تجوید فرقان صفحه 146

انواع و اقسام مدّ

اشاره

متقدّمین از علمای تجوید انواع «مدّ» را در ارتباط با دو سبب «همزه» و یا «سکون» که بعد از حروف مدّ واقع شده باشند اساس تقسیم بندی خود قرار داده اند.

دانی (ت 444 ه ق) از اوّلین های علمای تجوید بوده که کوشیده تا اصطلاحاتی برای اقسام مدّ وضع نماید و در این راستا مدّ را به دو قسم «طبیعی» و «متکلّف» تقسیم نموده است.

آن گاه «مدّ طبیعی» را همان حروف «الف، یاء، واو» برشمرده و آن ها را قبل از آن که به همزه یا حرف ساکن برسند، نظر به عدم اشباع و کشش آن ها داشته و گفته است قرّاء این قسم را «مقصور» (قصر) می نامند.

درباره «مدّ متکلّف» می گوید آن است که همزه و حرف ساکنی که پس از حروف «الف، یاء، واو» قرار گیرد در این صورت حروف مذکور در حدّ قابلیت و تمکّن خود، بدون افراط بیش از حدّ طبیعی کشش پیدا می کند.(1)

ابن طحان (ت 560 ه ق) برخی اصطلاحات باب «مدّ و قصر» را از قبیل طبیعی، عَرَضی، مَطّ (مدّ، کشش)، لین، قصر، اعتبار، تمکین، و اشباع را مطرح نموده و سپس «مدّ» را به دو نوع «طبیعی» و «غیر طبیعی» تقسیم کرده است.(2)

برخی علمای تجوید از متأخرین، دو مدّ مذکور را به مدّ اصلی و فرعی نامیده اند(3) و به این اکتفاء نکرده بلکه برخی از ایشان «مدّ فرعی» را به بیش از بیست

1- 1. التحدید، ص 14-14 ظ؛ الدراسات الصوتیه عند علماء التجوید، ص 532.
2- 2. مرشد القارئ، ص 133 و.
3- 3. ر.ک : زکریا انصاری (ت 926 ه ق)، تحفه نجباء العصر، ص 5؛ وفایی (ت 1020 ه ق)، الجواهر المضیه، ص 10؛ ابن بلبان (ت 1083 ه ق)، بغیه المستفید، ص 56 و.