تُجْرِمُونَ/ تام

36/ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ/ کافی

37/ بِأَعْیُنِنا وَ وَحْیِنا/ کافی

38/ کَما تَسْخَرُونَ/ کافی [2]

39/ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ/ محل وقف نیست کافی [3] (قول فرّاء)

40/ مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- «أَنْ یُغْوِیَکُمْ» یعنی اینکه شما را گمراه کند.

[2]- آیه بعد با تهدید آغاز می‌شود.

[3]- فراء جایز دانسته «مَنْ» در عبارت «مَنْ یَأْتِیهِ» مبتدا و مرفوع بوده، خبر آن «یُخْزِیهِ» باشد و دراین‌صورت وقف بر «فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ» کافی خواهد بود.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 227

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

40/ وَ أَهْلَکَ/ اکفی نسبت به موضع قبل

40/ وَ مَنْ آمَنَ/ اکفی نسبت به دو موضع قبل

40/ إِلَّا قَلِیلٌ/ تام

41/ وَ مُرْساها/ کافی

41/ رَحِیمٌ/ تام

43/ إِلَّا مَنْ رَحِمَ/ کافی

44/ وَ یا سَماءُ أَقْلِعِی/ کافی

44/ عَلَی الْجُودِیِّ/ کافی [1]

44/ لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ/ تام

45/ أَحْکَمُ الْحاکِمِینَ/ کافی [2]

46/ مِنْ أَهْلِکَ/ وقف خوب است (کافی) و از بعدش آغاز می‌شود [3] محل وقف نیست و از بعدش نباید آغاز کرد [4]

__________________________________________________

[1]- زیرا ادامه آیه، از جمله سخنان حضرت نوح علیه السّلام و ایمان‌آورندگان است.

[2]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[3]- منظور از ادامه آیه، سؤال از خداوند و پاسخ آن می‌باشد، یعنی «انّ سؤالک ایّای ان انجی کافرا، عمل غیر صالح» که دراین‌صورت ادامه آیه، منقطع از عبارت قبل است؛ این نحوه تقدیر، از ابو عمرو بن علاء و غیر او نقل شده است.

[4]- منظور از «إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ»، پسر حضرت نوح علیه السّلام باشد و تقدیر آن «بانه ذو عمل غیر صالح» می‌باشد.

همچنین بنابر قرائت کسائی و یعقوب که به‌صورت «إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ» است نیز منظور، پسر حضرت نوح علیه السّلام است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 228

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

48/ مِمَّنْ مَعَکَ/ کافی

48/ عَذابٌ أَلِیمٌ/ کافی

49/ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ/ تام

50/ إِلَّا مُفْتَرُونَ/ کافی

51/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ کافی

52/ مُجْرِمِینَ/ کافی تام [1]

53/ بِمُؤْمِنِینَ/ کافی

54/ بَعْضُ آلِهَتِنا بِسُوءٍ/ کافی [2]

55/ ثُمَّ لا تُنْظِرُونِ/ کافی

56/ بِناصِیَتِها/ کافی

56/ مُسْتَقِیمٍ/ تام

57/ حَفِیظٌ/ تام

58/ مِنْ عَذابٍ غَلِیظٍ/ تام

59/ کُلِّ جَبَّارٍ عَنِیدٍ/ تام

60/ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ/ کافی (گفته شده) تام

__________________________________________________

[1]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

[2]- زیرا این عبارت، پایان کلام مخالفان حضرت هود علیه السّلام است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 229

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

60/ لِعادٍ قَوْمِ هُودٍ/ تام

61/ قَرِیبٌ مُجِیبٌ/ تام

62/ مُرِیبٍ/ تام

63/ إِنْ عَصَیْتُهُ/ کافی

63/ غَیْرَ تَخْسِیرٍ/ کافی

64/ عَذابٌ قَرِیبٌ/ کافی

65/ وَعْدٌ غَیْرُ مَکْذُوبٍ/ کافی

66/ وَ مِنْ خِزْیِ یَوْمِئِذٍ/ کافی

66/ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزِیزُ/ کافی

67/ جاثِمِینَ/ کافی

68/ کَأَنْ لَمْ یَغْنَوْا فِیها/ کافی

68/ لِثَمُودَ/ تام

69/ قالَ سَلامٌ/ کافی

69/ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنِیذٍ/ کافی

70/ قالُوا لا تَخَفْ/ کافی

70/ إِلی قَوْمِ لُوطٍ [1]/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر اجماع و در تمام شیوه‌های شمارش آیات قرآن، انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 230

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

71/ فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ/ محل وقف نیست [1] محل وقف است [2] [اختلاف قرائت

73/ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ/ کافی

73/ أَهْلَ الْبَیْتِ/ کافی

73/ حَمِیدٌ مَجِیدٌ/ کافی اکفی نسبت به موضع قبل [3]

74/ فِی قَوْمِ لُوطٍ [4]/ تام

76/ غَیْرُ مَرْدُودٍ/ تام

__________________________________________________

[1]- در صورتی که ادامه آیه به‌صورت «وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ» خوانده شود، زیرا «یَعْقُوبَ» به عبارت «فَبَشَّرْناها بِإِسْحاقَ» برمی‌گردد، از این جهت که بر فعل عامل در کلمه «یَعْقُوبَ» دلالت دارد (نه از جهت اینکه یعقوب هم در بشارت، با اسحاق مشترک است) و تقدیر جمله چنین می‌شود «فبشرناها باسحاق و وهبنا له یعقوب من ورائه» زیرا بشارت، بر بخشش دلالت دارد.

