- سخن ما 1
- پیشگفتار 3
- فصل اوّل شناخت و انس با قرآن 7
- اشاره 7
- شناختی از قرآن 8
- سخنی از واژه «اُنس» 15
- مراتب اُنس و ارتباط با قرآن در بررسی روایات 16
- الف _ تهیه و نگهداری قرآن در منزل 20
- اشاره 20
- از تهیه و نگهداری قرآن در منازل تا عمل به آن 20
- ب _ نظر و استماع به قرآن 21
- ج _ تلاوت (قرائت)قرآن 24
- تأکید بر تلاوت و قرائت 24
- آداب تلاوت 26
- 1. طهارت 26
- آداب ظاهری قرائت قرآن 26
- اشاره 26
- 3. درود و صلوات بر آورنده وحی 27
- 2. استقبال قبله 27
- 5. افتتاح به «استعاذه» و «تسمیه» 28
- استعاذه 28
- 4. دعای افتتاح تلاوت 28
- تسمیه (بسمله) 29
- سبب مقدم داشتن «استعاذه» بر «تسمیه» 30
- رابطه استعاذه و تسمیه 30
- 6. رعایت ترتیل در قرائت 31
- 7. مراعات به جواب (اداء حقوق آیات) 32
- 8. بلند خواندن قرآن آمیخته با تحسین و تزیین و تحزین قرائت 32
- 1. فهم اصل کلام و پی بردن به عظمت کلام الهی 34
- 9. تصدیق پایان قرائت 34
- آداب باطنی قرائت قرآن 34
- 4. توجّه به طهارت باطن 35
- 3. رعایت امر و نهی الهی 35
- 2. توجّه و درک عظمت متکلّم 35
- 5. حضور قلب و ترک حدیث نفس 36
- 8 . ترقّی به درجات و مراتب کلام حق 36
- 7. تأثر 36
- 6. تخصیص 36
- آثار تلاوت قرآن 37
- اشاره 37
- 9. اهداء ثواب قرائت قرآن 37
- 1. تلاوت صحیح و ایمان به خدا 37
- 2. تلاوت قرآن و نورانیّت 38
- _ نورانیت و جلاء قلوب 38
- - نورانیت منازل 39
- 4. تلاوت قرآن و جهان آخرت 40
- _ دافع بلای آخرت 40
- 3. تلاوت قرآن و توسعه روزی 40
- _ تعیین کننده درجات بهشت 40
- د - درک معانی و مفاهیم قرآن تلاوت 41
- قابل فهم بودن قرآن برای مردم 42
- عترت ترجمان جدایی ناپذیر وحی 43
- الف _ ترجمه 44
- اشاره 44
- مخاطبین در حوزه درک معانی و مفاهیم قرآن 44
- ب _ تفسیر 46
- اشاره 46
- معنا و مفهوم «تفسیر» 47
- با اینکه قرآن «تبیان کلّ شی ء» است، چرا به تفسیر نیاز داریم؟ 47
- مرز بین «تفسیر» و «ترجمه» 54
- مفهوم تدبّر و گسترده آن 55
- ج _ تدبّر 55
- فوائد و نتایج تدبّر 57
- مراتب تدبّر 58
- مرز بین «تدبّر» و «تفسیر» 59
- ه_ _ عمل به قرآن و تمسّک به آن 62
- اشاره 64
- فصل دوّم تجوید از نگاه تاریخی 64
- چگونگی شکل گیری قرائت و قراءات 65
- سیری در چگونگی شکل گیری «قرائت» و «تجوید» 65
- نقطه آغازین قرائت و تعلیم قرآن 67
- قرائت واحد یا قراءات مختلف؟ 68
- اشاره 72
- عوامل اختلاف قراءات 72
- ب) اسباب کتابتی 72
- الف) تجویز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این امر 72
- ج) عامل لسانی 73
- ضوابط برای تشخیص قرائت صحیح و معتبر 74
- د) عامل انسانی 74
- تعاریفی از «قرائت» و «علم قرائت» 77
- نگارش و تدوین قراءات 78
- چگونگی ظهور قرّاء سبعه 79
- چگونگی شکل گیری علم تجوید 84
- تجوید عملی (بیان و آوایی) 86
