سلمان فارسی صفحه 76

به بازار ما وارد نشوند تا در دین تفقه کنند (احکام شرعی را بدانند)(268) . این که چنین شرطی را بر عرب نیز کرده باشد بر ما معلوم نیست اما ظاهر از روایت ((عتیبه ))و ((ابن الحاج ))اینست که نمی خواسته ببیند موالی در بازارند ، داد و ستد می کنند و مال به دست می آورند اما عرب چنین نمی کند . بنابراین منع او عجم را از ورود به بازار ناشی از خیر خواهی او برای عرب - و نه دیگران - بوده است .

خصوصا که ما پیشتر دیدیم چگونه در تقسیم اموال بیت المال ، ازدواج و امور دیگر ، عرب را بر عجم برتری می داد .

عمر در ((جابیه ))(محلی در جنوب عربی دمشق ) خطبه ای خواند و در آن از جمله گفت : ((از اخلاق عجم دوری گزینید . . . و مبادا! پس از آن که در سرزمین آنها فرود آمدید با آنها داد و ستد کنید))(269) و فرزند او عبدالله که شیفته پدر و بسیار تحت تاءثیر او بود خوار شمردن غیر عرب را از او به ارث برده بود . روایت شده که چون بر مردی سیاه گذشت به او گفت : سلام بر تو ای جعل (270)(سرگین غلتان ) .

پس از این همه که گذشت روشن می شود این که در روایتی آمده است عمر ، ابوموسی را سرزنش کرد چون به افراد عرب از گروهی که نزد او آمده بودند مال عطا کرد و به موالی از آنها هیچ نداد ، (271) علت و سبب نکوهش عمر این بود که محروم

ساختن موالی و هیچ ندادن به آنها می توانسته آنها را برانگیزد و مشکلات بزرگی ایجاد کند که ابوموسی قادر به رویارویی با آنها نبوده است . بنابراین ، مفاد این روایت با نظر و دیدگاه او در مورد او در غیر عرب که پاره ای از ادله و شواهد آن را ذکر کردیم مغایرت ندارد .

سیاست علی (ع)با غیر عرب

در مقابل این سیاست عمری ، سیاست علوی دیده می شود ؛ سیاستی که به بهترین و کاملترین وجه ، نظر و دیدگاه اسلام را مجسم می کند .

نصوص ذیل روشن کننده این واقعیت هستند :

1 - مغیره گفته : علی علیه السلام به موالی متمایل تر و مهربان تر بود و عمر از آنها دوری می گزید (272)

2 - آن حضرت - علیه السلام - نه در تقسیم بیت المال و نه در امور دیگر احدی را بر دیگری ترجیح نمی داد چرا که - به تعبیر خود آن جناب - علیه السلام - در جواب زنی که از حضرتش خواسته بود او را بر زنی غیر عرب برتری دهد (273) - در قرآن برای فرزندان اسماعیل فضلی بر فرزندان اسحاق ندیده بود . و همین سیاست او از مهمترین علل و اسباب یاری نشدنش از جانب عرب بود .