[2]- بنابر روایت شعبه از عاصم و قرائات نافع، ابو جعفر، ابن کثیر، ابو عمرو، کسائی، خلف و یعقوب در ادامه آیه، «وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ یَعْقُوبَ» زیرا یعقوب مبتدا و مرفوع است و خبر، عبارت «وَ مِنْ وَراءِ إِسْحاقَ» است.

[3]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

[4]- در کلیه شیوه‌های شمارش آیات غیر از روش بصری، انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 231

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

77/ یَوْمٌ عَصِیبٌ/ کافی

78/ رَجُلٌ رَشِیدٌ/ کافی

79/ نُرِیدُ/ کافی

80/ إِلی رُکْنٍ شَدِیدٍ/ کافی

81/ إِلَّا امْرَأَتَکَ/ کافی [1]

81/ ما أَصابَهُمْ/ اکفی نسبت به موضع قبل

81/ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ/ اکفی نسبت به دو موضع قبل [2]

82/ مِنْ سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ/ تام نیست [3] تام (قول نافع، الاخفش و محمد بن عیسی)

__________________________________________________

[1]- خواه آنکه «إِلَّا امْرَأَتَکَ» خوانده شود که کلمه «امرأت» منصوب و مستثنی از کلمه «اهل»- در عبارت «فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ»- باشد یا مستثنی از «وَ لا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أَحَدٌ» خواه اینکه بنابر یکی از طرق غیر مشهور روایت ابن جمّاز از ابو جعفر و قرائات ابن کثیر و ابو عمرو «إِلَّا امْرَأَتَکَ» بدل از «أَحَدٌ» باشد.

[2]- علت اکفی بودن این موضع نسبت به مواضع قبل، این است که بعضی از مفسرین گفته‌اند: لوط علیه السّلام [به فرشتگان گفت: ایشان را تا صبح به تأخیر نیندازید! فرشتگان گفتند: أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَرِیبٍ.

[3]- تام نیست زیرا «مُسَوَّمَةً» در آیه بعد، صفت برای «حِجارَةً» در آیه قبل است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 232

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

83/ عِنْدَ رَبِّکَ [1]/ کافی (گفته شده) تام

83/ بِبَعِیدٍ/ تام

84/ یَوْمٍ مُحِیطٍ/ کافی

85/ مُفْسِدِینَ/ کافی

86/ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ [2]/ کافی

86/ بِحَفِیظٍ/ کافی

87/ الْحَلِیمُ الرَّشِیدُ/ کافی

88/ رِزْقاً حَسَناً/ کافی

88/ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ/ کافی

89/ أَوْ قَوْمَ صالِحٍ/ کافی

89/ بِبَعِیدٍ/ اکفی نسبت به موضع قبل

90/ رَحِیمٌ وَدُودٌ/ کافی

91/ بِعَزِیزٍ/ کافی

92/ مُحِیطٌ/ کافی

__________________________________________________

[1]- این عبارت در آیه بعد است یعنی آیه 83.

[2]- در شمارش آیات به شیوه‌های مدنی اول، مدنی اخیر و مکی، انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 233

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

93/ إِنِّی عامِلٌ/ کافی است و ادامه آیه، با تهدید آغاز می‌شود

93/ سَوْفَ تَعْلَمُونَ/ محل وقف نیست [1] محل وقف است [2] (قول ابو العباس یا عبّاس بن فضل)

93/ رَقِیبٌ/ کافی

94/ جاثِمِینَ/ کافی

95/ کَأَنْ لَمْ یَغْنَوْا فِیها/ تام

97/ فَاتَّبَعُوا أَمْرَ فِرْعَوْنَ/ کافی (گفته شده) تام

97/ بِرَشِیدٍ/ اکفی نسبت به موضع قبل

99/ یَوْمَ الْقِیامَةِ/ کافی (گفته شده) تام

100/ قائِمٌ وَ حَصِیدٌ/ تام

103/ عَذابَ الْآخِرَةِ/ اکفی نسبت به موضع بعد

103/ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ/ کافی

105/ شَقِیٌّ وَ سَعِیدٌ/ کافی

__________________________________________________

[1]- محل وقف نیست مگر بنابر قول فراء که [در پی‌نوشت شماره 11 ذیل آیه 39 همین سوره ذکر شد و به اجماع، انتهای آیه نیست.

