- سخن ما 1
- پیشگفتار 3
- فصل اوّل شناخت و انس با قرآن 7
- اشاره 7
- شناختی از قرآن 8
- سخنی از واژه «اُنس» 15
- مراتب اُنس و ارتباط با قرآن در بررسی روایات 16
- الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل 20
- از تهیه و نگهداری قرآن در منازل تا عمل به آن 20
- اشاره 20
- ب _ نظر و استماع به قرآن 21
- ج _ تلاوت (قرائت)قرآن 24
- تأکید بر تلاوت و قرائت 24
- اشاره 26
- آداب ظاهری قرائت قرآن 26
- 1. طهارت 26
- آداب تلاوت 26
- 3. درود و صلوات بر آورنده وحی 27
- 2. استقبال قبله 27
- استعاذه 28
- 4. دعای افتتاح تلاوت 28
- 5. افتتاح به «استعاذه» و «تسمیه» 28
- تسمیه (بسمله) 29
- سبب مقدم داشتن «استعاذه» بر «تسمیه» 30
- رابطه استعاذه و تسمیه 30
- 6. رعایت ترتیل در قرائت 31
- 7. مراعات به جواب (اداء حقوق آیات) 32
- 8. بلند خواندن قرآن آمیخته با تحسین و تزیین و تحزین قرائت 32
- آداب باطنی قرائت قرآن 34
- 9. تصدیق پایان قرائت 34
- 1. فهم اصل کلام و پی بردن به عظمت کلام الهی 34
- 3. رعایت امر و نهی الهی 35
- 4. توجّه به طهارت باطن 35
- 2. توجّه و درک عظمت متکلّم 35
- 8 . ترقّی به درجات و مراتب کلام حق 36
- 6. تخصیص 36
- 5. حضور قلب و ترک حدیث نفس 36
- 7. تأثر 36
- 9. اهداء ثواب قرائت قرآن 37
- 1. تلاوت صحیح و ایمان به خدا 37
- آثار تلاوت قرآن 37
- اشاره 37
- _ نورانیت و جلاء قلوب 38
- 2. تلاوت قرآن و نورانیّت 38
- - نورانیت منازل 39
- 4. تلاوت قرآن و جهان آخرت 40
- _ تعیین کننده درجات بهشت 40
- 3. تلاوت قرآن و توسعه روزی 40
- _ دافع بلای آخرت 40
- د - درک معانی و مفاهیم قرآن تلاوت 41
- قابل فهم بودن قرآن برای مردم 42
- عترت ترجمان جدایی ناپذیر وحی 43
- الف _ ترجمه 44
- مخاطبین در حوزه درک معانی و مفاهیم قرآن 44
- اشاره 44
- اشاره 46
- ب _ تفسیر 46
- معنا و مفهوم «تفسیر» 47
- با اینکه قرآن «تبیان کلّ شی ء» است، چرا به تفسیر نیاز داریم؟ 47
- مرز بین «تفسیر» و «ترجمه» 54
- مفهوم تدبّر و گسترده آن 55
- ج _ تدبّر 55
- فوائد و نتایج تدبّر 57
- مراتب تدبّر 58
- مرز بین «تدبّر» و «تفسیر» 59
- ه_ _ عمل به قرآن و تمسّک به آن 62
- اشاره 64
- فصل دوّم تجوید از نگاه تاریخی 64
- چگونگی شکل گیری قرائت و قراءات 65
- سیری در چگونگی شکل گیری «قرائت» و «تجوید» 65
- نقطه آغازین قرائت و تعلیم قرآن 67
- قرائت واحد یا قراءات مختلف؟ 68
- اشاره 72
- ب) اسباب کتابتی 72
- الف) تجویز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این امر 72
- عوامل اختلاف قراءات 72
- ج) عامل لسانی 73
- د) عامل انسانی 74
- ضوابط برای تشخیص قرائت صحیح و معتبر 74
