- سخن ما 1
- پیشگفتار 3
- فصل اوّل شناخت و انس با قرآن 7
- اشاره 7
- شناختی از قرآن 8
- سخنی از واژه «اُنس» 15
- مراتب اُنس و ارتباط با قرآن در بررسی روایات 16
- الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل 20
- اشاره 20
- از تهیه و نگهداری قرآن در منازل تا عمل به آن 20
- ب _ نظر و استماع به قرآن 21
- ج _ تلاوت (قرائت)قرآن 24
- تأکید بر تلاوت و قرائت 24
- آداب تلاوت 26
- 1. طهارت 26
- آداب ظاهری قرائت قرآن 26
- اشاره 26
- 3. درود و صلوات بر آورنده وحی 27
- 2. استقبال قبله 27
- استعاذه 28
- 4. دعای افتتاح تلاوت 28
- 5. افتتاح به «استعاذه» و «تسمیه» 28
- تسمیه (بسمله) 29
- سبب مقدم داشتن «استعاذه» بر «تسمیه» 30
- رابطه استعاذه و تسمیه 30
- 6. رعایت ترتیل در قرائت 31
- 7. مراعات به جواب (اداء حقوق آیات) 32
- 8. بلند خواندن قرآن آمیخته با تحسین و تزیین و تحزین قرائت 32
- 1. فهم اصل کلام و پی بردن به عظمت کلام الهی 34
- 9. تصدیق پایان قرائت 34
- آداب باطنی قرائت قرآن 34
- 4. توجّه به طهارت باطن 35
- 3. رعایت امر و نهی الهی 35
- 2. توجّه و درک عظمت متکلّم 35
- 5. حضور قلب و ترک حدیث نفس 36
- 8 . ترقّی به درجات و مراتب کلام حق 36
- 7. تأثر 36
- 6. تخصیص 36
- آثار تلاوت قرآن 37
- اشاره 37
- 1. تلاوت صحیح و ایمان به خدا 37
- 9. اهداء ثواب قرائت قرآن 37
- 2. تلاوت قرآن و نورانیّت 38
- _ نورانیت و جلاء قلوب 38
- - نورانیت منازل 39
- _ تعیین کننده درجات بهشت 40
- 4. تلاوت قرآن و جهان آخرت 40
- 3. تلاوت قرآن و توسعه روزی 40
- _ دافع بلای آخرت 40
- د - درک معانی و مفاهیم قرآن تلاوت 41
- قابل فهم بودن قرآن برای مردم 42
- عترت ترجمان جدایی ناپذیر وحی 43
- الف _ ترجمه 44
- اشاره 44
- مخاطبین در حوزه درک معانی و مفاهیم قرآن 44
- ب _ تفسیر 46
- اشاره 46
- معنا و مفهوم «تفسیر» 47
- با اینکه قرآن «تبیان کلّ شی ء» است، چرا به تفسیر نیاز داریم؟ 47
- مرز بین «تفسیر» و «ترجمه» 54
- مفهوم تدبّر و گسترده آن 55
- ج _ تدبّر 55
- فوائد و نتایج تدبّر 57
- مراتب تدبّر 58
- مرز بین «تدبّر» و «تفسیر» 59
- ه_ _ عمل به قرآن و تمسّک به آن 62
- اشاره 64
- فصل دوّم تجوید از نگاه تاریخی 64
- چگونگی شکل گیری قرائت و قراءات 65
- سیری در چگونگی شکل گیری «قرائت» و «تجوید» 65
- نقطه آغازین قرائت و تعلیم قرآن 67
- قرائت واحد یا قراءات مختلف؟ 68
- اشاره 72
- عوامل اختلاف قراءات 72
- ب) اسباب کتابتی 72
- الف) تجویز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این امر 72
- ج) عامل لسانی 73
- ضوابط برای تشخیص قرائت صحیح و معتبر 74
- د) عامل انسانی 74
- تعاریفی از «قرائت» و «علم قرائت» 77
- نگارش و تدوین قراءات 78
- چگونگی ظهور قرّاء سبعه 79