[2]- محل وقف است و انتهای آیه.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 234

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

107/ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ/ کافی

108/ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ/ کافی

109/ مِمَّا یَعْبُدُ هؤُلاءِ/ کافی

109/ آباؤُهُمْ مِنْ قَبْلُ/ کافی اکفی نسبت به موضع قبل [1]

109/ غَیْرَ مَنْقُوصٍ/ تام

110/ فَاخْتُلِفَ فِیهِ/ کافی

110/ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ/ کافی

111/ رَبُّکَ أَعْمالَهُمْ/ کافی

112/ وَ مَنْ تابَ مَعَکَ/ کافی

112/ وَ لا تَطْغَوْا/ کافی

113/ فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ/ کافی

113/ مِنْ أَوْلِیاءَ/ کافی

113/ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ/ تام

114/ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ/ کافی

114/ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ/ کافی

116/ مِمَّنْ أَنْجَیْنا مِنْهُمْ/ کافی (گفته شده) تام

__________________________________________________

[1]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 235

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

116/ مُجْرِمِینَ/ تام

117/ مُصْلِحُونَ/ تام

118/ أُمَّةً واحِدَةً/ کافی

119/ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ [1]/ کافی

120/ بِهِ فُؤادَکَ/ کافی (گفته شده) تام

122/ مُنْتَظِرُونَ/ تام

123/ وَ تَوَکَّلْ عَلَیْهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- «وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ» یعنی: برای اختلاف در آن. و نیز گفته شده است: برای رحمت.

از موسی قتبی درمورد این آیه نقل شده است: برای رحمت.

از مطر نقل شده است: «وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ» برمی‌گردد به یهود و نصاری؛ منظور از «إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ» یعنی این امت است و «وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ» [یعنی این امّت را برای رحمت خلق کرد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 237

سوره یوسف‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ الر/ تام [1] (گفته شده) کافی

1/ الْکِتابِ الْمُبِینِ/ تام

2/ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ/ تام

3/ لَمِنَ الْغافِلِینَ [2]/ تام [3]

4/ ساجِدِینَ/ کافی

5/ فَیَکِیدُوا لَکَ کَیْداً/ کافی

5/ مُبِینٌ/ کافی

6/ إِبْراهِیمَ وَ إِسْحاقَ/ کافی

6/ عَلِیمٌ حَکِیمٌ/ تام

7/ لِلسَّائِلِینَ/ کافی

8/ مُبِینٍ/ کافی

__________________________________________________

[1]- در ابتدای سوره بقره، درمورد نوع وقف بر حروف مقطعه، مطلب بیان شده است.

[2]- از قاسم روایت شده است: اصحاب رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله بسیار ملول و گرفته شدند و به آن حضرت عرض کردند: یا رسول الله! برای ما سخن بگو. خداوند این آیات را نازل کرد: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ ....».

[3]- آخر هر بخش در سوره یوسف نیز چنین است [یعنی وقف تام .

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 238

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

9/ صالِحِینَ/ کافی

10/ فاعِلِینَ/ کافی

11/ لَناصِحُونَ/ کافی

12/ یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ/ کافی

12/ لَحافِظُونَ/ کافی

13/ غافِلُونَ/ کافی

14/ لَخاسِرُونَ/ تام

15/ لا یَشْعُرُونَ/ تام

16/ یَبْکُونَ/ کافی

17/ صادِقِینَ/ کافی

18/ عَلی ما تَصِفُونَ/ تام

19/ هذا غُلامٌ/ کافی

19/ وَ أَسَرُّوهُ بِضاعَةً/ کافی

19/ بِما یَعْمَلُونَ/ کافی

20/ مِنَ الزَّاهِدِینَ/ تام

21/ أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً/ کافی

21/ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحادِیثِ/ کافی

21/ لا یَعْلَمُونَ/ تام

22/ الْمُحْسِنِینَ/ تام

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 239

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

23/ الظَّالِمُونَ/ کافی

24/ وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ/ کافی (گفته شده) تام [1]

24/ بُرْهانَ رَبِّهِ/ کافی

24/ وَ الْفَحْشاءَ/ کافی

24/ الْمُخْلَصِینَ/ کافی

25/ أَوْ عَذابٌ أَلِیمٌ/ کافی

26/ راوَدَتْنِی عَنْ نَفْسِی/ کافی

26/ مِنَ الْکاذِبِینَ/ کافی

27/ مِنَ الصَّادِقِینَ/ کافی

28/ مِنْ کَیْدِکُنَّ/ کافی

28/ عَظِیمٌ/ کافی

29/ أَعْرِضْ عَنْ هذا/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر مذهب ابو عبیده و هرکس گمان برد که پیامبران علیهم السّلام معصومند. این عقیده به تقدیم و تأخیر بازگردانده شده یعنی: «لو لا ان رای برهان ربه لهمّ بها» ولی قاطبه علما قائل به خلاف آن هستند.

درمورد این آیه از ابن عباس سؤال شد. وی گفت: حضرت یوسف علیه السّلام کمربند را محکم بست و در نزد زلیخا به صورت کاملا بی‌رغبت نشست [و تمایل گناهی نسبت به او نداشت .