- تعاریفی از «قرائت» و «علم قرائت» 77
- نگارش و تدوین قراءات 78
- چگونگی ظهور قرّاء سبعه 79
- چگونگی شکل گیری علم تجوید 84
- تجوید عملی (بیان و آوایی) 86
- تجوید علمی (تدوینی) 89
- تفاوت علم قرائت و علم تجوید 94
- اشاره 95
- نگاهی به پیشینه روشهای قرائت قرآن (از نظر سرعت و کندی) 95
- ترتیل، تحقیق، تدویر، حَدر 96
- تعداد و اسامی «مخارج حروف» 99
- پیشینه مخارج و صفات حروف 99
- پیشینه ای از مخارج حروف 99
- اختلاف در تعداد مخارج حروف 101
- قابل اعتنا بودن ترتیب در حروف متّحد المخرج 102
- مواضع و یا مخارج عام و اصلی حروف 103
- طریق تشخیص مخرج هر حرف 105
- طریقه ترتیب (تقدیم و تأخیر) مخارج حروف 105
- پیشینه ای از صفات حروف 106
- بررسی «صفات حروف» در حوزه وضع اصطلاحات 107
- اشاره 107
- - قرن اوّل 107
- [عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امام علی علیه السلام و ابوالاسود دؤلی] 107
- - قرن دوم 108
- - قرن سوم و چهارم 110
- - قرن دوم به بعد 111
- نَبْر 112
- پی گیری منشأ پیدایش چند «صفت» دیگر 112
- تَرْقیق (و تَفْخیم/تَغْلیظ) 114
- بحثی در پیشینه «تعداد صفات حروف» 116
- پیشینه ای از انواع «تقسیمات صفات حروف» 118
- جهر/همس 120
- پیشینه ای از «رموز به خاطرسپاری صفات حروف» 120
- اشاره 120
- شدّه / رخوه / توسّط (بینیّه) 121
- اطباق / انفتاح 122
- استعلاء / استفال 122
- ادغام (نون ساکنه و تنوین) 123
- اذلاق / اصمات 123
- قَلقَلَه 123
- پیشینه ای از ادغامات 125
- اشاره 125
- ادغام «صغیر» و «کبیر» 126
- اشاره 126
- تعریف «ادغام» 126
- - وجه تسمیه 127
- ادغام مقبل، مدبر، متبادل 129
- ادغام متماثلین، متجانسین، متقاربین 130
- ادغام تامّ و ادغام ناقص 132
- پیشینه ای از احکام نون ساکنه و تنوین 133
- مقدمه 133
- احکام نون ساکنه و تنوین 134
- اشاره 135
- پیشینه مراتب اخفاء و کشش غنّه در آن 135
- اندازه کشش غنّه 136
- طنین دادن به غُنّه 137
- پیشینه «مدّ» 138
- حروف مدّ 141
- تعریف مدّ 141
- اشاره 141
- پیشینه مدّ 141
- تفصیل سابقه مدّ در توجّهات علمای عربی و تجوید 141
- سببهای لفظی مدّ 142
- اشاره 144
- انواع رابطه حروف مدّ با سکون (التقاء ساکنین) 144
- - مدّ تعظیم 145
- - مدّ تبرئه 145
- سبب معنوی مدّ 145
- اشاره 146
- انواع و اقسام مدّ 146
- مقادیر مدّ 150
- اشاره 154
- ابزار و شیوه اندازه گیری کشش حروف مدّی 154
- تقریبی بودن اندازه مدها 154
- اشاره 157
- مراقبت از مدّ (مدّ در معرض آسیب) 157
- مدّ در مکالمات عربی 161
- سیری در پیشینه وقف و ابتداء 163
- اهمیّت و پیشینه وقف و ابتداء 163
