- سخن ما 1
- پیشگفتار 3
- فصل اوّل شناخت و انس با قرآن 7
- اشاره 7
- شناختی از قرآن 8
- سخنی از واژه «اُنس» 15
- مراتب اُنس و ارتباط با قرآن در بررسی روایات 16
- اشاره 20
- از تهیه و نگهداری قرآن در منازل تا عمل به آن 20
- الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل 20
- ب _ نظر و استماع به قرآن 21
- تأکید بر تلاوت و قرائت 24
- ج _ تلاوت (قرائت)قرآن 24
- 1. طهارت 26
- آداب تلاوت 26
- آداب ظاهری قرائت قرآن 26
- اشاره 26
- 2. استقبال قبله 27
- 3. درود و صلوات بر آورنده وحی 27
- 5. افتتاح به «استعاذه» و «تسمیه» 28
- استعاذه 28
- 4. دعای افتتاح تلاوت 28
- تسمیه (بسمله) 29
- سبب مقدم داشتن «استعاذه» بر «تسمیه» 30
- رابطه استعاذه و تسمیه 30
- 6. رعایت ترتیل در قرائت 31
- 8. بلند خواندن قرآن آمیخته با تحسین و تزیین و تحزین قرائت 32
- 7. مراعات به جواب (اداء حقوق آیات) 32
- 9. تصدیق پایان قرائت 34
- 1. فهم اصل کلام و پی بردن به عظمت کلام الهی 34
- آداب باطنی قرائت قرآن 34
- 4. توجّه به طهارت باطن 35
- 2. توجّه و درک عظمت متکلّم 35
- 3. رعایت امر و نهی الهی 35
- 8 . ترقّی به درجات و مراتب کلام حق 36
- 5. حضور قلب و ترک حدیث نفس 36
- 7. تأثر 36
- 6. تخصیص 36
- آثار تلاوت قرآن 37
- اشاره 37
- 1. تلاوت صحیح و ایمان به خدا 37
- 9. اهداء ثواب قرائت قرآن 37
- 2. تلاوت قرآن و نورانیّت 38
- _ نورانیت و جلاء قلوب 38
- - نورانیت منازل 39
- _ تعیین کننده درجات بهشت 40
- 4. تلاوت قرآن و جهان آخرت 40
- 3. تلاوت قرآن و توسعه روزی 40
- _ دافع بلای آخرت 40
- د - درک معانی و مفاهیم قرآن تلاوت 41
- قابل فهم بودن قرآن برای مردم 42
- عترت ترجمان جدایی ناپذیر وحی 43
- الف _ ترجمه 44
- اشاره 44
- مخاطبین در حوزه درک معانی و مفاهیم قرآن 44
- اشاره 46
- ب _ تفسیر 46
- معنا و مفهوم «تفسیر» 47
- با اینکه قرآن «تبیان کلّ شی ء» است، چرا به تفسیر نیاز داریم؟ 47
- مرز بین «تفسیر» و «ترجمه» 54
- مفهوم تدبّر و گسترده آن 55
- ج _ تدبّر 55
- فوائد و نتایج تدبّر 57
- مراتب تدبّر 58
- مرز بین «تدبّر» و «تفسیر» 59
- ه_ _ عمل به قرآن و تمسّک به آن 62
- فصل دوّم تجوید از نگاه تاریخی 64
- اشاره 64
- سیری در چگونگی شکل گیری «قرائت» و «تجوید» 65
- چگونگی شکل گیری قرائت و قراءات 65
- نقطه آغازین قرائت و تعلیم قرآن 67
- قرائت واحد یا قراءات مختلف؟ 68
- اشاره 72
- ب) اسباب کتابتی 72
- عوامل اختلاف قراءات 72
- الف) تجویز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این امر 72
- ج) عامل لسانی 73
- د) عامل انسانی 74
- ضوابط برای تشخیص قرائت صحیح و معتبر 74
- تعاریفی از «قرائت» و «علم قرائت» 77
- نگارش و تدوین قراءات 78
- چگونگی ظهور قرّاء سبعه 79
- چگونگی شکل گیری علم تجوید 84