- چگونگی شکل گیری علم تجوید 84
- تجوید عملی (بیان و آوایی) 86
- تجوید علمی (تدوینی) 89
- تفاوت علم قرائت و علم تجوید 94
- اشاره 95
- نگاهی به پیشینه روشهای قرائت قرآن (از نظر سرعت و کندی) 95
- ترتیل، تحقیق، تدویر، حَدر 96
- تعداد و اسامی «مخارج حروف» 99
- پیشینه مخارج و صفات حروف 99
- پیشینه ای از مخارج حروف 99
- اختلاف در تعداد مخارج حروف 101
- قابل اعتنا بودن ترتیب در حروف متّحد المخرج 102
- مواضع و یا مخارج عام و اصلی حروف 103
- طریقه ترتیب (تقدیم و تأخیر) مخارج حروف 105
- طریق تشخیص مخرج هر حرف 105
- پیشینه ای از صفات حروف 106
- [عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امام علی علیه السلام و ابوالاسود دؤلی] 107
- بررسی «صفات حروف» در حوزه وضع اصطلاحات 107
- - قرن اوّل 107
- اشاره 107
- - قرن دوم 108
- - قرن سوم و چهارم 110
- - قرن دوم به بعد 111
- پی گیری منشأ پیدایش چند «صفت» دیگر 112
- نَبْر 112
- تَرْقیق (و تَفْخیم/تَغْلیظ) 114
- بحثی در پیشینه «تعداد صفات حروف» 116
- پیشینه ای از انواع «تقسیمات صفات حروف» 118
- جهر/همس 120
- اشاره 120
- پیشینه ای از «رموز به خاطرسپاری صفات حروف» 120
- شدّه / رخوه / توسّط (بینیّه) 121
- اطباق / انفتاح 122
- استعلاء / استفال 122
- ادغام (نون ساکنه و تنوین) 123
- اذلاق / اصمات 123
- قَلقَلَه 123
- اشاره 125
- پیشینه ای از ادغامات 125
- تعریف «ادغام» 126
- اشاره 126
- ادغام «صغیر» و «کبیر» 126
- - وجه تسمیه 127
- ادغام مقبل، مدبر، متبادل 129
- ادغام متماثلین، متجانسین، متقاربین 130
- ادغام تامّ و ادغام ناقص 132
- مقدمه 133
- پیشینه ای از احکام نون ساکنه و تنوین 133
- احکام نون ساکنه و تنوین 134
- پیشینه مراتب اخفاء و کشش غنّه در آن 135
- اشاره 135
- اندازه کشش غنّه 136
- طنین دادن به غُنّه 137
- پیشینه «مدّ» 138
- حروف مدّ 141
- اشاره 141
- تعریف مدّ 141
- تفصیل سابقه مدّ در توجّهات علمای عربی و تجوید 141
- پیشینه مدّ 141
- سببهای لفظی مدّ 142
- انواع رابطه حروف مدّ با سکون (التقاء ساکنین) 144
- اشاره 144
- - مدّ تعظیم 145
- - مدّ تبرئه 145
- سبب معنوی مدّ 145
- اشاره 146
- انواع و اقسام مدّ 146
- مقادیر مدّ 150
- ابزار و شیوه اندازه گیری کشش حروف مدّی 154
- اشاره 154
- تقریبی بودن اندازه مدها 154
- مراقبت از مدّ (مدّ در معرض آسیب) 157
- اشاره 157
- مدّ در مکالمات عربی 161
- سیری در پیشینه وقف و ابتداء 163
- اهمیّت و پیشینه وقف و ابتداء 163
- سابقه طرق وقف بر آخر کلمات 167
- اشاره 169
- سابقه نامگذاری وقوف 169
- نوع توجّه متخصّصان قرائت (قرّاء سبعه) به «وقف و ابتدا» 172
- سابقه علائم وقف 173
- سَکْت 175
- فصل سوم تجوید از نگاه فقهی 176
- اشاره 176