- سابقه طرق وقف بر آخر کلمات 167
- اشاره 169
- سابقه نامگذاری وقوف 169
- نوع توجّه متخصّصان قرائت (قرّاء سبعه) به «وقف و ابتدا» 172
- سابقه علائم وقف 173
- سَکْت 175
- فصل سوم تجوید از نگاه فقهی 176
- اشاره 176
- امال بحث 177
- دیدگاه فقهی نسبت به تجوید 177
- اشاره 177
- تفصیل بحث 180
- اشاره 181
- احکام فقهی مباحث تجویدی مطرح، در حوزه تلاوت قرآن کریم 181
- اشاره 182
- استفتاءات (قراءات) 184
- ترتیل 189
- اشاره 189
- استدلال قابل توجّه و تأمّل 191
- اشاره 194
- الف) در نماز 195
- «بسمله» در آینه احکام 195
- ب) در قرآن 198
- اشاره 200
- اشباع کوتاه / ضربی 200
- استفتاءات [اشباعات] 201
- اشباع کشیده 202
- 7-احکام فقهی مخارج حروف 205
- اشاره 205
- استفتاءات [مخارج حروف] 208
- مقدمه ای در اهمیت موضوع 210
- الف) اداء صحیح حروف و کلمات (عربیّت، اعراب، تبدیل حرفی به حرف دیگر) 213
- صفات حروف در آئینه احکام 213
- ب) محسّنات تجویدی 218
- «ادغام» 219
- استفتاءات 222
- خلاصه ای از احکام فقهی ادغام 222
- «مدّ» 223
- متفرقات 225
- استفتاء 225
- استفتاء 227
- مقدّمه 227
- چند مسأله 228
- استفتاءات 231
- - تکالیف شرعی قاری قرآن در حین تلاوت 232
- سجده های واجب قرآنی 232
- اشاره 232
- احکام فقهی آیات سجده دار 232
- چند مسأله دیگر [سجده های واجب تلاوت] 234
- خلاصه سجده تلاوت 239
- خلاصه خواندن سوره عزایم در نماز 240
- سجده های مستحبّی قرآن 240
- «صلوات واجب» 244
- «صلوات مستحب» 244
- احکام فقهی کلمات، عبارات و آیاتی که موجب «صلوات» و یا «اذکار خاصّ» می شوند: 244
- صلوات 244
- «اَذکار خاصّ» 246
- اشاره 248
- فصل چهارم تجوید از نگاه آموزشی کاربردی 248
- اشاره 249
- مراتب و روش های قرائت قرآن 249
- تعریف «ترتیل» 249
- ترتیل از نگاه امیرمؤمنان علیه السلام 250
- طریق و روش 250
- امتیازات و فوائد «ترتیل» 251
- اندازه سرعت 252
- خلاصه 252
- تعریف «تحقیق» 252
- آفات قرائت «تحقیق» 253
- طریقه و روش «تحقیق» 254
- امتیازات و فوائد قرائت «تحقیق» 254
- اندازه سرعت در قرائت «تحقیق» 255
- تعریف «تدویر» 255
- فواید روش «تدویر» 256
- طریقه و روش 256
- خلاصه 257
- اندازه سرعت در قرائت «تدویر» 257
- تعریف «حَدْر» 258
- طریقه و روش 259
- محدودیت قرائت «حَدر» 260
- فوائد روش حَدر (تحدیر) 260
- اندازه سرعت در قرائت «حَدْر» 261
- خلاصه 261
- اشاره 262
- بحثی ویژه، در «ترتیل» 262
- سرعت قرائت در سیره قرائتی معصومین علیهم السلام 263
- تلاوت به «ترتیل» در سه روز اعجاز گونه است! 266
- مقدار سرعت و تأنّی 267
- دلیل سرعت قرائت از دیدگاه «فخر رازی» 269