- تجوید عملی (بیان و آوایی) 86
- تجوید علمی (تدوینی) 89
- تفاوت علم قرائت و علم تجوید 94
- نگاهی به پیشینه روشهای قرائت قرآن (از نظر سرعت و کندی) 95
- اشاره 95
- ترتیل، تحقیق، تدویر، حَدر 96
- تعداد و اسامی «مخارج حروف» 99
- پیشینه مخارج و صفات حروف 99
- پیشینه ای از مخارج حروف 99
- اختلاف در تعداد مخارج حروف 101
- قابل اعتنا بودن ترتیب در حروف متّحد المخرج 102
- مواضع و یا مخارج عام و اصلی حروف 103
- طریقه ترتیب (تقدیم و تأخیر) مخارج حروف 105
- طریق تشخیص مخرج هر حرف 105
- پیشینه ای از صفات حروف 106
- اشاره 107
- - قرن اوّل 107
- بررسی «صفات حروف» در حوزه وضع اصطلاحات 107
- [عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امام علی علیه السلام و ابوالاسود دؤلی] 107
- - قرن دوم 108
- - قرن سوم و چهارم 110
- - قرن دوم به بعد 111
- پی گیری منشأ پیدایش چند «صفت» دیگر 112
- نَبْر 112
- تَرْقیق (و تَفْخیم/تَغْلیظ) 114
- بحثی در پیشینه «تعداد صفات حروف» 116
- پیشینه ای از انواع «تقسیمات صفات حروف» 118
- جهر/همس 120
- اشاره 120
- پیشینه ای از «رموز به خاطرسپاری صفات حروف» 120
- شدّه / رخوه / توسّط (بینیّه) 121
- استعلاء / استفال 122
- اطباق / انفتاح 122
- اذلاق / اصمات 123
- ادغام (نون ساکنه و تنوین) 123
- قَلقَلَه 123
- اشاره 125
- پیشینه ای از ادغامات 125
- تعریف «ادغام» 126
- ادغام «صغیر» و «کبیر» 126
- اشاره 126
- - وجه تسمیه 127
- ادغام مقبل، مدبر، متبادل 129
- ادغام متماثلین، متجانسین، متقاربین 130
- ادغام تامّ و ادغام ناقص 132
- مقدمه 133
- پیشینه ای از احکام نون ساکنه و تنوین 133
- احکام نون ساکنه و تنوین 134
- پیشینه مراتب اخفاء و کشش غنّه در آن 135
- اشاره 135
- اندازه کشش غنّه 136
- طنین دادن به غُنّه 137
- پیشینه «مدّ» 138
- حروف مدّ 141
- اشاره 141
- تعریف مدّ 141
- پیشینه مدّ 141
- تفصیل سابقه مدّ در توجّهات علمای عربی و تجوید 141
- سببهای لفظی مدّ 142
- انواع رابطه حروف مدّ با سکون (التقاء ساکنین) 144
- اشاره 144
- - مدّ تعظیم 145
- سبب معنوی مدّ 145
- - مدّ تبرئه 145
- اشاره 146
- انواع و اقسام مدّ 146
- مقادیر مدّ 150
- ابزار و شیوه اندازه گیری کشش حروف مدّی 154
- تقریبی بودن اندازه مدها 154
- اشاره 154
- مراقبت از مدّ (مدّ در معرض آسیب) 157
- اشاره 157
- مدّ در مکالمات عربی 161
- سیری در پیشینه وقف و ابتداء 163
- اهمیّت و پیشینه وقف و ابتداء 163
- سابقه طرق وقف بر آخر کلمات 167
- سابقه نامگذاری وقوف 169
- اشاره 169
- نوع توجّه متخصّصان قرائت (قرّاء سبعه) به «وقف و ابتدا» 172
- سابقه علائم وقف 173
- سَکْت 175
- فصل سوم تجوید از نگاه فقهی 176
- اشاره 176
- اشاره 177
- امال بحث 177
- دیدگاه فقهی نسبت به تجوید 177
- تفصیل بحث 180
- اشاره 181
