- سخن ما 1
- پیشگفتار 3
- فصل اوّل شناخت و انس با قرآن 7
- اشاره 7
- شناختی از قرآن 8
- سخنی از واژه «اُنس» 15
- مراتب اُنس و ارتباط با قرآن در بررسی روایات 16
- الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل 20
- اشاره 20
- از تهیه و نگهداری قرآن در منازل تا عمل به آن 20
- ب _ نظر و استماع به قرآن 21
- تأکید بر تلاوت و قرائت 24
- ج _ تلاوت (قرائت)قرآن 24
- 1. طهارت 26
- آداب ظاهری قرائت قرآن 26
- آداب تلاوت 26
- اشاره 26
- 3. درود و صلوات بر آورنده وحی 27
- 2. استقبال قبله 27
- 5. افتتاح به «استعاذه» و «تسمیه» 28
- 4. دعای افتتاح تلاوت 28
- استعاذه 28
- تسمیه (بسمله) 29
- سبب مقدم داشتن «استعاذه» بر «تسمیه» 30
- رابطه استعاذه و تسمیه 30
- 6. رعایت ترتیل در قرائت 31
- 7. مراعات به جواب (اداء حقوق آیات) 32
- 8. بلند خواندن قرآن آمیخته با تحسین و تزیین و تحزین قرائت 32
- آداب باطنی قرائت قرآن 34
- 1. فهم اصل کلام و پی بردن به عظمت کلام الهی 34
- 9. تصدیق پایان قرائت 34
- 3. رعایت امر و نهی الهی 35
- 4. توجّه به طهارت باطن 35
- 2. توجّه و درک عظمت متکلّم 35
- 8 . ترقّی به درجات و مراتب کلام حق 36
- 6. تخصیص 36
- 7. تأثر 36
- 5. حضور قلب و ترک حدیث نفس 36
- 1. تلاوت صحیح و ایمان به خدا 37
- اشاره 37
- 9. اهداء ثواب قرائت قرآن 37
- آثار تلاوت قرآن 37
- _ نورانیت و جلاء قلوب 38
- 2. تلاوت قرآن و نورانیّت 38
- - نورانیت منازل 39
- _ تعیین کننده درجات بهشت 40
- 4. تلاوت قرآن و جهان آخرت 40
- 3. تلاوت قرآن و توسعه روزی 40
- _ دافع بلای آخرت 40
- د - درک معانی و مفاهیم قرآن تلاوت 41
- قابل فهم بودن قرآن برای مردم 42
- عترت ترجمان جدایی ناپذیر وحی 43
- الف _ ترجمه 44
- مخاطبین در حوزه درک معانی و مفاهیم قرآن 44
- اشاره 44
- اشاره 46
- ب _ تفسیر 46
- معنا و مفهوم «تفسیر» 47
- با اینکه قرآن «تبیان کلّ شی ء» است، چرا به تفسیر نیاز داریم؟ 47
- مرز بین «تفسیر» و «ترجمه» 54
- ج _ تدبّر 55
- مفهوم تدبّر و گسترده آن 55
- فوائد و نتایج تدبّر 57
- مراتب تدبّر 58
- مرز بین «تدبّر» و «تفسیر» 59
- ه_ _ عمل به قرآن و تمسّک به آن 62
- اشاره 64
- فصل دوّم تجوید از نگاه تاریخی 64
- چگونگی شکل گیری قرائت و قراءات 65
- سیری در چگونگی شکل گیری «قرائت» و «تجوید» 65
- نقطه آغازین قرائت و تعلیم قرآن 67
- قرائت واحد یا قراءات مختلف؟ 68
- الف) تجویز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این امر 72
- ب) اسباب کتابتی 72
- اشاره 72
- عوامل اختلاف قراءات 72
- ج) عامل لسانی 73
- د) عامل انسانی 74
- ضوابط برای تشخیص قرائت صحیح و معتبر 74
- تعاریفی از «قرائت» و «علم قرائت» 77
- نگارش و تدوین قراءات 78
- چگونگی ظهور قرّاء سبعه 79
- چگونگی شکل گیری علم تجوید 84
