تجوید فرقان صفحه 114

اشاره به منشأ پیدایش و مستندات آن، استعمال گردیده است.

تَرْقیق (و تَفْخیم/تَغْلیظ)

واژه «ترقیق» که از صفات فرعی حروف به شمار آمده در مقابل «تفخیم» و «تغلیظ» مطرح می شود. با این که واژه تفخیم توسط خلیل بن احمد (ت 170 یا 175 ه ق) و سیبویه (ت 180 ه ق) به عنوان صفت الف (الف مفخّم/الف التفخیم) به تنهایی، فقط برای الف بیان گردیده است(1) لکن واژه ترقیق در محدوده قرن پنجم هجری توسط علمای تجوید و قرائت شکل گرفته و به صفات فرعی حروف افزوده شده است. ذیلاً گزارشی اجمالی از این صفت (ترقیق) ارائه می شود:

- مکّی بن ابی طالب (ت 437 ه ق) در کتاب «الرّعایه» واژه «ترقیق» را برای حروف مستفله،(2) و در کتاب الکشف، «ترقیق» و «تغلیظ» را برای حرف «راء»(3) و «لام»(4) مطرح نموده است.

- دانی (ت 444 ه ق) در «التیسیر فی القراءات السبع» واژه «ترقیق» را برای دو حرف «راء» و «لام» و واژه «تغلیظ» را برای «لام» تنها استعمال کرده است.(5)

- عبدالوهاب قرطبی (ت 462 ه ق)، در «الموضح» ابتداء دو واژه «ترقیق» و «تفخیم» را مورد بحث قرار داده و پس از آن اصل در لام را، ترقیق دانسته و تفخیم را لازمه حروف استعلاء بیان داشته است.(6)

1- 1. العین، 4/281؛ الکتاب، 2/488.
2- 2. الرّعایه لتجوید القراءه...، ص 22.
3- 3. الکشف عن وجوه القراءات السبع، 1/209؛ النشر، 2/108
4- 4. الکشف، 1/219؛ الدراسات الصوتیه...، ص 487.
5- 5. التیسیر، ص 57 و 58.
6- 6. الموضح فی التجوید، ص 162 و 164؛ الدراسات الصوتیه...، ص 293 و 486.