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 240

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

29/ مِنَ الْخاطِئِینَ/ اتم نسبت به موضع قبل

30/ مُبِینٍ/ کافی

31/ ما هذا بَشَراً/ کافی

31/ کَرِیمٌ/ کافی

32/ فَاسْتَعْصَمَ/ کافی (گفته شده) تام

32/ مِنَ الصَّاغِرِینَ/ کافی

33/ مِنَ الْجاهِلِینَ/ کافی

34/ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ/ کافی

34/ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

35/ حَتَّی حِینٍ/ تام

36/ الْمُحْسِنِینَ/ کافی

37/ قَبْلَ أَنْ یَأْتِیَکُما/ کافی (گفته شده) تام

37/ مِمَّا عَلَّمَنِی رَبِّی/ کافی

37/ کافِرُونَ/ کافی

38/ وَ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ/ کافی (گفته شده) تام

38/ بِاللَّهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ/ کافی

38/ وَ عَلَی النَّاسِ/ اکفی نسبت به موضع قبل

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 241

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

38/ لا یَشْکُرُونَ/ تام

39/ الْقَهَّارُ/ کافی

40/ لا یَعْلَمُونَ/ تام

41/ مِنْ رَأْسِهِ/ تام [1]

41/ تَسْتَفْتِیانِ/ تام

42/ بِضْعَ سِنِینَ/ تام

43/ وَ أُخَرَ یابِساتٍ/ کافی

43/ تَعْبُرُونَ/ کافی

44/ أَضْغاثُ أَحْلامٍ/ کافی [2]

44/ بِعالِمِینَ/ کافی

45/ بِتَأْوِیلِهِ/ کافی [3]

45/ بِتَأْوِیلِهِ فَأَرْسِلُونِ/ تام [2] (گفته شده) کافی

46/ وَ أُخَرَ یابِساتٍ/ کافی [2]

__________________________________________________

[1]- به این جهت تام است که وقتی یوسف علیه السّلام خواب آن دو را بر چیزی تعبیر کرد که دوست نداشتند، گفتند: «دروغ گفتیم و چیزی در خواب ندیدیم». یوسف علیه السّلام فرمود: «قُضِیَ الْأَمْرُ الَّذِی فِیهِ تَسْتَفْتِیانِ». (این رأی وهب بن منبه و قتاده است).

[2]- در نسخه‌ای از کتاب وجود ندارد.

[3]- در نسخه‌ای از کتاب وجود دارد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 242

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

46/ یَعْلَمُونَ/ کافی

47/ تَأْکُلُونَ/ کافی

48/ تُحْصِنُونَ/ کافی

49/ یَعْصِرُونَ/ تام

50/ عَلِیمٌ/ کافی

51/ مِنْ سُوءٍ/ کافی

51/ الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ/ کافی [1]

51/ لَمِنَ الصَّادِقِینَ [2]/ کافی

52/ کَیْدَ الْخائِنِینَ/ تام [3]

53/ غَفُورٌ رَحِیمٌ/ تام

54/ مَکِینٌ أَمِینٌ/ کافی

55/ حَفِیظٌ عَلِیمٌ/ کافی

__________________________________________________

[1]- در نسخه‌ای از کتاب وجود ندارد.

[2]- همسر عزیز گفت: «أَنَا راوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ وَ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ». حضرت یوسف علیه السّلام فرمود: «ذلِکَ لِیَعْلَمَ أَنِّی لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَیْبِ وَ أَنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی کَیْدَ الْخائِنِینَ».

جبرئیل گفت: آیا آن زمانی که قصد خیانت نسبت به همسر عزیز داشتی [نیز به او خیانت نکردی ؟ آن‌گاه یوسف علیه السّلام گفت: «وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ ...». [این عقیده از نظر علمای شیعه و بسیاری از صاحبنظران اهل سنت مردود است

[3]- بنابر یکی از نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 243

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

56/ حَیْثُ یَشاءُ/ کافی [1] صالح [2] [اختلاف قرائت

56/ مَنْ نَشاءُ/ اکفی نسبت به موضع قبل

56/ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ/ کافی

57/ وَ کانُوا یَتَّقُونَ/ تام

58/ مُنْکِرُونَ/ کافی

59/ خَیْرُ الْمُنْزِلِینَ/ کافی

60/ وَ لا تَقْرَبُونِ/ کافی

61/ لَفاعِلُونَ/ کافی

62/ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ/ کافی

63/ لَحافِظُونَ/ کافی

64/ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ/ کافی

65/ ما نَبْغِی/ کافی

65/ کَیْلٌ یَسِیرٌ/ کافی

66/ إِلَّا أَنْ یُحاطَ بِکُمْ/ کافی

66/ وَکِیلٌ/ کافی

67/ الْمُتَوَکِّلُونَ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت مشهور «حَیْثُ یَشاءُ ...».