- تجوید عملی (بیان و آوایی) 86
- تجوید علمی (تدوینی) 89
- تفاوت علم قرائت و علم تجوید 94
- اشاره 95
- نگاهی به پیشینه روشهای قرائت قرآن (از نظر سرعت و کندی) 95
- ترتیل، تحقیق، تدویر، حَدر 96
- تعداد و اسامی «مخارج حروف» 99
- پیشینه ای از مخارج حروف 99
- پیشینه مخارج و صفات حروف 99
- اختلاف در تعداد مخارج حروف 101
- قابل اعتنا بودن ترتیب در حروف متّحد المخرج 102
- مواضع و یا مخارج عام و اصلی حروف 103
- طریقه ترتیب (تقدیم و تأخیر) مخارج حروف 105
- طریق تشخیص مخرج هر حرف 105
- پیشینه ای از صفات حروف 106
- اشاره 107
- بررسی «صفات حروف» در حوزه وضع اصطلاحات 107
- - قرن اوّل 107
- [عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امام علی علیه السلام و ابوالاسود دؤلی] 107
- - قرن دوم 108
- - قرن سوم و چهارم 110
- - قرن دوم به بعد 111
- پی گیری منشأ پیدایش چند «صفت» دیگر 112
- نَبْر 112
- تَرْقیق (و تَفْخیم/تَغْلیظ) 114
- بحثی در پیشینه «تعداد صفات حروف» 116
- پیشینه ای از انواع «تقسیمات صفات حروف» 118
- جهر/همس 120
- پیشینه ای از «رموز به خاطرسپاری صفات حروف» 120
- اشاره 120
- شدّه / رخوه / توسّط (بینیّه) 121
- استعلاء / استفال 122
- اطباق / انفتاح 122
- قَلقَلَه 123
- اذلاق / اصمات 123
- ادغام (نون ساکنه و تنوین) 123
- اشاره 125
- پیشینه ای از ادغامات 125
- اشاره 126
- تعریف «ادغام» 126
- ادغام «صغیر» و «کبیر» 126
- - وجه تسمیه 127
- ادغام مقبل، مدبر، متبادل 129
- ادغام متماثلین، متجانسین، متقاربین 130
- ادغام تامّ و ادغام ناقص 132
- مقدمه 133
- پیشینه ای از احکام نون ساکنه و تنوین 133
- احکام نون ساکنه و تنوین 134
- اشاره 135
- پیشینه مراتب اخفاء و کشش غنّه در آن 135
- اندازه کشش غنّه 136
- طنین دادن به غُنّه 137
- پیشینه «مدّ» 138
- تعریف مدّ 141
- حروف مدّ 141
- اشاره 141
- پیشینه مدّ 141
- تفصیل سابقه مدّ در توجّهات علمای عربی و تجوید 141
- سببهای لفظی مدّ 142
- اشاره 144
- انواع رابطه حروف مدّ با سکون (التقاء ساکنین) 144
- سبب معنوی مدّ 145
- - مدّ تبرئه 145
- - مدّ تعظیم 145
- انواع و اقسام مدّ 146
- اشاره 146
- مقادیر مدّ 150
- اشاره 154
- ابزار و شیوه اندازه گیری کشش حروف مدّی 154
- تقریبی بودن اندازه مدها 154
- اشاره 157
- مراقبت از مدّ (مدّ در معرض آسیب) 157
- مدّ در مکالمات عربی 161
- اهمیّت و پیشینه وقف و ابتداء 163
- سیری در پیشینه وقف و ابتداء 163
- سابقه طرق وقف بر آخر کلمات 167
- اشاره 169
- سابقه نامگذاری وقوف 169
- نوع توجّه متخصّصان قرائت (قرّاء سبعه) به «وقف و ابتدا» 172
- سابقه علائم وقف 173
- سَکْت 175
- فصل سوم تجوید از نگاه فقهی 176
- اشاره 176
- امال بحث 177
- اشاره 177
- دیدگاه فقهی نسبت به تجوید 177
- تفصیل بحث 180
- اشاره 181
