تجوید فرقان صفحه 127

- وجه تسمیه

در وجه تسمیه «ادغام کبیر» و «ادغام صغیر» دیدگاههای متفاوت است، به طوری که ابن بازش (ت 540 ه ق) می گوید: ادغام کبیر نامیده شده چون بیشتر از ادغام صغیر بر آن کار انجام گرفته و آن ساکن گردانیدن حرف متحرّک اوّل (مُدغَم) است که این سختی و زحمت کار در ادغام صغیر نبوده است.(1)

احمد بن ابی عمر (ت 500 ه ق) گوید: حرف متحرّک (مدغم) «کبیر» نامیده می شود به جهت حرکتی که داشته زنده و فعّال بوده است لکن حرف ساکن (مُدغَم) «صغیر» نامیده می شود چون شبیه مرده، بی تحرّک است. بنابراین آن چه که زیاده است متعلق به متحرّک است و «کبیر» نامیده شده و آن چه که نقصان و کسری است که عدم حرکت باشد متعلق به ساکن بوده لذا «صغیر» نامیده شده است.(2)

- توضیح

ابن بازش (ت 540 ه ق) گفته است در ادغام، حرف اوّل باید ساکن باشد چرا که حرکت، بین دو حرف فاصله می اندازد و مانع تداخل دو حرف در یکدیگر می شود این حالت از ادغام که حرف اوّلش ساکن بوده باشد، از آن توصیف به «ادغام صغیر» می شود.(3)

در شیوه قرائی ابوعمرو بن علاء (ت 154 ه ق) هر گاه دو حرف متحرّک مثلین یا متقاربین در دو کلمه کنار هم قرار داشته باشند اوّلی را ساکن نموده و در دومی ادغام می کند. چنین ادغامی در مثلین تنها نیاز به ساکن نمودن حرف اوّل دارد، ولی در ادغام متقاربین علاوه بر آن باید حرف اوّل نیز تبدیل به جنس حرف دوم گردد.(4)

1- 1. الاقناع، 1/195 و نیز؛ ر.ک : ابن جزری (ت 833 ه ق): النشر، 2/274؛ الدرسات الصوتیه...، ص 398.
2- 2. الایضاح، ص 110.
3- 3. الاقناع، 1/195 و 238. و نیز ر.ک : النشر، 1/275؛ نابلسی (ت 1143 ه ق): کفایه المستفید، ص 15 ظ.
4- 4. الدراسات الصوتیه...، ص 398 و 399.