[2]- بنابر قرائت ابن کثیر «حَیْثُ نَشاءُ ...».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 244

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

68/ لا یَعْلَمُونَ/ تام

69/ یَعْمَلُونَ/ تام

70/ لَسارِقُونَ/ کافی

71/ تَفْقِدُونَ/ کافی

72/ زَعِیمٌ/ کافی

73/ سارِقِینَ/ کافی

74/ کاذِبِینَ/ کافی

75/ الظَّالِمِینَ/ کافی

76/ کِدْنا لِیُوسُفَ/ کافی (گفته شده) تام

76/ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ/ کافی [1] محل وقف نیست [2] [اختلاف قرائت

76/ مَنْ نَشاءُ [3]/ کافی [4]

__________________________________________________

[1]- بنابر قرائت مشهور «نَرْفَعُ دَرَجاتٍ مَنْ نَشاءُ».

[2]- بنابر قرائت یعقوب به‌صورت «یرفع درجات»، کلام واحدی است که قسمتی از آن از بخش دیگر جدا نمی‌شود.

[3]- یعنی با علم [هرکه را بخواهیم، درجاتی بالا می‌بریم .

[4]- بنابر هر دو قرائت «نرفع» و «یرفع».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 245

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

76/ عَلِیمٌ/ تام

77/ قالَ أَنْتُمْ شَرٌّ مَکاناً [1]/ کافی

77/ بِما تَصِفُونَ/ اکفی نسبت به موضع قبل [2]

78/ مِنَ الْمُحْسِنِینَ/ کافی

79/ لَظالِمُونَ/ کافی

80/ مَوْثِقاً مِنَ اللَّهِ/ کافی [3]

80/ ما فَرَّطْتُمْ فِی یُوسُفَ/ کافی

80/ خَیْرُ الْحاکِمِینَ/ کافی

81/ حافِظِینَ/ کافی

82/ وَ إِنَّا لَصادِقُونَ/ کافی

83/ فَصَبْرٌ جَمِیلٌ/ کافی

83/ الْحَکِیمُ/ کافی

84/ فَهُوَ کَظِیمٌ/ کافی

__________________________________________________

[1]- (ابن عیینه گفته است) زیرا آنچه یوسف در ضمیر خود پنهان کرد و آن را آشکار نکرد همان جمله «أَنْتُمْ شَرٌّ مَکاناً» بود [و جمله «وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَصِفُونَ»] را به زبان آورد، ازاین‌رو میان این دو جمله فاصله لازم است .

[2]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

[3]- درصورتی‌که «ما» در عبارت «ما فَرَّطْتُمْ»، تأکیدی یا مصدری باشد و تقدیر آن «و من قبل تفریطکم» باشد.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 246

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

85/ مِنَ الْهالِکِینَ/ کافی

86/ ما لا تَعْلَمُونَ/ کافی

87/ الْکافِرُونَ/ تام

88/ الْمُتَصَدِّقِینَ/ کافی

89/ جاهِلُونَ/ کافی

90/ قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْنا/ کافی

90/ الْمُحْسِنِینَ/ کافی

91/ لَخاطِئِینَ/ کافی

92/ لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ [1]/ کافی (گفته شده) تام

92/ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ [2]/-

92/ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ/ اتم نسبت به موضع قبل

93/ بِأَهْلِکُمْ أَجْمَعِینَ/ تام

94/ أَنْ تُفَنِّدُونِ/ کافی

95/ الْقَدِیمِ/ تام

__________________________________________________

[1]- «لا تَثْرِیبَ» یعنی «لا تعبیر» [سرزنشی نیست . از سفیان در این آیه [نیز] نقل شده که در مورد «لا تَثْرِیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ» گفت: «لا تعبیر علیکم الیوم».

[2]- عبارت «یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ» بیان دعایی برای ایشان [برادران حضرت یوسف علیه السّلام است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 247

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

96/ ما لا تَعْلَمُونَ/ کافی

97/ خاطِئِینَ/ کافی

98/ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی [1]/ کافی

98/ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ/ تام [2]

99/ آمِنِینَ/ کافی

100/ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ/ کافی

101/ بِالصَّالِحِینَ/ کافی

102/ وَ هُمْ یَمْکُرُونَ/ کافی

103/ بِمُؤْمِنِینَ/ کافی

104/ لِلْعالَمِینَ/ تام

__________________________________________________

[1]- گفته شده است: حضرت یعقوب علیه السّلام استغفار برای آنها را تا هنگام سحر شب جمعه به تأخیر انداخت.

از محمد بن علی بن حنفیه روایت شده که گفت: برادران یوسف گفتند: «ای پدر! تو و برادرمان [یوسف ما را بخشیدید. چگونه به مغفرت خدا راه یابیم؟». فرمود:

«به‌زودی برای شما طلب آمرزش می‌کنم». محمد بن علی گوید: « [طلب آمرزش برای آنها را تا سحر به تأخیر انداخت سپس برای ایشان استغفار کرد».

ابراهیم تمیمی یا تیمی نیز درمورد این سخن یعقوب علیه السّلام گوید: آنها را تا سحر به تأخیر انداخت.