- اشاره 177
- امال بحث 177
- دیدگاه فقهی نسبت به تجوید 177
- تفصیل بحث 180
- اشاره 181
- احکام فقهی مباحث تجویدی مطرح، در حوزه تلاوت قرآن کریم 181
- اشاره 182
- استفتاءات (قراءات) 184
- اشاره 189
- ترتیل 189
- استدلال قابل توجّه و تأمّل 191
- اشاره 194
- «بسمله» در آینه احکام 195
- الف) در نماز 195
- ب) در قرآن 198
- اشاره 200
- اشباع کوتاه / ضربی 200
- استفتاءات [اشباعات] 201
- اشباع کشیده 202
- 7-احکام فقهی مخارج حروف 205
- اشاره 205
- استفتاءات [مخارج حروف] 208
- مقدمه ای در اهمیت موضوع 210
- الف) اداء صحیح حروف و کلمات (عربیّت، اعراب، تبدیل حرفی به حرف دیگر) 213
- صفات حروف در آئینه احکام 213
- ب) محسّنات تجویدی 218
- «ادغام» 219
- استفتاءات 222
- خلاصه ای از احکام فقهی ادغام 222
- «مدّ» 223
- متفرقات 225
- استفتاء 225
- استفتاء 227
- مقدّمه 227
- چند مسأله 228
- استفتاءات 231
- - تکالیف شرعی قاری قرآن در حین تلاوت 232
- سجده های واجب قرآنی 232
- احکام فقهی آیات سجده دار 232
- اشاره 232
- چند مسأله دیگر [سجده های واجب تلاوت] 234
- خلاصه سجده تلاوت 239
- خلاصه خواندن سوره عزایم در نماز 240
- سجده های مستحبّی قرآن 240
- «صلوات واجب» 244
- «صلوات مستحب» 244
- صلوات 244
- احکام فقهی کلمات، عبارات و آیاتی که موجب «صلوات» و یا «اذکار خاصّ» می شوند: 244
- «اَذکار خاصّ» 246
- فصل چهارم تجوید از نگاه آموزشی کاربردی 248
- اشاره 248
- تعریف «ترتیل» 249
- اشاره 249
- مراتب و روش های قرائت قرآن 249
- ترتیل از نگاه امیرمؤمنان علیه السلام 250
- طریق و روش 250
- امتیازات و فوائد «ترتیل» 251
- خلاصه 252
- اندازه سرعت 252
- تعریف «تحقیق» 252
- آفات قرائت «تحقیق» 253
- طریقه و روش «تحقیق» 254
- امتیازات و فوائد قرائت «تحقیق» 254
- اندازه سرعت در قرائت «تحقیق» 255
- تعریف «تدویر» 255
- فواید روش «تدویر» 256
- طریقه و روش 256
- خلاصه 257
- اندازه سرعت در قرائت «تدویر» 257
- تعریف «حَدْر» 258
- طریقه و روش 259
- محدودیت قرائت «حَدر» 260
- فوائد روش حَدر (تحدیر) 260
- اندازه سرعت در قرائت «حَدْر» 261
- خلاصه 261
- اشاره 262
- بحثی ویژه، در «ترتیل» 262
- سرعت قرائت در سیره قرائتی معصومین علیهم السلام 263
- تلاوت به «ترتیل» در سه روز اعجاز گونه است! 266
- مقدار سرعت و تأنّی 267
- دلیل سرعت قرائت از دیدگاه «فخر رازی» 269
- ترتیل از دیدگاه برخی اندیشمندان و مفسّران 271
- اشاره 271
- - شیوه ترتیل و مراحل آن 275
- - کمال ترتیل 276
- اشاره 277
- تعریف «استعاذه» 277
- استعاذه 277
- کیفیّت استعاذه 278
- قرّاء سبعه و استعاذه 279
- تغییر، زیادت و نقصان در قالب آیه «استعاذه» 280
- جهر و اخفای «استعاذه» 282
- میزان در اخفای 284