- احکام فقهی مباحث تجویدی مطرح، در حوزه تلاوت قرآن کریم 181
- اشاره 182
- استفتاءات (قراءات) 184
- اشاره 189
- ترتیل 189
- استدلال قابل توجّه و تأمّل 191
- اشاره 194
- «بسمله» در آینه احکام 195
- الف) در نماز 195
- ب) در قرآن 198
- اشاره 200
- اشباع کوتاه / ضربی 200
- استفتاءات [اشباعات] 201
- اشباع کشیده 202
- 7-احکام فقهی مخارج حروف 205
- اشاره 205
- استفتاءات [مخارج حروف] 208
- مقدمه ای در اهمیت موضوع 210
- الف) اداء صحیح حروف و کلمات (عربیّت، اعراب، تبدیل حرفی به حرف دیگر) 213
- صفات حروف در آئینه احکام 213
- ب) محسّنات تجویدی 218
- «ادغام» 219
- استفتاءات 222
- خلاصه ای از احکام فقهی ادغام 222
- «مدّ» 223
- استفتاء 225
- متفرقات 225
- مقدّمه 227
- استفتاء 227
- چند مسأله 228
- استفتاءات 231
- - تکالیف شرعی قاری قرآن در حین تلاوت 232
- سجده های واجب قرآنی 232
- احکام فقهی آیات سجده دار 232
- اشاره 232
- چند مسأله دیگر [سجده های واجب تلاوت] 234
- خلاصه سجده تلاوت 239
- سجده های مستحبّی قرآن 240
- خلاصه خواندن سوره عزایم در نماز 240
- «صلوات واجب» 244
- «صلوات مستحب» 244
- صلوات 244
- احکام فقهی کلمات، عبارات و آیاتی که موجب «صلوات» و یا «اذکار خاصّ» می شوند: 244
- «اَذکار خاصّ» 246
- اشاره 248
- فصل چهارم تجوید از نگاه آموزشی کاربردی 248
- تعریف «ترتیل» 249
- اشاره 249
- مراتب و روش های قرائت قرآن 249
- طریق و روش 250
- ترتیل از نگاه امیرمؤمنان علیه السلام 250
- امتیازات و فوائد «ترتیل» 251
- خلاصه 252
- تعریف «تحقیق» 252
- اندازه سرعت 252
- آفات قرائت «تحقیق» 253
- طریقه و روش «تحقیق» 254
- امتیازات و فوائد قرائت «تحقیق» 254
- اندازه سرعت در قرائت «تحقیق» 255
- تعریف «تدویر» 255
- فواید روش «تدویر» 256
- طریقه و روش 256
- خلاصه 257
- اندازه سرعت در قرائت «تدویر» 257
- تعریف «حَدْر» 258
- طریقه و روش 259
- محدودیت قرائت «حَدر» 260
- فوائد روش حَدر (تحدیر) 260
- خلاصه 261
- اندازه سرعت در قرائت «حَدْر» 261
- اشاره 262
- بحثی ویژه، در «ترتیل» 262
- سرعت قرائت در سیره قرائتی معصومین علیهم السلام 263
- تلاوت به «ترتیل» در سه روز اعجاز گونه است! 266
- مقدار سرعت و تأنّی 267
- دلیل سرعت قرائت از دیدگاه «فخر رازی» 269
- ترتیل از دیدگاه برخی اندیشمندان و مفسّران 271
- اشاره 271
- - شیوه ترتیل و مراحل آن 275
- - کمال ترتیل 276
- اشاره 277
- تعریف «استعاذه» 277
- استعاذه 277
- کیفیّت استعاذه 278
- قرّاء سبعه و استعاذه 279
- تغییر، زیادت و نقصان در قالب آیه «استعاذه» 280
- جهر و اخفای «استعاذه» 282
- میزان در اخفای 284
- سنّت کفایی یا سنّت عینی (فرد فرد) «استعاذه» 284
- شروط ِاعاده «استعاذه» در حوزه اشتغال به تلاوت 285
- تعریف «بسمله» 286
- اشاره 286
- بسمله 286