[2]- بنابر اکثر نسخه‌های کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 248

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

105/ یَمُرُّونَ عَلَیْها [1]/ کافی

108/ أَدْعُوا إِلَی اللَّهِ/ کافی [2] بعضی بر مورد بعدی وقف کرده‌اند

108/ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی/ محل وقف بنابر قول بعضی که بر موضع قبل وقف نمی‌کنند [3]

108/ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ/ کافی

109/ مِنْ أَهْلِ الْقُری کافی (گفته شده) تام [4]

109/ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ/ کافی

109/ أَ فَلا تَعْقِلُونَ/ تام

110/ فَنُجِّیَ مَنْ نَشاءُ/ تام

__________________________________________________

[1]- «یَمُرُّونَ عَلَیْها» یعنی «یمرون بها» [با نشانه‌های خدا برخوردارند].

[2]- دراین‌صورت، «أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی»- در ادامه آیه- مبتدای مرفوع و «عَلی بَصِیرَةٍ» خبر خواهد بود.

[3]- دراین‌صورت «أَنَا» تأکید برای فاعل «أَدْعُوا» است و «عَلی بَصِیرَةٍ» جار و مجرور متعلّق به «أَدْعُوا» است و معنی این‌چنین می‌شود: «ادعوا علی بصیرة لا علی غیر بصیرة».

[4]- در نسخه‌ای از کتاب ذکر شده: «وقف تام است و کافی نیز گفته شده». البته جملات بعد، بیانگر ناصحیح بودن این عبارت است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 249

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

110/ الْمُجْرِمِینَ/ تام

111/ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ/ تام [1]

__________________________________________________

[1]- بنابر نسخه‌ای از کتاب.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 250

سوره رعد

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ المر [1]/ تام (گفته شده) کافی [2]

1/ تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ/ تام [3] (قول مختار مؤلف)

1/ مِنْ رَبِّکَ الْحَقُّ/ کافی

1/ لا یُؤْمِنُونَ/ تام

2/ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ/ کافی [4]

2/ لِأَجَلٍ مُسَمًّی/ کافی

2/ تُوقِنُونَ/ تام

3/ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ/ کافی

3/ النَّهارَ/ کافی

3/ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ/ تام

4/ فِی الْأُکُلِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- از ابن عباس روایت شده است: «المر» یعنی «انا الله اعلم و اری». حکم وقف بر آن در ابتدای سوره بقره ذکر شده است.

[2]- در نسخه‌ای از کتاب، ذکر شده «وقف کافی است و تام نیز گفته شده است».

[3]- درصورتی‌که «وَ الَّذِی أُنْزِلَ إِلَیْکَ» مبتدای مرفوع و «الْحَقُّ» خبر آن باشد.

[4]- سپس از «بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها» آغاز می‌شود و معنای آن چنین است «ترونها بلا عمد».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 252

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

4/ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ/ تام

5/ خالِدُونَ/ تام [1]

6/ الْمَثُلاتُ/ کافی

7/ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ/ کافی (گفته شده) تام

7/ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ/ تام (گفته شده) کافی

8/ وَ ما تَزْدادُ/ کافی (گفته شده) تام

8/ بِمِقْدارٍ/ تام [2] (گفته شده) کافی [3]

9/ الْمُتَعالِ/ تام

10/ وَ مَنْ جَهَرَ بِهِ/ کافی

10/ وَ سارِبٌ بِالنَّهارِ [4]/ کافی

11/ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ [5]/ تام

__________________________________________________

[1]- بنابر اکثر نسخه‌های کتاب.

[2]- بنابر برخی از نسخه‌های کتاب.

[3]- انتهای آیه است.

[4]- تمام موارد بیان شده در آیه 10 بنابر اکثر نسخه‌های کتاب است.

[5]- «مِنْ أَمْرِ اللَّهِ» یعنی «بامر الله».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 253

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

11/ ما بِأَنْفُسِهِمْ/ کافی (گفته شده) تام

11/ فَلا مَرَدَّ لَهُ/ اتم نسبت به موضع قبل

11/ مِنْ والٍ/ تام

14/ لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ/ تام

14/ وَ ما هُوَ بِبالِغِهِ/ تام

14/ إِلَّا فِی ضَلالٍ/ تام

15/ وَ الْآصالِ/ تام

16/ قُلِ اللَّهُ/ کافی

16/ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا/ کافی

16/ الظُّلُماتُ وَ النُّورُ/ کافی

17/ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ/ کافی

17/ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ [1]/ تام (قول مختار مؤلف) تام نیست [2] (قول ابن عبد الرزاق)

__________________________________________________

[1]- انتهای آیه است.

[2]- زیرا «الْحُسْنی صفت «الْأَمْثالَ» است و کلام بدون آن تمام نیست و معنی با این تقدیم و تأخیر چنین است: «الامثال الحسنی للذین استجابوا لربهم».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 254

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

18/ لِرَبِّهِمُ الْحُسْنی [1]/ تام

18/ لَافْتَدَوْا بِهِ/ کافی

20/ وَ لا یَنْقُضُونَ الْمِیثاقَ [2]/ کافی

21/ سُوءَ الْحِسابِ/ کافی

22/ عُقْبَی الدَّارِ/ کافی

23/ مِنْ کُلِّ بابٍ [3]/ کافی (گفته شده) تام [قول نافع و ابو عبد الله

24/ عُقْبَی الدَّارِ/ تام

25/ سُوءُ الدَّارِ/ تام

26/ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ/ کافی (گفته شده) تام (قول ابو حاتم)

__________________________________________________

[1]- «الْحُسْنی در اینجا یعنی بهشت. کلمه «الْحُسْنی مبتدا و مرفوع است و خبر آن جار و مجرور قبلش- یعنی «لِلَّذِینَ اسْتَجابُوا»- است. از قتاده نقل شده:

«الْحُسْنی یعنی بهشت.