- تجوید علمی (تدوینی) 89
- تفاوت علم قرائت و علم تجوید 94
- اشاره 95
- نگاهی به پیشینه روشهای قرائت قرآن (از نظر سرعت و کندی) 95
- ترتیل، تحقیق، تدویر، حَدر 96
- پیشینه مخارج و صفات حروف 99
- پیشینه ای از مخارج حروف 99
- تعداد و اسامی «مخارج حروف» 99
- اختلاف در تعداد مخارج حروف 101
- قابل اعتنا بودن ترتیب در حروف متّحد المخرج 102
- مواضع و یا مخارج عام و اصلی حروف 103
- طریقه ترتیب (تقدیم و تأخیر) مخارج حروف 105
- طریق تشخیص مخرج هر حرف 105
- پیشینه ای از صفات حروف 106
- بررسی «صفات حروف» در حوزه وضع اصطلاحات 107
- اشاره 107
- [عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امام علی علیه السلام و ابوالاسود دؤلی] 107
- - قرن اوّل 107
- - قرن دوم 108
- - قرن سوم و چهارم 110
- - قرن دوم به بعد 111
- پی گیری منشأ پیدایش چند «صفت» دیگر 112
- نَبْر 112
- تَرْقیق (و تَفْخیم/تَغْلیظ) 114
- بحثی در پیشینه «تعداد صفات حروف» 116
- پیشینه ای از انواع «تقسیمات صفات حروف» 118
- جهر/همس 120
- اشاره 120
- پیشینه ای از «رموز به خاطرسپاری صفات حروف» 120
- شدّه / رخوه / توسّط (بینیّه) 121
- استعلاء / استفال 122
- اطباق / انفتاح 122
- اذلاق / اصمات 123
- ادغام (نون ساکنه و تنوین) 123
- قَلقَلَه 123
- اشاره 125
- پیشینه ای از ادغامات 125
- اشاره 126
- تعریف «ادغام» 126
- ادغام «صغیر» و «کبیر» 126
- - وجه تسمیه 127
- ادغام مقبل، مدبر، متبادل 129
- ادغام متماثلین، متجانسین، متقاربین 130
- ادغام تامّ و ادغام ناقص 132
- پیشینه ای از احکام نون ساکنه و تنوین 133
- مقدمه 133
- احکام نون ساکنه و تنوین 134
- پیشینه مراتب اخفاء و کشش غنّه در آن 135
- اشاره 135
- اندازه کشش غنّه 136
- طنین دادن به غُنّه 137
- پیشینه «مدّ» 138
- حروف مدّ 141
- اشاره 141
- پیشینه مدّ 141
- تعریف مدّ 141
- تفصیل سابقه مدّ در توجّهات علمای عربی و تجوید 141
- سببهای لفظی مدّ 142
- انواع رابطه حروف مدّ با سکون (التقاء ساکنین) 144
- اشاره 144
- سبب معنوی مدّ 145
- - مدّ تبرئه 145
- - مدّ تعظیم 145
- انواع و اقسام مدّ 146
- اشاره 146
- مقادیر مدّ 150
- ابزار و شیوه اندازه گیری کشش حروف مدّی 154
- اشاره 154
- تقریبی بودن اندازه مدها 154
- اشاره 157
- مراقبت از مدّ (مدّ در معرض آسیب) 157
- مدّ در مکالمات عربی 161
- سیری در پیشینه وقف و ابتداء 163
- اهمیّت و پیشینه وقف و ابتداء 163
- سابقه طرق وقف بر آخر کلمات 167
- اشاره 169
- سابقه نامگذاری وقوف 169
- نوع توجّه متخصّصان قرائت (قرّاء سبعه) به «وقف و ابتدا» 172
- سابقه علائم وقف 173
- سَکْت 175
- فصل سوم تجوید از نگاه فقهی 176
- اشاره 176
- اشاره 177
- امال بحث 177
- دیدگاه فقهی نسبت به تجوید 177
- تفصیل بحث 180
- احکام فقهی مباحث تجویدی مطرح، در حوزه تلاوت قرآن کریم 181
