تجوید فرقان صفحه 101

می توان گفت، در وصف و طبقه بندی حروف، به دو نکته توجّه داشته اند:

1- کیفیت تولید حرف یا جنبه تولیدی؛
2- کیفیت استماع آن یا جنبه شنیداری.(1)

در بحث صفات حروف به این مطلب پرداخته خواهد شد.

اختلاف در تعداد مخارج حروف

تعداد مخارج حروف از آغاز مورد اختلاف علمای عربی و تجوید بوده است به طوری که افرادی چون قطرب (ت 206 ه ق) و فرّاء (ت 207 ه ق) و... تعداد مخارج حروف را 14 مخرج دانسته اند. ایشان سه حرف «ل - ر- ن» را از یک مخرج به حساب آورده، و حال آن که سیبویه (ت 180 ه ق) برای هریک از آن ها مخرج جداگانه ای قائل شده است.(2)

و برخی، غنّه را مخرج حرف ندانسته و برای حروف 15 مخرج در نظر گرفته اند.(3) و گروهی چون سیبویه (ت 180 ه ق)(4) و بیشتر علمای عربی و بسیاری از علمای تجوید و قرّاء به 16 مخرج معتقدند.(5) امّا ابن جزری (ت 833 ه ق) قرائت شناس مشهور قرن نهم می گوید: آن چه که به نظر ما صحیح می رسد و محققینی چون خلیل بن احمد(6) و مکّی بن ابی طالب (ت 437 ه ق) و... نیز برآنند حروف را 17 مخرج است.(7)

1- 1. بررسی تطبیقی میان علم تجوید و آواشناسی، ص 10 و 11.
2- 2. الدراسات الصوتیه عند علماء التجوید، ص 176؛ النشر فی القراءات العشر، 1/198 و 199. این گزارش از «الدانی» (ت 444 ه ق) است.
3- 3. الدراسات الصوتیه...، ص 180.
4- 4. الکتاب، 2/488.
5- 5. همان، ص 176، 179، 181.
6- 6. خلیل بن احمد 17 مخرج را اظهار ننموده بلکه 9 مخرج را نتیجه گرفته لکن ابن جزری آن گونه استنتاج نموده است. [ر.ک : الدراسات الصوتیه...، ص 179]
7- 7. النشر فی القراءات العشر، 1/198 و 199.