[2]- انتهای آیه است.

[3]- انتهای آیه در غیر از دو روش مدنی و همچنین شیوه کوفی است. در بعضی از نسخه‌ها غیر از مدنی و مکی آمده که صحیح است [زیرا در شمارش کوفی انتهای آیه است .

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 255

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

26/ بِالْحَیاةِ الدُّنْیا/ کافی

26/ إِلَّا مَتاعٌ/ اکفی نسبت به موضع قبل

27/ مَنْ أَنابَ/ کافی

28/ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ [1]/ کافی (گفته شده) تام

29/ وَ حُسْنُ مَآبٍ/ کافی

30/ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ/ کافی

30/ وَ هُمْ یَکْفُرُونَ بِالرَّحْمنِ/ کافی

30/ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ/ کافی

30/ وَ إِلَیْهِ مَتابِ/ تام (گفته شده) کافی [2] (گفته شده) تام نیست [3]

31/ بِهِ الْمَوْتی [4]/ کافی (قول اخفش) تام

__________________________________________________

[1]- از مجاهد شنیده شده است که در آیه «وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» منظور، اصحاب پیامبر صلّی اللّه علیه و آله است.

[2]- در نسخه‌ای از کتاب، ذکر شده: وقف کافی است و تام نیز گفته شده است.

[3]- چنانچه جواب شرط در آیه بعد- در آیه 30- باشد و تقدیر آن «و هم یکفرون بالرحمن و لو فعل بهم ذلک» باشد.

[4]- جواب شرط در تقدیر و چنین است: «لکان هذا القرآن».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 256

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

31/ بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِیعاً/ تام

32/ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ/ کافی

32/ عِقابِ/ تام

33/ عَلی کُلِّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ [1]/ تام

33/ قُلْ سَمُّوهُمْ [2]/ (قول احمد بن موسی) تام

33/ مِنَ الْقَوْلِ/ کافی

33/ وَ صُدُّوا عَنِ السَّبِیلِ/ کافی

33/ فَما لَهُ مِنْ هادٍ/ کافی

34/ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَشَقُّ/ کافی

34/ مِنْ واقٍ/ تام [3]

35/ وَ ظِلُّها/ تام

35/ عُقْبَی الَّذِینَ اتَّقَوْا/ اتم نسبت به موضع قبل

35/ وَ عُقْبَی الْکافِرِینَ النَّارُ/ اتم نسبت به دو موضع قبل

36/ مَنْ یُنْکِرُ بَعْضَهُ/ کافی

__________________________________________________

[1]- معنی چنین است: «مانند معبودهایشان که ضرر و سودی ندارند» و این عبارت به خاطر دلالت قسمت بعدی آیه- یعنی «و جعلوا له شرکاء»- حذف شده است.

[2]- «قُلْ سَمُّوهُمْ» یعنی: از ایشان در آفرینش و فایده رساندن یاد کنید.

[3]- سپس از «مَثَلُ الْجَنَّةِ» آغاز می‌شود که مبتدای مرفوع است و خبر آن، محذوف است و تقدیر آیه چنین است: «فیما نقص علیکم مثل الجنة».

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 257

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

38/ وَ ذُرِّیَّةً/ کافی

38/ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ/ تام

38/ لِکُلِّ أَجَلٍ کِتابٌ/ تام

39/ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ/ کافی

39/ أُمُّ الْکِتابِ/ تام

41/ مِنْ أَطْرافِها/ تام

42/ فَلِلَّهِ الْمَکْرُ جَمِیعاً/ تام

42/ ما تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ/ تام

43/ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ/ محل وقف نیست محل وقف است [1] [اختلاف قرائت

__________________________________________________

[1]- اگر ادامه آیه خوانده شود «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ»، محل وقف است. این قرائت از برخی از صحابه روایت شده است از جمله از ابن عباس.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 259

سوره ابراهیم‌

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

1/ الر/ تام (گفته شده) کافی [1]

2/ الْحَمِیدِ/ محل وقف نیست [2] محل وقف است [3]

2/ وَ ما فِی الْأَرْضِ/ تام [4]

3/ فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ/ تام

4/ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ/ کافی

4/ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ/ کافی

4/ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ/ تام

__________________________________________________

[1]- در نسخه‌ای از کتاب، ذکر شده «وقف کافی است و تام نیز گفته شده است».

[در سوره بقره حکم وقفش ذکر شد.

[2]- بنابر قرائت مشهور، که ابتدای آیه سوم به صورت «اللَّهِ» خوانده شده و بدل از «الْحَمِیدِ» است.

