ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 116

داشته ولی تطور لغت، استعمال آنها را از بین برده اما در نوشتن که کمتر تغییر پذیر است به همان شکلهای قبلی باقی مانده است. ما این مطلب را در فصل مقدماتی بیان کردیم.

پیش از آنکه به پرسشی که مطرح کردیم پاسخ بدهیم، لازم است که تا حد توانایی مفهوم حروف هفتگانه را تعیین کنیم و رابطه قرائتهای مختلف با آن را دریابیم و شاید مناسب این باشد که پیش از بررسی این مطلب درباره حدیث حروف هفتگانه سخن بگوییم چون این حدیث مقام مهمی در تاریخ قرآن دارد. «1»

اولا: آیا حدیث حروف هفتگانه حدیث صحیحی است؟

به نظر می‌رسد که سخن گفتن درباره توثیق سند حدیث حروف هفتگانه و ذکر دلیل بر صحت و تواتر آن، سخن زایدی باشد زیرا که علما به طور گسترده بر آن اجماع کرده‌اند و روایات بسیاری با مضمونهای نزدیک به هم و به طور متواتر بر معنای واحدی دلالت دارند و آن اینکه «این قرآن بر اساس حرف حرف نازل شده آنچه در توان دارید از آن بخوانید» این حدیث از طریق بیست و چهار صحابی و چهل و شش سند وارد شده است و بخاری و مسلم و دیگر پیشوایان حدیث آن را نقل کرده‌اند. «2» و ابو عبید قاسم بن سلام «3» و ابو عمرو دانی «4» و ابن قاصح «5» بر تواتر آن تصریح نموده‌اند.

با وجود اینکه ابو عبید به تواتر این حدیث تصریح کرده، عجیب است که «گلدزیهر» هنگامی که درباره این حدیث سخن می‌گوید، به ابو عبید چنین نسبت می‌دهد که گویا او گفته است: «این حدیث شاذّ و بدون سند است» «6» و سخن خود را با ایجاد شک و تردید

__________________________________________________
(1) بنگرید به: دکتر عبد الصبور شاهین: تاریخ القرآن، ص 23.
(2) همان مصدر ص 30 درباره این حدیث رجوع کنید به: ابو عبید: فضائل القرآن، لوح 47- 46 و بخاری، ج 6، ص 227 و مسلم بن الحجاج القشیری: الصحیح، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه 1954، ج 1، ص 563- 560 و طبری: تفسیر، ج 1، ص 46- 21 و مکی: الابانه، ص 69- 62 و سیوطی: الاتقان، ج 1، ص 131 و روایات طبری را در کتاب: تاریخ القرآن تالیف دکتر عبد الصبور شاهین، ص 245- 229 همراه با نقد آنها ملاحظه فرمایید.
(3) فضائل القرآن، لوح 46 و بنگرید به: زرکشی، ج 1، ص 212.
(4) جامع البیان، برگ 4 ب.
(5) ابن قاصح (ابو البقاء علی بن عثمان): تلخیص الفوائد و تقریب المتباعد ط 1، قاهره) مصطفی البابی الحلبی، 1949، ص 13.
(6) گلد زیهر: مذاهب التفسیر الاسلامی (ترجمه عربی) قاهره، مکتبة الخانجی 1955، ص 54.