- احکام فقهی مباحث تجویدی مطرح، در حوزه تلاوت قرآن کریم 181
- اشاره 182
- استفتاءات (قراءات) 184
- ترتیل 189
- اشاره 189
- استدلال قابل توجّه و تأمّل 191
- اشاره 194
- «بسمله» در آینه احکام 195
- الف) در نماز 195
- ب) در قرآن 198
- اشاره 200
- اشباع کوتاه / ضربی 200
- استفتاءات [اشباعات] 201
- اشباع کشیده 202
- اشاره 205
- 7-احکام فقهی مخارج حروف 205
- استفتاءات [مخارج حروف] 208
- مقدمه ای در اهمیت موضوع 210
- الف) اداء صحیح حروف و کلمات (عربیّت، اعراب، تبدیل حرفی به حرف دیگر) 213
- صفات حروف در آئینه احکام 213
- ب) محسّنات تجویدی 218
- «ادغام» 219
- استفتاءات 222
- خلاصه ای از احکام فقهی ادغام 222
- «مدّ» 223
- متفرقات 225
- استفتاء 225
- مقدّمه 227
- استفتاء 227
- چند مسأله 228
- استفتاءات 231
- - تکالیف شرعی قاری قرآن در حین تلاوت 232
- سجده های واجب قرآنی 232
- اشاره 232
- احکام فقهی آیات سجده دار 232
- چند مسأله دیگر [سجده های واجب تلاوت] 234
- خلاصه سجده تلاوت 239
- خلاصه خواندن سوره عزایم در نماز 240
- سجده های مستحبّی قرآن 240
- «صلوات واجب» 244
- احکام فقهی کلمات، عبارات و آیاتی که موجب «صلوات» و یا «اذکار خاصّ» می شوند: 244
- «صلوات مستحب» 244
- صلوات 244
- «اَذکار خاصّ» 246
- اشاره 248
- فصل چهارم تجوید از نگاه آموزشی کاربردی 248
- اشاره 249
- تعریف «ترتیل» 249
- مراتب و روش های قرائت قرآن 249
- طریق و روش 250
- ترتیل از نگاه امیرمؤمنان علیه السلام 250
- امتیازات و فوائد «ترتیل» 251
- اندازه سرعت 252
- تعریف «تحقیق» 252
- خلاصه 252
- آفات قرائت «تحقیق» 253
- امتیازات و فوائد قرائت «تحقیق» 254
- طریقه و روش «تحقیق» 254
- اندازه سرعت در قرائت «تحقیق» 255
- تعریف «تدویر» 255
- طریقه و روش 256
- فواید روش «تدویر» 256
- خلاصه 257
- اندازه سرعت در قرائت «تدویر» 257
- تعریف «حَدْر» 258
- طریقه و روش 259
- محدودیت قرائت «حَدر» 260
- فوائد روش حَدر (تحدیر) 260
- خلاصه 261
- اندازه سرعت در قرائت «حَدْر» 261
- اشاره 262
- بحثی ویژه، در «ترتیل» 262
- سرعت قرائت در سیره قرائتی معصومین علیهم السلام 263
- تلاوت به «ترتیل» در سه روز اعجاز گونه است! 266
- مقدار سرعت و تأنّی 267
- دلیل سرعت قرائت از دیدگاه «فخر رازی» 269
- ترتیل از دیدگاه برخی اندیشمندان و مفسّران 271
- اشاره 271
- - شیوه ترتیل و مراحل آن 275
- - کمال ترتیل 276
- استعاذه 277
- تعریف «استعاذه» 277
- اشاره 277
- کیفیّت استعاذه 278
- قرّاء سبعه و استعاذه 279
- تغییر، زیادت و نقصان در قالب آیه «استعاذه» 280
- جهر و اخفای «استعاذه» 282
- میزان در اخفای 284
- سنّت کفایی یا سنّت عینی (فرد فرد) «استعاذه» 284
- شروط ِاعاده «استعاذه» در حوزه اشتغال به تلاوت 285
- بسمله 286
- اشاره 286