- اولین آیه 288
- موقعیّت «بسمله» در قرآن 288
- سیّد آیات 288
- دیدگاه برخی مفسّران 289
- «بسمله» اختصاصی هر سوره 289
- دیدگاه اجمالی فقهای عظام 290
- ابتدای سوره ها 291
- احکام «بسمله» در شروع قرائت 291
- وجوه قرائت «استعاذه» با «بسمله» 293
- وجوه قرائت پی در پی دو سوره با «تکبیر»، «تهلیل» و «تحمید» 296
- - مشخّصه (مصادیق) کلمات ابتدا به ساکن: 298
- چگونگی آغاز قرائت از کلمات ابتدا به ساکن 298
- همزه وصل 299
- قواعد شروع از ابتدا به ساکن 299
- - لام امر (ساکن شده) 300
- باب همزه 301
- - تعریف و توضیح «همزه» 301
- - تعریف همزه وصل 301
- خصوصیات همزه وصل 301
- چگونگی تشخیص حرکتِ «همزه وصل» 302
- همزهای وصل «مفتوح»[ اَ ] 302
- فلسفه وجودی «همزه وصل» 302
- همزه های وصل «مکسور»: [ اِ ] 303
- همزه های وصل «مضموم» [ اُ ]: 306
- نکات «همزه وصل» 307
- تعریف «همزه قطع» 311
- همزه قطع «اصلی» و «زاید» 311
- خصوصیات همزه قطع 311
- اشاره 313
- خلاصه اَشکال همزه در کلمات از لحاظ «نوشتاری» 313
- قانون اجتماع دو همزه کنار هم در کلمات{1}{2} 315
- تفاوت همزه و الف 316
- اشاره 317
- قرائت ممتاز (ترتیل) 317
- تجوید الحروف{1} (مخارج حروف) 317
- اشاره 321
- حلق 321
- شناختی از دستگاه تکلّم 321
- دهان (فَم) 323
- ب - زبان (لهاه/ لسان) 323
- اشاره 323
- الف - فضای دهان 323
- ج - دندان ها (اَسْنان) 324
- لب ها (شَفَتان) 326
- خَیْشوم 326
- ه- سقف دهان (حَنَک اَعْلی) 326
- د - لثه (لِثَه) 326
- شناخت اجمالی مواضع و مخارج حروف 329
- مخارج حروف 329
- شرح مواضع و مخارج حروف 332
- اشاره 332
- مخرج اوّل: جوف 333
- اشاره 334
- مخرج دوّم: اقصی الحلق 335
- اشاره 335
- سه نکته در مورد «هاء» و «همزه» 335
- مخرج سوّم: وَسَطُ الحلق 338
- اشاره 338
- - تعیین مخرج حرف «ع» و «ح» : اَعْ، اَحْ 339
- مخرج چهارم: اَدْنَی الحلق 340
- اشاره 340
- - تعیین مخرج حرف «غ» و «خ» : اَغْ، اَخْ 341
- اشاره 343
- اشاره 343
- مخرج پنجم: مخرج «ق» 343
- - تعیین مخرج حرف «ق»: اَقْ 344
- مخرج ششم: مخرج «ک» 345
- اشاره 345
- _ تعیین مخرج حرف «ک»: اَکْ 346
- مخرج هفتم: مخرج «ج، ش، ی» 347
- اشاره 347
- _ تعیین مخرج حروف «ج، ش، ی»: اَجْ، اَشْ، اَیْ 350
- مخرج هشتم: مخرج «ض» 351
- اشاره 351
- - تعیین مخرج حرف «ض»: اَضْ 353
- اشاره 354
- مخرج نهم: مخرج «ل» 354
- - تعیین مخرج حرف «ل» : اَلْ 354
- - تعیین مخرج نون : اَنْ 356
- مخرج دهم: مخرج «ن» 356
- اشاره 356
- مخرج یازدهم: مخرج «ر» 357
- اشاره 357
- - تعیین مخرج حرف «ر» : اَرْ 357
- اشاره 359
- مخرج دوازدهم: مخرج «ط، د، ت» 359
- _ تعیین مخرج حروف «ط، د، ت»: اَطْ، اَدْ، اَتْ 360
- مخرج سیزدهم: مخرج «ص، س، ز» 362
- اشاره 362
- _ تعیین مخرج حروف (ص، س، ز): اَصْ، اَسْ، اَزْ 364
