سلمان فارسی صفحه 57

مقدمه ای لازم

در اینجا نمی خواهیم به تاریخ تبعیض نژادی در ملتهای مختلف و کشف ریشه ها و پیامدهای آن قبل و بعد از اسلام بپردازیم و یا این انگیزه های روانی و سرچشمه های آن را و نظریاتی را که برای تثبیت و توجیه این گرایش - و نه رهایی از آن - ابراز شده بررسی کنیم . بلکه برآنیم که به نحو اشاره و ایجاز و تا جایی که به واقعیتهای حیات مسلمانان پس از ارتحال رسول بزرگ اسلام - صلی الله علیه و آله - و آثار و تبعاتی که در نتیجه سیاستهای که در جهت تبعیض نژادی اعمال می شده و متضمن این گرایش بوده تحمل کرده اند مربوط می شود ، به پاره ای از آنچه که به این مساءله مرتبط است بپردازیم .

تاریخ پیدایش این سیاست و پس از ظهور اسلام به زمان خلیفه دوم عمر بن خطاب که برنامه

ریز و بنیانگذار این خط مشی بود و بر اعمال آن اصرار می ورزید باز می گردد . پس از عمر ، امویان راه و روش او را ادامه دادند وبا کمال دقت و امانت طرح او را به اجرا درآوردند . پیش از پرداختن به برخی از مواضع ، احکام و مقرراتی که در جهت این سیاست از جانب این بنیانگذار توانمند اتخاذ گردیده ، اعلام و اعمال شده و تاریخ ، آنها را برای ما نگهداشته حکایت کرده است به پاره ای ملاحظات ، افکار و دیدگاههای موجود در دوران بعد از مؤ سس و رهبر این سیاست و مشخصا در عهد امویان که اشاره بدانها لازم به نظر می رسد اشاره می کنیم تا این اشارات ، مقدمه ای باشد برای فصلی که در آن از خط مشی و روشهای خلیفه دوم در این زمینه سخن می گوییم .

و از آن جا که این سیاست (تبعیض نژادی ) جز از جانب اهل بیت - علیهم السلام - و در راءس ایشان امیر المؤ منین علی - علیه السلام - با مخالفت و مقابله جدی و واقعی روبرو نشد به حول و قوه و من و کرم الهی به طور خلاصه و فشرده به گوشه هایی از این معارضه و مقابله نیز اشاره می کنیم . نخست به برخی از آنچه که به سیاست امویان و فروع و پیامدهای آن مربوط می شود پرداخته می گوییم :

امویان و سیاست تبعیض نژادی

سیاست امویان بر پایه تمییز و تفکیک بین عرب و غیر عرب که گاهی به لحاظ اختلاف رنگ و پوستشان آنها را ((سرخ پوست

))و گاهی ((موالی ))(167) می نامیدند استوار بود . و حتی سیاست آنها تا جایی پیش رفت که بین خود عرب نیز احساسات قبیله ای را برانگیختند چنانکه در مورد دو قبیله قیسی ((مضری ))و ((یمانی ))این سیاست را بکار می بردند و به اقتضای منافع ویژه ای که داشتند و بر حسب شرایطی که سلطه یابی و گسترش نفوذشان در سرزمینها و مردم بیشتر ایجاب می کرد گاهی این و گاهی آن قبیله را تاءیید و حمایت می کردند . تا زمان هشام بن عبدالملک به حمایت از قبیله یمانی ادامه دادند آنگاه قبیله ((مضریه ))را به خود نزدیک کرد و تا زمان سقوط دولت اموی به دست ابومسلم خراسانی و عباسیان وضع بدین منوال استمرار داشت پس از آن عباسیان طرف ((یمانیان ) را گرفتند تا آن جا که ((ابراهیم امام ))رهبر عباسیان به ابومسلم پیام فرستاد و به او دستور داد یمانیان را گرامی بدارد و سرزمین مضر را نابود کند و احدی از آنها را باقی نگذارد . (168)

انحراف از خط و مسیر اسلام

تبعیض نژادی پیش از ظهور اسلام نزد یونانیان قدیم و دیگران در تاریخ بشر سابقه و ریشه های ژرفی داشته است آنگاه در جزیره العرب اسلام ظاهر گشت و جنگ بی امانی را علیه این گرایش و همه مظاهر آن اعلام نمود تا آن جا که این گرایش باطل در برابر ژرفایی و استحکام این هجوم عقب نشینی کرد و ضعیف گشت . و اگر اسلام همچنان در صحنه می ماند و سلطه آن ادامه می یافت برای همیشه و از بیخ و بن ریشه های این گرایش را بر می کند