- تعریف «بسمله» 286
- سیّد آیات 288
- موقعیّت «بسمله» در قرآن 288
- اولین آیه 288
- «بسمله» اختصاصی هر سوره 289
- دیدگاه برخی مفسّران 289
- دیدگاه اجمالی فقهای عظام 290
- احکام «بسمله» در شروع قرائت 291
- ابتدای سوره ها 291
- وجوه قرائت «استعاذه» با «بسمله» 293
- وجوه قرائت پی در پی دو سوره با «تکبیر»، «تهلیل» و «تحمید» 296
- - مشخّصه (مصادیق) کلمات ابتدا به ساکن: 298
- چگونگی آغاز قرائت از کلمات ابتدا به ساکن 298
- همزه وصل 299
- قواعد شروع از ابتدا به ساکن 299
- - لام امر (ساکن شده) 300
- - تعریف همزه وصل 301
- خصوصیات همزه وصل 301
- - تعریف و توضیح «همزه» 301
- باب همزه 301
- همزهای وصل «مفتوح»[ اَ ] 302
- چگونگی تشخیص حرکتِ «همزه وصل» 302
- فلسفه وجودی «همزه وصل» 302
- همزه های وصل «مکسور»: [ اِ ] 303
- همزه های وصل «مضموم» [ اُ ]: 306
- نکات «همزه وصل» 307
- همزه قطع «اصلی» و «زاید» 311
- خصوصیات همزه قطع 311
- تعریف «همزه قطع» 311
- اشاره 313
- خلاصه اَشکال همزه در کلمات از لحاظ «نوشتاری» 313
- قانون اجتماع دو همزه کنار هم در کلمات{1}{2} 315
- تفاوت همزه و الف 316
- قرائت ممتاز (ترتیل) 317
- تجوید الحروف{1} (مخارج حروف) 317
- اشاره 317
- حلق 321
- اشاره 321
- شناختی از دستگاه تکلّم 321
- ب - زبان (لهاه/ لسان) 323
- الف - فضای دهان 323
- اشاره 323
- دهان (فَم) 323
- ج - دندان ها (اَسْنان) 324
- د - لثه (لِثَه) 326
- خَیْشوم 326
- ه- سقف دهان (حَنَک اَعْلی) 326
- لب ها (شَفَتان) 326
- مخارج حروف 329
- شناخت اجمالی مواضع و مخارج حروف 329
- شرح مواضع و مخارج حروف 332
- اشاره 332
- مخرج اوّل: جوف 333
- اشاره 334
- مخرج دوّم: اقصی الحلق 335
- سه نکته در مورد «هاء» و «همزه» 335
- اشاره 335
- اشاره 338
- مخرج سوّم: وَسَطُ الحلق 338
- - تعیین مخرج حرف «ع» و «ح» : اَعْ، اَحْ 339
- اشاره 340
- مخرج چهارم: اَدْنَی الحلق 340
- - تعیین مخرج حرف «غ» و «خ» : اَغْ، اَخْ 341
- مخرج پنجم: مخرج «ق» 343
- اشاره 343
- اشاره 343
- - تعیین مخرج حرف «ق»: اَقْ 344
- مخرج ششم: مخرج «ک» 345
- اشاره 345
- _ تعیین مخرج حرف «ک»: اَکْ 346
- مخرج هفتم: مخرج «ج، ش، ی» 347
- اشاره 347
- _ تعیین مخرج حروف «ج، ش، ی»: اَجْ، اَشْ، اَیْ 350
- مخرج هشتم: مخرج «ض» 351
- اشاره 351
- - تعیین مخرج حرف «ض»: اَضْ 353
- اشاره 354
- - تعیین مخرج حرف «ل» : اَلْ 354
- مخرج نهم: مخرج «ل» 354
- - تعیین مخرج نون : اَنْ 356
- مخرج دهم: مخرج «ن» 356
- اشاره 356
- - تعیین مخرج حرف «ر» : اَرْ 357
- اشاره 357
- مخرج یازدهم: مخرج «ر» 357
- مخرج دوازدهم: مخرج «ط، د، ت» 359
- اشاره 359
- _ تعیین مخرج حروف «ط، د، ت»: اَطْ، اَدْ، اَتْ 360
- اشاره 362
- مخرج سیزدهم: مخرج «ص، س، ز» 362