- سنّت کفایی یا سنّت عینی (فرد فرد) «استعاذه» 284
- شروط ِاعاده «استعاذه» در حوزه اشتغال به تلاوت 285
- تعریف «بسمله» 286
- اشاره 286
- بسمله 286
- اولین آیه 288
- موقعیّت «بسمله» در قرآن 288
- سیّد آیات 288
- «بسمله» اختصاصی هر سوره 289
- دیدگاه برخی مفسّران 289
- دیدگاه اجمالی فقهای عظام 290
- احکام «بسمله» در شروع قرائت 291
- ابتدای سوره ها 291
- وجوه قرائت «استعاذه» با «بسمله» 293
- وجوه قرائت پی در پی دو سوره با «تکبیر»، «تهلیل» و «تحمید» 296
- - مشخّصه (مصادیق) کلمات ابتدا به ساکن: 298
- چگونگی آغاز قرائت از کلمات ابتدا به ساکن 298
- همزه وصل 299
- قواعد شروع از ابتدا به ساکن 299
- - لام امر (ساکن شده) 300
- خصوصیات همزه وصل 301
- - تعریف همزه وصل 301
- باب همزه 301
- - تعریف و توضیح «همزه» 301
- چگونگی تشخیص حرکتِ «همزه وصل» 302
- فلسفه وجودی «همزه وصل» 302
- همزهای وصل «مفتوح»[ اَ ] 302
- همزه های وصل «مکسور»: [ اِ ] 303
- همزه های وصل «مضموم» [ اُ ]: 306
- نکات «همزه وصل» 307
- تعریف «همزه قطع» 311
- خصوصیات همزه قطع 311
- همزه قطع «اصلی» و «زاید» 311
- اشاره 313
- خلاصه اَشکال همزه در کلمات از لحاظ «نوشتاری» 313
- قانون اجتماع دو همزه کنار هم در کلمات{1}{2} 315
- تفاوت همزه و الف 316
- اشاره 317
- قرائت ممتاز (ترتیل) 317
- تجوید الحروف{1} (مخارج حروف) 317
- اشاره 321
- حلق 321
- شناختی از دستگاه تکلّم 321
- دهان (فَم) 323
- اشاره 323
- الف - فضای دهان 323
- ب - زبان (لهاه/ لسان) 323
- ج - دندان ها (اَسْنان) 324
- لب ها (شَفَتان) 326
- خَیْشوم 326
- ه- سقف دهان (حَنَک اَعْلی) 326
- د - لثه (لِثَه) 326
- مخارج حروف 329
- شناخت اجمالی مواضع و مخارج حروف 329
- اشاره 332
- شرح مواضع و مخارج حروف 332
- مخرج اوّل: جوف 333
- اشاره 334
- سه نکته در مورد «هاء» و «همزه» 335
- مخرج دوّم: اقصی الحلق 335
- اشاره 335
- مخرج سوّم: وَسَطُ الحلق 338
- اشاره 338
- - تعیین مخرج حرف «ع» و «ح» : اَعْ، اَحْ 339
- مخرج چهارم: اَدْنَی الحلق 340
- اشاره 340
- - تعیین مخرج حرف «غ» و «خ» : اَغْ، اَخْ 341
- اشاره 343
- مخرج پنجم: مخرج «ق» 343
- اشاره 343
- - تعیین مخرج حرف «ق»: اَقْ 344
- مخرج ششم: مخرج «ک» 345
- اشاره 345
- _ تعیین مخرج حرف «ک»: اَکْ 346
- مخرج هفتم: مخرج «ج، ش، ی» 347
- اشاره 347
- _ تعیین مخرج حروف «ج، ش، ی»: اَجْ، اَشْ، اَیْ 350
- اشاره 351
- مخرج هشتم: مخرج «ض» 351
- - تعیین مخرج حرف «ض»: اَضْ 353
- اشاره 354
- مخرج نهم: مخرج «ل» 354
- - تعیین مخرج حرف «ل» : اَلْ 354
- مخرج دهم: مخرج «ن» 356
- - تعیین مخرج نون : اَنْ 356
- اشاره 356
- مخرج یازدهم: مخرج «ر» 357
- اشاره 357
- - تعیین مخرج حرف «ر» : اَرْ 357