[3]- بنابر قرائت نافع، ابو جعفر و ابن عامر که ابتدای آیه سوم به‌صورت «اللَّهِ» خوانده شده و لفظ جلاله مبتدا و ادامه آیه خبر آن است. [بنابر روایت رویس از یعقوب که لفظ جلاله در وصل به‌صورت مجرور و در ابتدا به‌صورت مرفوع خوانده شده است، هم می‌توان وقف کرد و هم می‌توان وصل نمود].

[4]- بنابر دو قرائت مذکور در همین آیه [اللَّهِ الَّذِی ...- اللَّهِ الَّذِی ...]

. ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 260

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

5/ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ/ تام [1]

6/ عَظِیمٌ/ تام [1]

7/ لَشَدِیدٌ/ تام [1]

8/ لَغَنِیٌّ حَمِیدٌ/ تام [1]

9/ وَ عادٍ وَ ثَمُودَ/ تام (گفته شده) کافی

9/ إِلَّا اللَّهُ/ کافی

9/ مُرِیبٍ/ کافی

10/ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی/ کافی (گفته شده) تام

10/ بِسُلْطانٍ مُبِینٍ/ کافی

11/ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ/ کافی

12/ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ/ کافی

13/ لَنُهْلِکَنَّ الظَّالِمِینَ/ کافی

14/ مِنْ بَعْدِهِمْ/ کافی

14/ وَ خافَ وَعِیدِ/ تام

17/ وَ ما هُوَ بِمَیِّتٍ/ تام (گفته شده) کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر نسخه‌ای از کتاب، وقف کافی است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 261

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

17/ عَذابٌ غَلِیظٌ/ اتم نسبت به موضع قبل [1]

18/ عَلی شَیْ‌ءٍ/ کافی

18/ هُوَ الضَّلالُ الْبَعِیدُ/ تام

19/ بِالْحَقِّ/ کافی

20/ بِعَزِیزٍ/ تام

22/ مِنْ قَبْلُ/ تام

23/ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ/ تام

23/ سَلامٌ [2]/ تام

25/ بِإِذْنِ رَبِّها/ کافی

26/ مِنْ قَرارٍ/ تام (گفته شده) کافی

27/ وَ فِی الْآخِرَةِ/ تام

27/ الظَّالِمِینَ/ کافی

27/ ما یَشاءُ/ تام

29/ جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَها/ کافی

29/ وَ بِئْسَ الْقَرارُ/ تام

30/ عَنْ سَبِیلِهِ/ کافی

__________________________________________________

[1]- بنابر نسخه‌ای از کتاب، وقف تام است.

[2]- انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 262

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

30/ إِلَی النَّارِ/ تام

31/ وَ لا خِلالٌ/ تام

34/ ما سَأَلْتُمُوهُ/ تام

34/ لا تُحْصُوها/ کافی

34/ لَظَلُومٌ کَفَّارٌ/ تام

36/ کَثِیراً مِنَ النَّاسِ/ کافی (گفته شده) تام

38/ وَ ما نُعْلِنُ/ تام

38/ وَ لا فِی السَّماءِ [1]/ تام

40/ وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ [1]/ کافی (گفته شده) تام

41/ یَقُومُ الْحِسابُ/ کافی

43/ طَرْفُهُمْ/ کافی (گفته شده) تام

43/ وَ أَفْئِدَتُهُمْ هَواءٌ [1]/ تام

44/ وَ نَتَّبِعِ الرُّسُلَ/ تام

__________________________________________________

[1]- انتهای آیه است.

ترجمه المکتفی فی الوقف و الابتداء، متن، ص: 263

آیه/ کلمه یا عبارت/ نوع وقف

44/ مِنْ زَوالٍ [1]/ تام [2]

45/ الْأَمْثالَ/ تام [3]

47/ رُسُلَهُ/ کافی

48/ وَ السَّماواتُ [4]/ کافی (گفته شده) تام

51/ ما کَسَبَتْ/ کافی

51/ سَرِیعُ الْحِسابِ/ تام

52/ وَ لِیُنْذَرُوا بِهِ/ محل وقف نیست [5] کافی (قول ابن عبد الرزاق)

__________________________________________________

[1]- یحیی بن سلام درمورد «ما لَکُمْ مِنْ زَوالٍ» گفته است: « [زوال و هلاکتی از دنیا به آخرت». پس کلام قطع می‌شود و خداوند به معاصران پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله می‌فرماید: «و سکنتم فی مساکن الذین ظلموا انفسهم»، یعنی هلاک‌شدگان از امت‌های گذشته.

[2]- زیرا عبارت بعد، خطاب به غیر ایشان [غیر ستمگران است.

[3]- بنابر بعضی از نسخه‌های کتاب.

[4]- از عایشه نقل شده است: درمورد عبارت «یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ» از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله سؤال کردم: مردم در چنین روزی کجایند؟ حضرت فرمودند: روی صراط. [این روایت، با دو سند مختلف از عایشه نقل شده است .

[5]- عبارت بعد به قبلش تعلق دارد.