ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 138

فصل سوم منابع رسم عثمانی و موضع دانشمندان پیشین درباره ویژگیهای آن‌

اشاره

به کارگیری دو اصطلاح: «رسم مصحف» و «رسم عثمانی» مربوط به زمانهای نسبة متأخری است که در تألیفاتی که درباره خط مصحف نوشته شده، به کار رفته است «1» و

__________________________________________________
(1) در زبان عربی تعداد زیادی از کلمات وجود دارد که به نشان دادن الفاظ با علامتهای مکتوب دلالت دارد (بنگرید به: ابن سیده علی بن اسماعیل: المخصص ط 1، قاهره، المطبعة الامیریة الکبری، 1320 ه، ج 13، ص 4) ولی مشهورترین این کلمات که به عنوان اصطلاح مورد استعمال قرار گرفته است عبارت است از: (کتاب، خط، هجاء و رسم) و به نظر می‌رسد که استخدام این چهار اصطلاح در طول قرون دچار تطور و تحول شده است، اصطلاح «کتاب» که یکی از مصدرهای کتب است (ابن منظور، ج 2، ص 192) جلوتر از اصطلاحهای دیگر به عنوان نامی برای رسم مصحف و کتابت کاتبان مورد استعمال بوده و این دلالت می‌کند که رسم مصحف با خطی که مردم در غیر مصحف به کار می‌بردند، تفاوت نداشت و به همه آنها «کتاب» گفته می‌شد و در اینجا متنهایی است که مربوط به قرنهای اوّل و دوم است و به این مطلب دلالت دارد، و ای بسا به کارگیری این اصطلاح به دورانهای بعدی هم کشیده شد، ولی به نظر می‌رسد که اصطلاح «کتابت» که مصدر دیگری از «کتب» است، جایگزین «کتاب» شده است ولی «خط» و «هجا» در دوره‌های بعد از استعمال «کتاب» استعمال شده و اصطلاح «خط» به کتابت به طور عام اطلاق می‌شد و اصطلاح خط مصحف به کار گرفته شد. و در دوره‌های متاخر، اصطلاح «علم الخط» پیدا شد (بنگرید به:

سیوطی: رسالة فی علم الخط، ص 54 و حاجی خلیفه (مصطفی بن عبد اللّه): کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، استانبول، وکالة المعارف الجلیله، 1943- 1941 مجلد 1، ستون 713- 711) اما به نظر می‌رسد که اصطلاح «خط» بیشتر به

__________________________________________________