- مخرج دوازدهم: مخرج «ط، د، ت» 359
- اشاره 359
- _ تعیین مخرج حروف «ط، د، ت»: اَطْ، اَدْ، اَتْ 360
- اشاره 362
- مخرج سیزدهم: مخرج «ص، س، ز» 362
- _ تعیین مخرج حروف (ص، س، ز): اَصْ، اَسْ، اَزْ 364
- مخرج چهاردهم: مخرج «ظ، ذ، ث» 366
- اشاره 366
- _ تعیین مخرج حروف (ظ، ذ، ث): اَظْ، اَذْ، اَثْ 367
- اشاره 370
- اشاره 370
- مخرج پانزدهم: مخرج «ف» 370
- - تعیین مخرج حرف «ف»: اَفْ 371
- اشاره 372
- مخرج شانزدهم: مخرج «ب، م، و» 372
- _ تعیین مخرج حرف «ب»: اَبْ 373
- تعیین مخرج حرف «م»: اَمْ 374
- _ تعیین مخرج حرف «و»: اَوْ 375
- اشاره 377
- مخرج هفدهم: مخرج «غُنّه» 377
- تجوید الحروف (2)(صفات حروف) 378
- اشاره 379
- شناخت اجمالی صفات حروف 380
- شناخت تفصیلی صفات اصلی متضادّ 382
- اشاره 382
- شناخت تفصیلی صفات اصلی غیر متضاد 394
- اشاره 394
- 3_ لین 399
- 4_ انحراف 400
- اشاره 416
- شناخت صفات فرعی یا عارضی حروف 416
- اشاره 417
- 1_ مبحث تَفخیم و تَرقیق 417
- اشاره 417
- صفات فرعی حروف(احکام حروف) 417
- کیفیّت تفخیم حروف استعلا 418
- کیفیّت تفخیم و ترقیق «الف مدّی» 420
- کیفیّت تغلیظ و ترقیق لام 423
- کیفیّت تفخیم و ترقیق راء 426
- اشاره 429
- انواع ادغام 430
- اشاره 431
- الف _ تقسیم ادغام از جهت علامت مُدْغَم. 431
- «ادغام صغیر» 431
- «ادغام کبیر» 434
- «ادغام ناقص» 436
- اشاره 436
- ب _ تقسیم ادغام از جهت تلفّظِ مُدغَم 436
- «ادغامِ تامّ» 436
- ج _ نکات و استثنائات ادغام 438
- اشاره 439
- احکام نون ساکنه و تنوین 441
- اشاره 441
- اشاره 457
- اَجزای تشکیل دهنده ساختمان «مدّ» 457
- مقادیر مدّو اسامی هر یک 458
- انواع مدّ 459
- الف _ مدّ اصلی (بدون سبب مدّ) 459
- اشاره 459
- حالات مدّ اصلی (طبیعی) 459
- اشاره 461
- ب _ مدّ فرعی (با سبب مدّ) 461
- اشاره 469
- انواع یا حالات مدّ لین 469
- انواع و احکام «هاء» در آخر کلمات 473
- اشاره 473
- معرفه الوقوف (وقف و ابتداء) 480
- کلّیّاتی در وقف و ابتدا 480
- سخنی در چگونگی تقطیع در آیات 481
- اشاره 483
- تقطیع و نکاتِ بلاغی آیات 483
- - بررّسی دو آیه 484
- تعریف «وقف» 486
- تعریف «قَطْع» 486
- تعریف چند اصطلاح در باب «وقف و ابتدا» 486
- تعریف «سَکْت» 487
- تعریف «ابتداء» 487
- اشاره 489
- طُرُق و روشهای وقف بر آخر کلمات 489
- اشاره 496
- انواع وقف 496
- الف _ «وقف اضطراری» 497
- اشاره 497
- ب _ «وقف اختیاری» 497
- انواع وقف اِختیاری 497
- سخنی در تعلّقات لفظی و معنوی 498
- اشاره 499
- دو شرط اساسی «جواز» در هر نوع وقف و ابتدا 499
- اشاره 504
- وقف بیان کافی 507
- نمونه ها 507
- وقف بیانِ تامّ 507
- وقف بیانِ حسن 508
- - وقف مُعانقه یا مُراقبه 514
- ج _ «انواع وقف های دیگر» 514