- اشاره 181
- اشاره 182
- استفتاءات (قراءات) 184
- اشاره 189
- ترتیل 189
- استدلال قابل توجّه و تأمّل 191
- اشاره 194
- «بسمله» در آینه احکام 195
- الف) در نماز 195
- ب) در قرآن 198
- اشباع کوتاه / ضربی 200
- اشاره 200
- استفتاءات [اشباعات] 201
- اشباع کشیده 202
- 7-احکام فقهی مخارج حروف 205
- اشاره 205
- استفتاءات [مخارج حروف] 208
- مقدمه ای در اهمیت موضوع 210
- صفات حروف در آئینه احکام 213
- الف) اداء صحیح حروف و کلمات (عربیّت، اعراب، تبدیل حرفی به حرف دیگر) 213
- ب) محسّنات تجویدی 218
- «ادغام» 219
- استفتاءات 222
- خلاصه ای از احکام فقهی ادغام 222
- «مدّ» 223
- متفرقات 225
- استفتاء 225
- استفتاء 227
- مقدّمه 227
- چند مسأله 228
- استفتاءات 231
- - تکالیف شرعی قاری قرآن در حین تلاوت 232
- احکام فقهی آیات سجده دار 232
- اشاره 232
- سجده های واجب قرآنی 232
- چند مسأله دیگر [سجده های واجب تلاوت] 234
- خلاصه سجده تلاوت 239
- سجده های مستحبّی قرآن 240
- خلاصه خواندن سوره عزایم در نماز 240
- «صلوات واجب» 244
- احکام فقهی کلمات، عبارات و آیاتی که موجب «صلوات» و یا «اذکار خاصّ» می شوند: 244
- صلوات 244
- «صلوات مستحب» 244
- «اَذکار خاصّ» 246
- اشاره 248
- فصل چهارم تجوید از نگاه آموزشی کاربردی 248
- تعریف «ترتیل» 249
- اشاره 249
- مراتب و روش های قرائت قرآن 249
- ترتیل از نگاه امیرمؤمنان علیه السلام 250
- طریق و روش 250
- امتیازات و فوائد «ترتیل» 251
- خلاصه 252
- اندازه سرعت 252
- تعریف «تحقیق» 252
- آفات قرائت «تحقیق» 253
- طریقه و روش «تحقیق» 254
- امتیازات و فوائد قرائت «تحقیق» 254
- اندازه سرعت در قرائت «تحقیق» 255
- تعریف «تدویر» 255
- طریقه و روش 256
- فواید روش «تدویر» 256
- خلاصه 257
- اندازه سرعت در قرائت «تدویر» 257
- تعریف «حَدْر» 258
- طریقه و روش 259
- محدودیت قرائت «حَدر» 260
- فوائد روش حَدر (تحدیر) 260
- خلاصه 261
- اندازه سرعت در قرائت «حَدْر» 261
- بحثی ویژه، در «ترتیل» 262
- اشاره 262
- سرعت قرائت در سیره قرائتی معصومین علیهم السلام 263
- تلاوت به «ترتیل» در سه روز اعجاز گونه است! 266
- مقدار سرعت و تأنّی 267
- دلیل سرعت قرائت از دیدگاه «فخر رازی» 269
- ترتیل از دیدگاه برخی اندیشمندان و مفسّران 271
- اشاره 271
- - شیوه ترتیل و مراحل آن 275
- - کمال ترتیل 276
- اشاره 277
- استعاذه 277
- تعریف «استعاذه» 277
- کیفیّت استعاذه 278
- قرّاء سبعه و استعاذه 279
- تغییر، زیادت و نقصان در قالب آیه «استعاذه» 280
- جهر و اخفای «استعاذه» 282
- میزان در اخفای 284
- سنّت کفایی یا سنّت عینی (فرد فرد) «استعاذه» 284
- شروط ِاعاده «استعاذه» در حوزه اشتغال به تلاوت 285
- بسمله 286
- اشاره 286
- تعریف «بسمله» 286
- اولین آیه 288
- سیّد آیات 288
- موقعیّت «بسمله» در قرآن 288
