ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 130

لهجه یا هفت نوع اختلاف است و معنای حدیث در واقع بیانگر رخصتی است که برای آسان گیری و حل مشکل مسلمانان است و ضمنا ابعاد و اندازه این رخصت هم تعیین نشده است ولی در عین حال از دایره وجوه قرائتهایی که روایت شده خارج نمی‌شود، و در اینجا به پرسشی که در آغاز این بحث مطرح کردیم می‌رسیم و آن اینکه میزان تأثیر این رخصت در کتابت قرآن به طور عموم و در مصحف عثمانی به طور خصوص، تا چه حد بوده است؟

ثالثا: مصحف عثمانی و حروف هفتگانه‌

پیش از آنکه به پرسشی که در مورد اشتمال مصحف عثمانی بر حروف هفتگانه که در آغاز این مبحث مطرح کردیم، پاسخ بدهیم، یاد آور می‌شویم که کتابت قرآن در زمان حیات پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم فقط با یک روش انجام می‌گرفت و آن همان قرائت عمومی بود که صحابه می‌خواندند و در آن زمان رخصتی که با حروف هفتگانه در مورد وجوه مختلف داده شده بود، هنوز جا نیفتاده بود «1» و می‌توان درباره جمع آوری ابوبکر نیز گفت که او به نوشته‌های زمان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم اعتماد کرده بود و این جمع آوری به خاطر بیم از نابودی قسمتهایی از قرآن بود که در زمان پیامبر نوشته شده بود و زید بن ثابت به این کار اقدام کرد چرا که او در کتابت وحی از صحابه دیگر مداومت بیشتری داشت. بنابراین، انتظار نمی‌رفت که در کتابت قرآن در عمر پیامبر و جمع آوری آن در زمان ابوبکر چندان تفاوتی باشد. «2»

__________________________________________________
(1) بنگرید به: دکتر صبحی صالح، ص 108 و دکتر عبد الصبور شاهین: تاریخ القرآن، ص 57 و بنگرید به: دکتر عبده الراجحی، ص 70 و ابو زهره (شیخ محمد): المعجزة الکبری القرآن، قاهره، دار الفکر العربی، 1970، ص 37.
(2) با این وجود بعضی از دانشمندان بدون آنکه دلیلی داشته باشند معتقدند که صحف ابو بکر بر حروف هفتگانه مشتمل بود (بنگرید به: علم الدین سخاوی: الوسیله، برگ 10 أ و ابن القاصح، ص 12) و غریب‌ترین مطلبی که در مورد اشتمال صحف ابوبکر بر حروف هفتگانه نوشته شده، سخن دکتر عبد الحی الفرمادی در کتاب «رسم المصحف و نقطه» که رساله دکترای او در کتابخانه دانشکده اصول دین دانشگاه قاهره است (1974 م، ص 196) می‌باشد که می‌گوید: «از این گذشته آنچه که پژوهشگران معتقدند و من نیز به آن میل دارم، این است که حروف هفتگانه در صحف حفصه به این صورت بوده که حروف کلماتی که با یکدیگر مخالف بود در رسم آمده بود یکی از آنها در متن اصلی و مخالف آن در پایین یا بالا و یا در حاشیه آن نوشته شده بود» او منبع این مطلب را هم نقل کرده و آن کتاب: جمع القرآن نوشته شیخ محمد فرید عبادی، ص 56 و 57