سلمان فارسی صفحه 68

از سوی دیگر او در تدابیر ، احکام ، مقررات و مواضعی که در شرایط ، مناسبتها و حالات مختلف داشت حقوق غیر عرب را پایمال می کرد ، حرمت ایشان را نگه نمی داشت و شخصیت آنان را مورد تجاوز قرار می داد . برای روشن شدن بخشی از مطلب به سیاستهای او در دو زمینه اشاره می کنیم :

جنبه اول : برتر دانستن عرب

در مورد سیاست و خط مشی او در برتر دانستن عرب به شواهد ذیل اشاره می کنم :

از سخنان معروفی که از او نقل شده اینست که : بر هیچ عربی مالکیت نیست (هیچ عربی مملوک واقع نمی شود)(211) .

و می گوید : ((من خوش ندارم اسارت عرب سنت شود(212) ))و اسیران زن یمنی را در حالی که - برخی از آنها - از

مالکان خود آبستن بودند آزاد کرد و بین آنها و خریدارانشان جدایی انداخت . (213)

و هر نمازگزار از اسیران عرب (یعنی اسیران عرب مسلمان ) را آزاد کرد و از آنها تعهد گرفت بعد از آزادی تا سه سال در خدمت خلیفه باشند . (214)

و در وصیتش گفته بود : هر عربی از بیت المال آزاد شود و تا سه سال در اختیار امیر (حاکم ) باشد و همانطور که عمر تا سه سال بر آنها ((ولاء))داشت حاکم بر او ولاء داشته باشد . (215)

ما دقیقا سر و سبب این تعهد و التزام سه ساله در مقابل امیر بعدی را نمی دانیم تنها چیزی که به نظر می رسد اینست که عمر شخص معینی را برای جانشینی خود در نظر داشته و در اندیشه این بوده که با ابداع و اختراع شورای شش نفره ای که با توجه و عنایت تام آنها را به نحو برگزید که به نتیجه ای که بدان خواهند رسید اطمینان یابد ، شرایط و زمینه را برای تحمیل او بر مردم فراهم سازد .

فداء عرب (مالی که برای آزاد شدن برده های عرب باید به مالک آنها پرداخت می شد) را تعداد مشخصی شتر تعیین کرد اما این تعداد مختلف و متغیر بود . (216) و شاید علت این اختلاف و چندگونگی ، تبدل و عدم ثباتی بوده که در زمانهای مختلف در راءی و نظر او پدید می آمد و در احکام و نظرات او اشتباه و نظایر این بی ثباتی وجود داشته چنانکه در بعض مسائل ارث نظر او متغیر بوده است . (217)