- ترتیل از دیدگاه برخی اندیشمندان و مفسّران 271
- اشاره 271
- - شیوه ترتیل و مراحل آن 275
- - کمال ترتیل 276
- اشاره 277
- تعریف «استعاذه» 277
- استعاذه 277
- کیفیّت استعاذه 278
- قرّاء سبعه و استعاذه 279
- تغییر، زیادت و نقصان در قالب آیه «استعاذه» 280
- جهر و اخفای «استعاذه» 282
- میزان در اخفای 284
- سنّت کفایی یا سنّت عینی (فرد فرد) «استعاذه» 284
- شروط ِاعاده «استعاذه» در حوزه اشتغال به تلاوت 285
- بسمله 286
- اشاره 286
- تعریف «بسمله» 286
- سیّد آیات 288
- موقعیّت «بسمله» در قرآن 288
- اولین آیه 288
- دیدگاه برخی مفسّران 289
- «بسمله» اختصاصی هر سوره 289
- دیدگاه اجمالی فقهای عظام 290
- ابتدای سوره ها 291
- احکام «بسمله» در شروع قرائت 291
- وجوه قرائت «استعاذه» با «بسمله» 293
- وجوه قرائت پی در پی دو سوره با «تکبیر»، «تهلیل» و «تحمید» 296
- - مشخّصه (مصادیق) کلمات ابتدا به ساکن: 298
- چگونگی آغاز قرائت از کلمات ابتدا به ساکن 298
- همزه وصل 299
- قواعد شروع از ابتدا به ساکن 299
- - لام امر (ساکن شده) 300
- - تعریف همزه وصل 301
- خصوصیات همزه وصل 301
- - تعریف و توضیح «همزه» 301
- باب همزه 301
- فلسفه وجودی «همزه وصل» 302
- همزهای وصل «مفتوح»[ اَ ] 302
- چگونگی تشخیص حرکتِ «همزه وصل» 302
- همزه های وصل «مکسور»: [ اِ ] 303
- همزه های وصل «مضموم» [ اُ ]: 306
- نکات «همزه وصل» 307
- تعریف «همزه قطع» 311
- همزه قطع «اصلی» و «زاید» 311
- خصوصیات همزه قطع 311
- خلاصه اَشکال همزه در کلمات از لحاظ «نوشتاری» 313
- اشاره 313
- قانون اجتماع دو همزه کنار هم در کلمات{1}{2} 315
- تفاوت همزه و الف 316
- اشاره 317
- تجوید الحروف{1} (مخارج حروف) 317
- قرائت ممتاز (ترتیل) 317
- شناختی از دستگاه تکلّم 321
- حلق 321
- اشاره 321
- ب - زبان (لهاه/ لسان) 323
- الف - فضای دهان 323
- اشاره 323
- دهان (فَم) 323
- ج - دندان ها (اَسْنان) 324
- ه- سقف دهان (حَنَک اَعْلی) 326
- خَیْشوم 326
- د - لثه (لِثَه) 326
- لب ها (شَفَتان) 326
- مخارج حروف 329
- شناخت اجمالی مواضع و مخارج حروف 329
- شرح مواضع و مخارج حروف 332
- اشاره 332
- مخرج اوّل: جوف 333
- اشاره 334
- مخرج دوّم: اقصی الحلق 335
- اشاره 335
- سه نکته در مورد «هاء» و «همزه» 335
- اشاره 338
- مخرج سوّم: وَسَطُ الحلق 338
- - تعیین مخرج حرف «ع» و «ح» : اَعْ، اَحْ 339
- مخرج چهارم: اَدْنَی الحلق 340
- اشاره 340
- - تعیین مخرج حرف «غ» و «خ» : اَغْ، اَخْ 341
- مخرج پنجم: مخرج «ق» 343
- اشاره 343
- اشاره 343
- - تعیین مخرج حرف «ق»: اَقْ 344
- مخرج ششم: مخرج «ک» 345
- اشاره 345