- _ تعیین مخرج حروف (ص، س، ز): اَصْ، اَسْ، اَزْ 364
- مخرج چهاردهم: مخرج «ظ، ذ، ث» 366
- اشاره 366
- _ تعیین مخرج حروف (ظ، ذ، ث): اَظْ، اَذْ، اَثْ 367
- اشاره 370
- اشاره 370
- مخرج پانزدهم: مخرج «ف» 370
- - تعیین مخرج حرف «ف»: اَفْ 371
- اشاره 372
- مخرج شانزدهم: مخرج «ب، م، و» 372
- _ تعیین مخرج حرف «ب»: اَبْ 373
- تعیین مخرج حرف «م»: اَمْ 374
- _ تعیین مخرج حرف «و»: اَوْ 375
- اشاره 377
- مخرج هفدهم: مخرج «غُنّه» 377
- تجوید الحروف (2)(صفات حروف) 378
- اشاره 379
- شناخت اجمالی صفات حروف 380
- شناخت تفصیلی صفات اصلی متضادّ 382
- اشاره 382
- شناخت تفصیلی صفات اصلی غیر متضاد 394
- اشاره 394
- 3_ لین 399
- 4_ انحراف 400
- اشاره 416
- شناخت صفات فرعی یا عارضی حروف 416
- صفات فرعی حروف(احکام حروف) 417
- اشاره 417
- اشاره 417
- 1_ مبحث تَفخیم و تَرقیق 417
- کیفیّت تفخیم حروف استعلا 418
- کیفیّت تفخیم و ترقیق «الف مدّی» 420
- کیفیّت تغلیظ و ترقیق لام 423
- کیفیّت تفخیم و ترقیق راء 426
- اشاره 429
- انواع ادغام 430
- اشاره 431
- الف _ تقسیم ادغام از جهت علامت مُدْغَم. 431
- «ادغام صغیر» 431
- «ادغام کبیر» 434
- «ادغام ناقص» 436
- «ادغامِ تامّ» 436
- ب _ تقسیم ادغام از جهت تلفّظِ مُدغَم 436
- اشاره 436
- ج _ نکات و استثنائات ادغام 438
- اشاره 439
- اشاره 441
- احکام نون ساکنه و تنوین 441
- اشاره 457
- اَجزای تشکیل دهنده ساختمان «مدّ» 457
- مقادیر مدّو اسامی هر یک 458
- حالات مدّ اصلی (طبیعی) 459
- انواع مدّ 459
- الف _ مدّ اصلی (بدون سبب مدّ) 459
- اشاره 459
- ب _ مدّ فرعی (با سبب مدّ) 461
- اشاره 461
- انواع یا حالات مدّ لین 469
- اشاره 469
- اشاره 473
- انواع و احکام «هاء» در آخر کلمات 473
- کلّیّاتی در وقف و ابتدا 480
- معرفه الوقوف (وقف و ابتداء) 480
- سخنی در چگونگی تقطیع در آیات 481
- اشاره 483
- تقطیع و نکاتِ بلاغی آیات 483
- - بررّسی دو آیه 484
- تعریف «قَطْع» 486
- تعریف «وقف» 486
- تعریف چند اصطلاح در باب «وقف و ابتدا» 486
- تعریف «ابتداء» 487
- تعریف «سَکْت» 487
- اشاره 489
- طُرُق و روشهای وقف بر آخر کلمات 489
- اشاره 496
- انواع وقف 496
- اشاره 497
- ب _ «وقف اختیاری» 497
- انواع وقف اِختیاری 497
- الف _ «وقف اضطراری» 497
- سخنی در تعلّقات لفظی و معنوی 498
- اشاره 499
- دو شرط اساسی «جواز» در هر نوع وقف و ابتدا 499
- اشاره 504
- وقف بیانِ تامّ 507
- وقف بیان کافی 507
- نمونه ها 507
- وقف بیانِ حسن 508
- - وقف مُعانقه یا مُراقبه 514
- ج _ «انواع وقف های دیگر» 514
- - وقف تعسّف 515
- - وقف ازدواج 515
- - وقف مُنزَل (جبرئیل) 516
- - وقف نبی 517
- - وقف غُفران 518
- اِبتدای بعد از وقف 519
- اشاره 519
- - وقف اِنتظاری 519
- اهمّیت ابتدای بعد از وقف 519
- - وقف اِختباری 519