- مخرج چهاردهم: مخرج «ظ، ذ، ث» 366
- اشاره 366
- _ تعیین مخرج حروف (ظ، ذ، ث): اَظْ، اَذْ، اَثْ 367
- اشاره 370
- مخرج پانزدهم: مخرج «ف» 370
- اشاره 370
- - تعیین مخرج حرف «ف»: اَفْ 371
- اشاره 372
- مخرج شانزدهم: مخرج «ب، م، و» 372
- _ تعیین مخرج حرف «ب»: اَبْ 373
- تعیین مخرج حرف «م»: اَمْ 374
- _ تعیین مخرج حرف «و»: اَوْ 375
- اشاره 377
- مخرج هفدهم: مخرج «غُنّه» 377
- تجوید الحروف (2)(صفات حروف) 378
- اشاره 379
- شناخت اجمالی صفات حروف 380
- شناخت تفصیلی صفات اصلی متضادّ 382
- اشاره 382
- شناخت تفصیلی صفات اصلی غیر متضاد 394
- اشاره 394
- 3_ لین 399
- 4_ انحراف 400
- شناخت صفات فرعی یا عارضی حروف 416
- اشاره 416
- اشاره 417
- 1_ مبحث تَفخیم و تَرقیق 417
- اشاره 417
- صفات فرعی حروف(احکام حروف) 417
- کیفیّت تفخیم حروف استعلا 418
- کیفیّت تفخیم و ترقیق «الف مدّی» 420
- کیفیّت تغلیظ و ترقیق لام 423
- کیفیّت تفخیم و ترقیق راء 426
- اشاره 429
- انواع ادغام 430
- اشاره 431
- الف _ تقسیم ادغام از جهت علامت مُدْغَم. 431
- «ادغام صغیر» 431
- «ادغام کبیر» 434
- اشاره 436
- ب _ تقسیم ادغام از جهت تلفّظِ مُدغَم 436
- «ادغامِ تامّ» 436
- «ادغام ناقص» 436
- ج _ نکات و استثنائات ادغام 438
- اشاره 439
- اشاره 441
- احکام نون ساکنه و تنوین 441
- اَجزای تشکیل دهنده ساختمان «مدّ» 457
- اشاره 457
- مقادیر مدّو اسامی هر یک 458
- انواع مدّ 459
- حالات مدّ اصلی (طبیعی) 459
- اشاره 459
- الف _ مدّ اصلی (بدون سبب مدّ) 459
- اشاره 461
- ب _ مدّ فرعی (با سبب مدّ) 461
- اشاره 469
- انواع یا حالات مدّ لین 469
- اشاره 473
- انواع و احکام «هاء» در آخر کلمات 473
- کلّیّاتی در وقف و ابتدا 480
- معرفه الوقوف (وقف و ابتداء) 480
- سخنی در چگونگی تقطیع در آیات 481
- اشاره 483
- تقطیع و نکاتِ بلاغی آیات 483
- - بررّسی دو آیه 484
- تعریف «وقف» 486
- تعریف «قَطْع» 486
- تعریف چند اصطلاح در باب «وقف و ابتدا» 486
- تعریف «سَکْت» 487
- تعریف «ابتداء» 487
- اشاره 489
- طُرُق و روشهای وقف بر آخر کلمات 489
- اشاره 496
- انواع وقف 496
- الف _ «وقف اضطراری» 497
- انواع وقف اِختیاری 497
- اشاره 497
- ب _ «وقف اختیاری» 497
- سخنی در تعلّقات لفظی و معنوی 498
- دو شرط اساسی «جواز» در هر نوع وقف و ابتدا 499
- اشاره 499
- اشاره 504
- وقف بیان کافی 507
- نمونه ها 507
- وقف بیانِ تامّ 507
- وقف بیانِ حسن 508
- ج _ «انواع وقف های دیگر» 514
- - وقف مُعانقه یا مُراقبه 514
- - وقف تعسّف 515
- - وقف ازدواج 515
- - وقف مُنزَل (جبرئیل) 516
- - وقف نبی 517
- - وقف غُفران 518
- اهمّیت ابتدای بعد از وقف 519
- - وقف اِنتظاری 519
- - وقف اِختباری 519
- اشاره 519
- اِبتدای بعد از وقف 519
- انواع اِبتدا 520