- «بسمله» اختصاصی هر سوره 289
- دیدگاه برخی مفسّران 289
- دیدگاه اجمالی فقهای عظام 290
- احکام «بسمله» در شروع قرائت 291
- ابتدای سوره ها 291
- وجوه قرائت «استعاذه» با «بسمله» 293
- وجوه قرائت پی در پی دو سوره با «تکبیر»، «تهلیل» و «تحمید» 296
- - مشخّصه (مصادیق) کلمات ابتدا به ساکن: 298
- چگونگی آغاز قرائت از کلمات ابتدا به ساکن 298
- همزه وصل 299
- قواعد شروع از ابتدا به ساکن 299
- - لام امر (ساکن شده) 300
- باب همزه 301
- - تعریف و توضیح «همزه» 301
- - تعریف همزه وصل 301
- خصوصیات همزه وصل 301
- همزهای وصل «مفتوح»[ اَ ] 302
- فلسفه وجودی «همزه وصل» 302
- چگونگی تشخیص حرکتِ «همزه وصل» 302
- همزه های وصل «مکسور»: [ اِ ] 303
- همزه های وصل «مضموم» [ اُ ]: 306
- نکات «همزه وصل» 307
- خصوصیات همزه قطع 311
- تعریف «همزه قطع» 311
- همزه قطع «اصلی» و «زاید» 311
- اشاره 313
- خلاصه اَشکال همزه در کلمات از لحاظ «نوشتاری» 313
- قانون اجتماع دو همزه کنار هم در کلمات{1}{2} 315
- تفاوت همزه و الف 316
- تجوید الحروف{1} (مخارج حروف) 317
- قرائت ممتاز (ترتیل) 317
- اشاره 317
- اشاره 321
- شناختی از دستگاه تکلّم 321
- حلق 321
- دهان (فَم) 323
- اشاره 323
- ب - زبان (لهاه/ لسان) 323
- الف - فضای دهان 323
- ج - دندان ها (اَسْنان) 324
- لب ها (شَفَتان) 326
- خَیْشوم 326
- د - لثه (لِثَه) 326
- ه- سقف دهان (حَنَک اَعْلی) 326
- مخارج حروف 329
- شناخت اجمالی مواضع و مخارج حروف 329
- اشاره 332
- شرح مواضع و مخارج حروف 332
- مخرج اوّل: جوف 333
- اشاره 334
- سه نکته در مورد «هاء» و «همزه» 335
- اشاره 335
- مخرج دوّم: اقصی الحلق 335
- اشاره 338
- مخرج سوّم: وَسَطُ الحلق 338
- - تعیین مخرج حرف «ع» و «ح» : اَعْ، اَحْ 339
- اشاره 340
- مخرج چهارم: اَدْنَی الحلق 340
- - تعیین مخرج حرف «غ» و «خ» : اَغْ، اَخْ 341
- اشاره 343
- مخرج پنجم: مخرج «ق» 343
- اشاره 343
- - تعیین مخرج حرف «ق»: اَقْ 344
- اشاره 345
- مخرج ششم: مخرج «ک» 345
- _ تعیین مخرج حرف «ک»: اَکْ 346
- مخرج هفتم: مخرج «ج، ش، ی» 347
- اشاره 347
- _ تعیین مخرج حروف «ج، ش، ی»: اَجْ، اَشْ، اَیْ 350
- اشاره 351
- مخرج هشتم: مخرج «ض» 351
- - تعیین مخرج حرف «ض»: اَضْ 353
- اشاره 354
- مخرج نهم: مخرج «ل» 354
- - تعیین مخرج حرف «ل» : اَلْ 354
- مخرج دهم: مخرج «ن» 356
- - تعیین مخرج نون : اَنْ 356
- اشاره 356
- - تعیین مخرج حرف «ر» : اَرْ 357
- مخرج یازدهم: مخرج «ر» 357
- اشاره 357
- اشاره 359
- مخرج دوازدهم: مخرج «ط، د، ت» 359
- _ تعیین مخرج حروف «ط، د، ت»: اَطْ، اَدْ، اَتْ 360
- اشاره 362
- مخرج سیزدهم: مخرج «ص، س، ز» 362
- _ تعیین مخرج حروف (ص، س، ز): اَصْ، اَسْ، اَزْ 364
- مخرج چهاردهم: مخرج «ظ، ذ، ث» 366
- اشاره 366
