حکمت نامه امام حسین علیه السلام جلد 2 صفحه 278

باب هشتم:حکمت های منظوم

پژوهشی درباره اشعار امام حسین و دیوان منسوب به ایشان

هنر شعر،در انتقال مفاهیم،گسترش فرهنگ،آفرینش حماسه و جاودان سازی حادثه ها،نقشی بس ارجمند و بی بدیل دارد و از این رو،در معارف بشر از جایگاه والایی برخوردار است.این هنر،مانند دیگر هنرها می تواند در خدمت ارزش های الهی و انسانی قرار گیرد و می تواند در جهت عکس آن،مورد سوء استفاده واقع شود.

در هنگامه بعثت پیامبر خدا،شعر،یکی از عوامل مهم ضلالت و گم راهی مردم بود.از این رو،قرآن کریم،شعرسُرایان آن دوران و پیروان آنها را به شدّت مورد نکوهش قرار داده و می فرماید:

«و شاعران را گمراهان،پیروی می کنند.آیا ندیده انی که آنان در هر وادی ای سرگردان اند؟و آنان اند که چیزهایی را می گویند که انجام نمی دهند».

بی شک،ویژگی هایی که در این آیات برای شاعران آمده،اختصاص به کسانی دارد که هنر شعر را در جهت گسترش فرهنگ انحطاط و ابتذال،مورد استفاده قرار می دادند.لذا بلافاصله قرآن،شاعران متعهّد را استثنا می کند و می فرماید:

«مگر آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند و خدا را بسیار به یاد می آورند و پس از آن که مورد ستم قرار گرفته اند،یاری خواسته اند».

خداوند متعال،در این آیه،برای آن که حقّ شعر و شاعران متعهّد،ضایع نگردد،با یک استثناء،صف این گروه از شاعران را از دیگران جدا کرده است و با چهار ویژگی،آنان را به جامعه اسلامی معرّفی می کند.این ویژگی ها عبارت اند از:

1.ایمان

2.عمل صالح

3.بسیار به یاد خدا بودن

4.در برابر ستم ها به پا خاستن و از نیروی شعر برای دفع آن کمک گرفتن.

گفتنی است که سرایندگانی با این اوصاف،از منظر پیامبر خدا،مجاهد شناخته شده اند.هنگامی که آیات آخر سوره شعرا نازل شد،حسّان بن ثابت و تنی چند از شاعران مسلمان،نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و درباره سرودن شعر با وجود این آیه،کسب تکلیف کردند.پیامبر خدا در پاسخ فرمود:

مؤمن،با شمشیر و زبانش جهاد می کند.سوگند به آن که جانم به دست اوست،گویا آنچه شما به آنان می زنید،خدنگ به هدف خورده است.

بدین سان،پیامبر خدا،بهره گیری از هنر شعر در میدان جهاد را مورد تأکید قرار می دهد و در پیامی دیگر،بهره گیری از این هنر را در جهت تعمیق و گسترش حکمت در جامعه توصیه می نماید:

پاره ای از شعرها،حکمت اند.

همچنین،امام صادق علیه السلام به پیروان خود توصیه می فرماید:

شعرِ عبدی را به فرزندانتان بیاموزید،که او بر دین خداست.

تأمّل در سیره پیشوایان الهی نشان می دهد که آنان،از هنر شعر در جهت اهداف تربیتی،سیاسی و نظامی بهره می گرفته اند؛امّا این که خود نیز شعر می سروده اند یا نه،و این که اشعار منسوب به آنها تا چه حد صحّت دارد،موضوعاتی قابل بررسی اند.