- الف: ابتدای جایز 520
- اشاره 520
- ب : ابتدای غیر جایز (قبیح) 521
- علائم وقف 522
- اشاره 522
- الف - رموز سجاوندی 523
- ب - علائم غیر سجاوندی (در وقف و ابتداء) 526
- ج - علائم متفرّقه 529
- باب فَرش الحروف 531
- اشاره 535
- کتاب شناسی دانش تجوید 535
- فصل پنجم کتابشناسی دانش تجوید 535
- قرن چهارم 538
- علمای تجوید و کتب تجویدی (به ترتیب تاریخی) 538
- قرن پنجم 539
- قرن ششم 542
- قرن هفتم 543
- قرن هشتم 546
- قرن نهم 549
- قرن دهم 553
- قرن یازدهم 557
- قرن دوازدهم 563
- قرن سیزدهم 566
- قرن چهاردهم 569
- علماء و کتب تجویدی «بی تا» 574
- کتب تجویدی متأخرین 579
- «آ» 579
- «ا» 580
- «ب» 580
- «پ» 581
- «ت» 581
- «ج» 586
- «ح» 587
- «خ» 587
- «د» 588
- «ر» 588
- «ع» 589
- «س» 589
- «ط» 589
- «ض» 589
- «ف» 590
- «ق» 590
- «ک» 591
- «م» 592
- «و» 593
- «ه_» 593
- «ن» 593
- «ی» 594
- قرن سوم 595
- علماء و کتب مشهور «وقف و ابتداء» (به ترتیب تاریخی) 595
- قرن دوم 595
- کتب وقف و ابتداء 595
- قرن چهارم 597
- قرن پنجم 597
- قرن ششم 598
- قرن هشتم 599
- قرن دهم 599
- قرن هفتم 599
- قرن نهم 599
- قرن دوازدهم 600
- قرن یازدهم 600
- قرن سیزدهم 600
- اشاره 601
- « فهرست ها » 601
- فهرست آیات 602
- فهرست روایات 614
- فهرست اعلام 618
- فهرست منابع و مآخذ 660
از تهیه و نگهداری قرآن در منازل تا عمل به آن
اشاره
مراتب اُنس و ارتباط با قرآن از پایین ترین سطح تا عالی ترین سطح عبارتند از:
الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل.
ب _ نظر و استماع به قرآن.
ج _ تلاوت (و یا قرائت) قرآن.
د _ درک معانی و مفاهیم قرآن.
ه_ _ عمل به قرآن و تمسّک به آن.
برای هریک از مراتب مذکور توصیه هایی از قرآن و یا روایات ذیلاً اشاره می گردد.
الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل
الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل
در آموزه های دینی ما در ارتباط با قرآن به حداقل آن یعنی صرف نگهداری قرآن در خانه، که بیش از آن برای فرد امکان پذیر نباشد مورد توجّه قرار گرفته، و ثمره آن در گفتار امام صادق علیه السلام دفع شیاطین از آن خانه دانسته شده است چنانکه فرموده است:
«اِنَّهُ لَیُعجِبُنی اَن یَکونَ فی البَیتِ مُصحَفٌ یَطرُدُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ الشَّیاطینَ؛ من خوش دارم که در خانه قرآنی باشد که خدای عزوجل بدان شیاطین را دور می کند.»(1)
و برخی دلایلی بر این منظور بیان داشته اند که خلاصه آن عبارتند از:
1. از زمان های قدیم، تبرک جستن به اشیای خاص و نگهداری آن ها در خانه میان
1- 1. اصول کافی (مترجم)؛ 4/426؛ در «بحار» به نقل از ثواب الاعمال به جای «انّهُ» «انّی» آورده است.ر.ک : بحارالانوار؛ 92/195 (باب کَون الْقُرْان فی بیت و ذمّ تعطیله).