- _ تعیین مخرج حرف «ک»: اَکْ 346
- مخرج هفتم: مخرج «ج، ش، ی» 347
- اشاره 347
- _ تعیین مخرج حروف «ج، ش، ی»: اَجْ، اَشْ، اَیْ 350
- اشاره 351
- مخرج هشتم: مخرج «ض» 351
- - تعیین مخرج حرف «ض»: اَضْ 353
- اشاره 354
- مخرج نهم: مخرج «ل» 354
- - تعیین مخرج حرف «ل» : اَلْ 354
- - تعیین مخرج نون : اَنْ 356
- مخرج دهم: مخرج «ن» 356
- اشاره 356
- اشاره 357
- - تعیین مخرج حرف «ر» : اَرْ 357
- مخرج یازدهم: مخرج «ر» 357
- مخرج دوازدهم: مخرج «ط، د، ت» 359
- اشاره 359
- _ تعیین مخرج حروف «ط، د، ت»: اَطْ، اَدْ، اَتْ 360
- اشاره 362
- مخرج سیزدهم: مخرج «ص، س، ز» 362
- _ تعیین مخرج حروف (ص، س، ز): اَصْ، اَسْ، اَزْ 364
- مخرج چهاردهم: مخرج «ظ، ذ، ث» 366
- اشاره 366
- _ تعیین مخرج حروف (ظ، ذ، ث): اَظْ، اَذْ، اَثْ 367
- اشاره 370
- اشاره 370
- مخرج پانزدهم: مخرج «ف» 370
- - تعیین مخرج حرف «ف»: اَفْ 371
- اشاره 372
- مخرج شانزدهم: مخرج «ب، م، و» 372
- _ تعیین مخرج حرف «ب»: اَبْ 373
- تعیین مخرج حرف «م»: اَمْ 374
- _ تعیین مخرج حرف «و»: اَوْ 375
- اشاره 377
- مخرج هفدهم: مخرج «غُنّه» 377
- تجوید الحروف (2)(صفات حروف) 378
- اشاره 379
- شناخت اجمالی صفات حروف 380
- شناخت تفصیلی صفات اصلی متضادّ 382
- اشاره 382
- شناخت تفصیلی صفات اصلی غیر متضاد 394
- اشاره 394
- 3_ لین 399
- 4_ انحراف 400
- اشاره 416
- شناخت صفات فرعی یا عارضی حروف 416
- صفات فرعی حروف(احکام حروف) 417
- اشاره 417
- 1_ مبحث تَفخیم و تَرقیق 417
- اشاره 417
- کیفیّت تفخیم حروف استعلا 418
- کیفیّت تفخیم و ترقیق «الف مدّی» 420
- کیفیّت تغلیظ و ترقیق لام 423
- کیفیّت تفخیم و ترقیق راء 426
- اشاره 429
- انواع ادغام 430
- اشاره 431
- «ادغام صغیر» 431
- الف _ تقسیم ادغام از جهت علامت مُدْغَم. 431
- «ادغام کبیر» 434
- «ادغام ناقص» 436
- ب _ تقسیم ادغام از جهت تلفّظِ مُدغَم 436
- «ادغامِ تامّ» 436
- اشاره 436
- ج _ نکات و استثنائات ادغام 438
- اشاره 439
- احکام نون ساکنه و تنوین 441
- اشاره 441
- اَجزای تشکیل دهنده ساختمان «مدّ» 457
- اشاره 457
- مقادیر مدّو اسامی هر یک 458
- انواع مدّ 459
- الف _ مدّ اصلی (بدون سبب مدّ) 459
- حالات مدّ اصلی (طبیعی) 459
- اشاره 459
- ب _ مدّ فرعی (با سبب مدّ) 461
- اشاره 461
- اشاره 469
- انواع یا حالات مدّ لین 469
- اشاره 473
- انواع و احکام «هاء» در آخر کلمات 473
- کلّیّاتی در وقف و ابتدا 480
- معرفه الوقوف (وقف و ابتداء) 480
- سخنی در چگونگی تقطیع در آیات 481
- اشاره 483
- تقطیع و نکاتِ بلاغی آیات 483
- - بررّسی دو آیه 484
- تعریف «وقف» 486