- _ تعیین مخرج حروف (ظ، ذ، ث): اَظْ، اَذْ، اَثْ 367
- اشاره 370
- مخرج پانزدهم: مخرج «ف» 370
- اشاره 370
- - تعیین مخرج حرف «ف»: اَفْ 371
- اشاره 372
- مخرج شانزدهم: مخرج «ب، م، و» 372
- _ تعیین مخرج حرف «ب»: اَبْ 373
- تعیین مخرج حرف «م»: اَمْ 374
- _ تعیین مخرج حرف «و»: اَوْ 375
- مخرج هفدهم: مخرج «غُنّه» 377
- اشاره 377
- تجوید الحروف (2)(صفات حروف) 378
- اشاره 379
- شناخت اجمالی صفات حروف 380
- شناخت تفصیلی صفات اصلی متضادّ 382
- اشاره 382
- شناخت تفصیلی صفات اصلی غیر متضاد 394
- اشاره 394
- 3_ لین 399
- 4_ انحراف 400
- اشاره 416
- شناخت صفات فرعی یا عارضی حروف 416
- صفات فرعی حروف(احکام حروف) 417
- اشاره 417
- 1_ مبحث تَفخیم و تَرقیق 417
- اشاره 417
- کیفیّت تفخیم حروف استعلا 418
- کیفیّت تفخیم و ترقیق «الف مدّی» 420
- کیفیّت تغلیظ و ترقیق لام 423
- کیفیّت تفخیم و ترقیق راء 426
- اشاره 429
- انواع ادغام 430
- اشاره 431
- «ادغام صغیر» 431
- الف _ تقسیم ادغام از جهت علامت مُدْغَم. 431
- «ادغام کبیر» 434
- ب _ تقسیم ادغام از جهت تلفّظِ مُدغَم 436
- «ادغام ناقص» 436
- «ادغامِ تامّ» 436
- اشاره 436
- ج _ نکات و استثنائات ادغام 438
- اشاره 439
- اشاره 441
- احکام نون ساکنه و تنوین 441
- اشاره 457
- اَجزای تشکیل دهنده ساختمان «مدّ» 457
- مقادیر مدّو اسامی هر یک 458
- اشاره 459
- حالات مدّ اصلی (طبیعی) 459
- انواع مدّ 459
- الف _ مدّ اصلی (بدون سبب مدّ) 459
- اشاره 461
- ب _ مدّ فرعی (با سبب مدّ) 461
- اشاره 469
- انواع یا حالات مدّ لین 469
- اشاره 473
- انواع و احکام «هاء» در آخر کلمات 473
- معرفه الوقوف (وقف و ابتداء) 480
- کلّیّاتی در وقف و ابتدا 480
- سخنی در چگونگی تقطیع در آیات 481
- تقطیع و نکاتِ بلاغی آیات 483
- اشاره 483
- - بررّسی دو آیه 484
- تعریف «قَطْع» 486
- تعریف چند اصطلاح در باب «وقف و ابتدا» 486
- تعریف «وقف» 486
- تعریف «سَکْت» 487
- تعریف «ابتداء» 487
- اشاره 489
- طُرُق و روشهای وقف بر آخر کلمات 489
- انواع وقف 496
- اشاره 496
- اشاره 497
- الف _ «وقف اضطراری» 497
- انواع وقف اِختیاری 497
- ب _ «وقف اختیاری» 497
- سخنی در تعلّقات لفظی و معنوی 498
- دو شرط اساسی «جواز» در هر نوع وقف و ابتدا 499
- اشاره 499
- اشاره 504
- وقف بیانِ تامّ 507
- نمونه ها 507
- وقف بیان کافی 507
- وقف بیانِ حسن 508
- - وقف مُعانقه یا مُراقبه 514
- ج _ «انواع وقف های دیگر» 514
- - وقف ازدواج 515
- - وقف تعسّف 515
- - وقف مُنزَل (جبرئیل) 516
- - وقف نبی 517
- - وقف غُفران 518
- اِبتدای بعد از وقف 519
- اشاره 519
- - وقف اِختباری 519
- - وقف اِنتظاری 519
- اهمّیت ابتدای بعد از وقف 519
- اشاره 520
- الف: ابتدای جایز 520
- انواع اِبتدا 520
- ب : ابتدای غیر جایز (قبیح) 521