- اشاره 520
- انواع اِبتدا 520
- الف: ابتدای جایز 520
- ب : ابتدای غیر جایز (قبیح) 521
- علائم وقف 522
- اشاره 522
- الف - رموز سجاوندی 523
- ب - علائم غیر سجاوندی (در وقف و ابتداء) 526
- ج - علائم متفرّقه 529
- باب فَرش الحروف 531
- اشاره 535
- کتاب شناسی دانش تجوید 535
- فصل پنجم کتابشناسی دانش تجوید 535
- قرن چهارم 538
- علمای تجوید و کتب تجویدی (به ترتیب تاریخی) 538
- قرن پنجم 539
- قرن ششم 542
- قرن هفتم 543
- قرن هشتم 546
- قرن نهم 549
- قرن دهم 553
- قرن یازدهم 557
- قرن دوازدهم 563
- قرن سیزدهم 566
- قرن چهاردهم 569
- علماء و کتب تجویدی «بی تا» 574
- کتب تجویدی متأخرین 579
- «آ» 579
- «ا» 580
- «ب» 580
- «ت» 581
- «پ» 581
- «ج» 586
- «ح» 587
- «خ» 587
- «ر» 588
- «د» 588
- «ط» 589
- «س» 589
- «ع» 589
- «ض» 589
- «ف» 590
- «ق» 590
- «ک» 591
- «م» 592
- «ه_» 593
- «و» 593
- «ن» 593
- «ی» 594
- کتب وقف و ابتداء 595
- قرن دوم 595
- قرن سوم 595
- علماء و کتب مشهور «وقف و ابتداء» (به ترتیب تاریخی) 595
- قرن پنجم 597
- قرن چهارم 597
- قرن ششم 598
- قرن هشتم 599
- قرن دهم 599
- قرن نهم 599
- قرن هفتم 599
- قرن دوازدهم 600
- قرن یازدهم 600
- قرن سیزدهم 600
- اشاره 601
- « فهرست ها » 601
- فهرست آیات 602
- فهرست روایات 614
- فهرست اعلام 618
- فهرست منابع و مآخذ 660
- وقف اِختباری
- وقف اِختباری
و آن هنگامی است که بنا به درخواست کسی (استاد) بر کلمه ای وقف شود؛ و آن معمولاً هنگام آموزش یا امتحان از قاری پیش می آید.(1)
- وقف اِنتظاری
- وقف اِنتظاری
و آن هنگامی است که قرائت های گوناگون (در اختلاف قراءات) خوانده می شود لذا بر کلمه ای وقف می شود؛ تا وجوه دیگرِ آن تلاوت شود(2).
اِبتدای بعد از وقف
سابقا به تعریف «ابتداء» که شروع مجدّد، و یا ادامه قرائت بعد از وقف است اشاره شد؛ در این جا به تفصیلِ قسمت دوم (ابتدای بعد از وقف) در حدّ ضرورت پرداخته می شود.
اهمّیت ابتدای بعد از وقف
اشاره
اهمیت «ابتدا» نیز همانند «وقف» است، زیرا قاری قرآن همیشه پس از وقف موظّف است در حدّ امکان (داشتن نَفَس کافی)(3) از مناسب ترین محل شروع نماید.
1- 1. پژوهشی در قرآن و فنون قرائت، ص 133.
2- 2. همان.
3- 3. برخی قاریان ممکن است طبیعت تنفّس آنان طوری باشد که هرگز در فرازهای طویل الوقف، بهترین شروع را نتوانند داشته باشند، لذا چنین افرادی ابتدای اضطراری خواهند داشت. بنا به فرموده پیامبر صلی الله علیه و آله : «اِنَّما الاَعمالُ بِالنّیّات» و فرموده امام علی علیه السلام : «اَلنِیَّهُ اَساسُ العَمَلِ»، و فرموده امام صادق علیه السلام : «اَلنِیَّهُ اَفضَلُ مِنَ الْعَمَلِ...» [میزان الحکمه (15جلدی): ج 13؛ ص 6570 و 6560] (اِن شاءاللّه) پاداش نیّتِ بهترین شروع را از خداوند دریافت نمایند.