- - وقف تعسّف 515
- - وقف ازدواج 515
- - وقف مُنزَل (جبرئیل) 516
- - وقف نبی 517
- - وقف غُفران 518
- اهمّیت ابتدای بعد از وقف 519
- - وقف اِنتظاری 519
- - وقف اِختباری 519
- اشاره 519
- اِبتدای بعد از وقف 519
- الف: ابتدای جایز 520
- انواع اِبتدا 520
- اشاره 520
- ب : ابتدای غیر جایز (قبیح) 521
- اشاره 522
- علائم وقف 522
- الف - رموز سجاوندی 523
- ب - علائم غیر سجاوندی (در وقف و ابتداء) 526
- ج - علائم متفرّقه 529
- باب فَرش الحروف 531
- اشاره 535
- فصل پنجم کتابشناسی دانش تجوید 535
- کتاب شناسی دانش تجوید 535
- قرن چهارم 538
- علمای تجوید و کتب تجویدی (به ترتیب تاریخی) 538
- قرن پنجم 539
- قرن ششم 542
- قرن هفتم 543
- قرن هشتم 546
- قرن نهم 549
- قرن دهم 553
- قرن یازدهم 557
- قرن دوازدهم 563
- قرن سیزدهم 566
- قرن چهاردهم 569
- علماء و کتب تجویدی «بی تا» 574
- «آ» 579
- کتب تجویدی متأخرین 579
- «ا» 580
- «ب» 580
- «ت» 581
- «پ» 581
- «ج» 586
- «ح» 587
- «خ» 587
- «ر» 588
- «د» 588
- «ع» 589
- «س» 589
- «ط» 589
- «ض» 589
- «ق» 590
- «ف» 590
- «ک» 591
- «م» 592
- «ه_» 593
- «ن» 593
- «و» 593
- «ی» 594
- کتب وقف و ابتداء 595
- قرن دوم 595
- قرن سوم 595
- علماء و کتب مشهور «وقف و ابتداء» (به ترتیب تاریخی) 595
- قرن پنجم 597
- قرن چهارم 597
- قرن ششم 598
- قرن هشتم 599
- قرن هفتم 599
- قرن دهم 599
- قرن نهم 599
- قرن دوازدهم 600
- قرن سیزدهم 600
- قرن یازدهم 600
- اشاره 601
- « فهرست ها » 601
- فهرست آیات 602
- فهرست روایات 614
- فهرست اعلام 618
- فهرست منابع و مآخذ 660
علمای تجوید اخفاء (نون ساکنه) را بیان کرده اند لکن از کشش دادن غنّه آن دوری کرده اند. چنانکه مرعشی (ت 1143ه ق) می گوید باید از مدّ دادن به غنّه اخفاء خودداری کرد.(1)
و نابلسی (ت 1143 ه ق) گوید: قاری باید از کشش قبل از اخفاء نون ساکنه در کلماتی چون «کُنتُم» خودداری نماید تا این که از آن «واو» تولید نشود و به «کونتم» تبدیل نگردد.(2)
اندازه کشش غنّه
برخی علمای تجوید از متأخّرین به بررسی مقدار زمان کشش غنّه پرداخته اند و از آن جمله مرعشی (ت 1150 ه ق) است که می گوید: در نوشته ای (کتابی) ندیده ام که به اندازه گیری کشش غنّه پرداخته باشند.(3) و در جای دیگر بیان می دارد اخفاء به جهت غنّه اش شبیه مدّ(4) است. لکن کشش غنّه نباید به میزان یک الف و یا بیشتر برسد.(5)
درکزلی (ت 1327 ه ق) با وضوحی بیشتر می گوید: مدّت زمان غنّه تقریباً به میزان کشش یک مدّ طبیعی می باشد.(6)
1- خلاصه العجاله، ص 64 ظ.
2- جهد المقل، ص 56 ظ.
3- کفایه المستفید، ص 9 و نیز ر.ک: زکریا انصاری (ت 926 ه ق): تحفه نجیاء العصر، ص 4.
4- جهد المقل، ص 31 ظ
5- همان.
6- همان، ص 5 ظ