- علائم وقف 522
- اشاره 522
- الف - رموز سجاوندی 523
- ب - علائم غیر سجاوندی (در وقف و ابتداء) 526
- ج - علائم متفرّقه 529
- باب فَرش الحروف 531
- اشاره 535
- کتاب شناسی دانش تجوید 535
- فصل پنجم کتابشناسی دانش تجوید 535
- قرن چهارم 538
- علمای تجوید و کتب تجویدی (به ترتیب تاریخی) 538
- قرن پنجم 539
- قرن ششم 542
- قرن هفتم 543
- قرن هشتم 546
- قرن نهم 549
- قرن دهم 553
- قرن یازدهم 557
- قرن دوازدهم 563
- قرن سیزدهم 566
- قرن چهاردهم 569
- علماء و کتب تجویدی «بی تا» 574
- «آ» 579
- کتب تجویدی متأخرین 579
- «ا» 580
- «ب» 580
- «پ» 581
- «ت» 581
- «ج» 586
- «ح» 587
- «خ» 587
- «ر» 588
- «د» 588
- «ع» 589
- «ط» 589
- «س» 589
- «ض» 589
- «ف» 590
- «ق» 590
- «ک» 591
- «م» 592
- «ه_» 593
- «ن» 593
- «و» 593
- «ی» 594
- کتب وقف و ابتداء 595
- علماء و کتب مشهور «وقف و ابتداء» (به ترتیب تاریخی) 595
- قرن سوم 595
- قرن دوم 595
- قرن پنجم 597
- قرن چهارم 597
- قرن ششم 598
- قرن هشتم 599
- قرن دهم 599
- قرن نهم 599
- قرن هفتم 599
- قرن دوازدهم 600
- قرن یازدهم 600
- قرن سیزدهم 600
- « فهرست ها » 601
- اشاره 601
- فهرست آیات 602
- فهرست روایات 614
- فهرست اعلام 618
- فهرست منابع و مآخذ 660
- عمر بن ابراهیم المسعدی (زنده به سال 999 ه.ق)، کتاب تجویدی در شرح «المقدمه الجزریه»، به نام «شرح الجزریه» نوشته است.(1)
- ملامختار قاری اعمی اصفهانی (قرن دهم)، عالم فاضل شاعر ادیب، از دانشمندان علم تجوید و سایر علوم قرآن بوده است.(2)
- احمد بن عبداللطیف البرکوی (از رجال قرن دهم)، کتاب خطّی در تجوید تحت عنوان «الدرالنضید فی المسائل المتعلقه بالتجوید» از ایشان گزارش گردیده است.(3)
قرن یازدهم
- سیف الدین علی الشریفی الترشیزی، کتابی در «تجوید القران» داشته است، که نسخه ای از آن در کتابخانه شخصی «محمدعلی هبه الدین الشهرستانی»، به تاریخ کتابت (رجبِ سال 1001 ه.ق)، دیده شده است.(4)
- علی بن محمد بن خلیل، معروف به ابن غانم المقدسی (ت 1004 ه.ق)، کتاب خطی در زمینه تجویدی به نام «بغیه المرتاد لتصحیح الضاد» تألیف نموده است.(5)
- عبدالحق الجندی، مشهور به آقامیرقاری، کتابی در «تجوید القران» به زبان فارسی در سال (1004 ه.ق) تألیفش را به پایان رسانده، که دارای یک مقدمه و 12 باب است.
1- 1. ملاحسین بن اسکندر الحنفی (ت در حدود 1084 ه.ق) در کتابش «لباب التجوید» از آن یاد کرده است. (1 ظ - 6 ظ - 17 و).
2- 2. ریشه و جلوه های تشیع و حوزه علمیه اصفهان در طول تاریخ، 1 / 384.
3- 3. مکتبه الجامع الازهر، به شماره (305) 22312؛ دارالکتب المصریه (24343ب).
4- 4. الذریعه، 3 / 370، ردیف 1345؛ مصنفات شیعه، 1 / 539.
5- 5. مکتبه المتحفِ بغداد، به شماره (11068 / 7)؛ مکتبه الاوقاف، در موصل (13/19 مخطوطات جامع النبی شیت).