ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 109

اصحاب، قرآن را در خلافت عثمان به هنگام نسخه برداری مصاحف مرتب ساختند. «1»

خامسا: تعداد مصحفها و تاریخ نسخه برداری آنها

روایت زهری از انس که پیش از این آوردیم دلالت دارد که پس از آنکه زید و گروه همراه او عمل نسخه برداری مصاحف را از روی صحیفه‌ها انجام دادند، عثمان آن صحفه‌ها را به حفصه باز گردانید «2» و به هر منطقه مصحفی از مصحفها را که نسخه برداری شده بود فرستاد و دستور داد که غیر از آنها تمام قرآنها را که در صحیفه‌ها و یا مصحفها بود بسوزانند.

در این روایت نه به تعداد مصحفهای نوشته شده و نه به نام شهرهایی که این مصاحف به آنجا فرستاده شد، اشاره نشده است و تنها به این اشاره شده که مصحفها را به سرزمینهای حکومت اسلامی آن زمان فرستادند و این عبارت دلالت دارد بر اینکه تعداد این مصحفها زیاد بوده، بخصوص اینکه هدف از این کار یکسان کردن مصاحف و قرائت قرآن در تمام شهرهای اسلامی بود. پس این انتظار وجود داشت که به هر شهر و یا منطقه‌ای یک مصحف فرستاده شود، ولی در روایاتی که از نسلهای پس از نسل صحابه نقل شده، به تعداد این مصاحف اشاره شده است و ابن ابی داود در این باره دو روایت نقل می‌کند:

یکی از حمزه زیات (متوفی 156 ه) که طبق آن، مصاحف چهار تا بوده که یکی را به کوفه فرستادند، و روایت دوم از ابو حاتم سجستانی (متوفی 255 ه) است که تعداد مصاحف را هفت تا می‌داند که یکی از آنها به مکه و دیگری به شام و سومی به یمن و چهارمی به بحرین و پنجمی به بصره و ششمی به کوفه فرستاده شد و یکی از آنها هم در مدینه ماند «3» ولی از دو مصحف یمن و بحرین خبری در دست نیست. «4» و در روایت قرطبی آمده است

__________________________________________________
(1) بنگرید به: ابن حجر، ج 10، ص 393 و قسطلانی، ج 1، ص 59.
(2) روایت شده است که صحیفه را عبد اللّه بن عمر پس از مرگ حفصه تصاحب کرد و مروان والی مدینه آهنگ او کرد و آن را از او گرفت و تلف کرد و یا سوزانید و از این ترسید که میان آن و نسخه عثمان اختلافی وجود داشته باشد (بنگرید به: ابن ابی داود، ص 21 و مکی: الابانة، ص 26).
(3) المصاحف، ص 34 و بنگرید به: مکی: الابانه، ص 29 و دانی: المقنع، ص 9 و سیوطی: الاتقان، ج 1، ص 172.
(4) بنگرید به: جعبری برگ 67 ب و سیوطی: الاتقان، ج 1، ص 224.