تجوید فرقان صفحه 306

باب هایی که ذکر شد، طبق قاعده ثلاثی مجرّد نیز «مکسور» می شود؛ مانند:

1- اِفْتَعِلْ (اِفْتَخِرْ) 2- اِنْفَعِلْ (اِنْکَشِفْ) 3- اِسْتَفْعِلْ (اِسْتَغْفِرْ) 4- اِفْعَلَِّ / اِفْعَلِلْ (اِحْمَرَِّ / اِحْمَرِرْ) 5- اِفْعالَِّ / اِفْعالِلْ (اِحْمَارَِّ / اِحْمارِرْ) (1).

- همزه در ابتداء دو باب «تَفَعُّل و تَفاعُل» به هنگام ادغام تاء و فاء الفعل «مکسور» می شود؛ مانند: «اِصَّدَّقَ و اِصّادَقَ» و فروع آن دو(2).

- در آغاز حروف:

همزه وصل مکسور در محدوده حروف وجود ندارد.

همزه های وصل «مضموم» [ اُ ]:

- در آغاز اسم ها:

همزه وصل مضموم در این محدوده وجود ندارد.

- در آغاز فعل ها:

_ همزه اوّل فعل های امر حاضر ثلاثی مجرّد که حرکت دومین حرف بعد از همزه وصل (عین الفعل) ضمّه (اصلی) باشد، «مضموم» می شود؛ مانند:

«وَاکْتُبْî اُکْتُبْ» و «رَبِّ اُنْصُرْنیî اُنْصُرْنی»

_ همزه های وصل در فعل های ماضی مجهول باب های ثلاثی مزید (جز باب اِفعال)

1- 1. در صیغه اوّل (مفرد مذکّر) امر حاضر دو باب آخر سه وجه جایز است.
2- 2. طبق یکی از قواعد خصوصی دو باب «تَفَعُّل» و «تَفاعُل» هرگاه فاء الفعل این باب ها یکی از دوازده حرف «ت ث ج د ذ ز س ش ص ض ط ظ» باشد جائز است که «تاء» باب را همجنس فاء الفعل نموده در آن ادغام نماییم، و در مواردی که لازمه این عمل سکون اوّل کلمه است چون ابتدای به ساکن مُحال یا مشکل است، همزه وصل مکسوری در اوّل کلمه در می آوریم، بنابراین: تَدَثَّرَ ، ... îاِدَّثَّرَ، یَدَّثَّرُ، اِدَّثُّر، لِیَدَّثَّرْ. اِدَّثَّرْ تَثاقَلَ ، ... îاِثّاقَلَ، یَثّاقَلُ، اِثّاقُل، لِیَثّاقَلْ، اِثّاقَلْ. [ر.ک : علوم العربیه، 1/92 و 101؛ صرف ساده، ص 215، 98، 101]