- تعریف «قَطْع» 486
- تعریف چند اصطلاح در باب «وقف و ابتدا» 486
- تعریف «سَکْت» 487
- تعریف «ابتداء» 487
- اشاره 489
- طُرُق و روشهای وقف بر آخر کلمات 489
- اشاره 496
- انواع وقف 496
- الف _ «وقف اضطراری» 497
- اشاره 497
- انواع وقف اِختیاری 497
- ب _ «وقف اختیاری» 497
- سخنی در تعلّقات لفظی و معنوی 498
- اشاره 499
- دو شرط اساسی «جواز» در هر نوع وقف و ابتدا 499
- اشاره 504
- نمونه ها 507
- وقف بیانِ تامّ 507
- وقف بیان کافی 507
- وقف بیانِ حسن 508
- ج _ «انواع وقف های دیگر» 514
- - وقف مُعانقه یا مُراقبه 514
- - وقف تعسّف 515
- - وقف ازدواج 515
- - وقف مُنزَل (جبرئیل) 516
- - وقف نبی 517
- - وقف غُفران 518
- اهمّیت ابتدای بعد از وقف 519
- - وقف اِنتظاری 519
- - وقف اِختباری 519
- اشاره 519
- اِبتدای بعد از وقف 519
- الف: ابتدای جایز 520
- اشاره 520
- انواع اِبتدا 520
- ب : ابتدای غیر جایز (قبیح) 521
- علائم وقف 522
- اشاره 522
- الف - رموز سجاوندی 523
- ب - علائم غیر سجاوندی (در وقف و ابتداء) 526
- ج - علائم متفرّقه 529
- باب فَرش الحروف 531
- اشاره 535
- کتاب شناسی دانش تجوید 535
- فصل پنجم کتابشناسی دانش تجوید 535
- قرن چهارم 538
- علمای تجوید و کتب تجویدی (به ترتیب تاریخی) 538
- قرن پنجم 539
- قرن ششم 542
- قرن هفتم 543
- قرن هشتم 546
- قرن نهم 549
- قرن دهم 553
- قرن یازدهم 557
- قرن دوازدهم 563
- قرن سیزدهم 566
- قرن چهاردهم 569
- علماء و کتب تجویدی «بی تا» 574
- کتب تجویدی متأخرین 579
- «آ» 579
- «ا» 580
- «ب» 580
- «پ» 581
- «ت» 581
- «ج» 586
- «ح» 587
- «خ» 587
- «د» 588
- «ر» 588
- «ع» 589
- «س» 589
- «ط» 589
- «ض» 589
- «ف» 590
- «ق» 590
- «ک» 591
- «م» 592
- «ه_» 593
- «و» 593
- «ن» 593
- «ی» 594
- کتب وقف و ابتداء 595
- علماء و کتب مشهور «وقف و ابتداء» (به ترتیب تاریخی) 595
- قرن سوم 595
- قرن دوم 595
- قرن پنجم 597
- قرن چهارم 597
- قرن ششم 598
- قرن هشتم 599
- قرن دهم 599
- قرن نهم 599
- قرن هفتم 599
- قرن دوازدهم 600
- قرن یازدهم 600
- قرن سیزدهم 600
- اشاره 601
- « فهرست ها » 601
- فهرست آیات 602
- فهرست روایات 614
- فهرست اعلام 618
- فهرست منابع و مآخذ 660
مخارج حروف
شناخت اجمالی مواضع و مخارج حروف
پس از آشنایی با اجزاء دستگاه تکلّم، نوبت شناخت مخارج حروف است که در شروع این بحث ابتداء شناخت اجمالی مواضع و مخارج حروف را مطرح(1) و سپس به شرح هر یک از آن ها در حدّ ضرورت خواهیم پرداخت.
1- 1. برمبنای دیدگاه «ابن جزری» که 17 مخرج برای حروف صحیح دانسته است. [ر.ک : النشر فی القراءات العشر، 1/198]