ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 150

اظهار می‌دارند که آن را در مصحف شهر خود نیز بدین گونه دیده‌اند «1» یا اینکه در مواردی بعضی از روایات را در پرتو مصاحفی که نزد آنان بود، تصحیح می‌کردند. «2»

بنابراین، ما در بررسی رسم عثمانی در این بحث، نخست به روایاتی که از طریق کتابهای تألیف شده در این زمینه به دست ما رسیده، اعتماد خواهیم کرد و در مرحله دوم به مصاحف قدیمی خطی که امکان دسترسی به آنها بوده و در کتابخانه‌های اسلامی نگهداری می‌شود، توجه خواهیم نمود.

اولا: کتابهایی که درباره رسم تالیف شده‌

اشاره

پیش از آنکه مهمترین تألیفاتی را که در این موضوع نگاشته شده و ما به آنها استناد خواهیم کرد، نام ببریم، به این مطلب اشاره می‌کنیم که یکی از انگیزه‌های تألیف کتاب در این زمینه، علاوه بر علاقه‌ای که به کتاب وجود داشته، این بوده که بسیاری از هجای کلمات در مصحف به چند صورت آمده «3» و با قواعد هجایی که در آن زمان شایع بود، مطابقت داشته است ولی مردم پس از تدوین علوم و به کارگیری گسترده کتابت به یکسان کردن قواعد هجاء مایل شدند و مدارس نحوی در بصره و کوفه به وجود آمد و یکی از مشغولیتهای مهم دانشمندان این دو شهر، پیدا کردن راهی آسان برای نگارش بود و شعار آنها این بود که اصل در نگارش مطابقت خط با تلفظ با در نظر گرفتن ابتدا به کلمه و یا وقف بر آن است. و لذا مردم بتدریج به سوی استعمال صورتهای جدید هجای کلمات روی آوردند ولی کاتبان مصاحف علاقه داشتند که از رسم قدیمی مصاحف فراتر نروند و به روش کتابت قرآن کریم توجه خاصی شد. به اضافه اینکه ارتباط رسم الخط با قرائتها، در محافظت بر رسم کلمات به صورت قدیمی آن عامل مهمی بود. و از اینجا بود که دانشمندان علم قرائت و علوم عربی از همان آغاز سعی کردند کلماتی را که در قرآن به صورتی مخالف با اصطلاح مردم و در دوره‌های اخیر نوشته شده بود مشخص کنند و نتیجه این تلاشها، فهرست طولانی از نامهای کتابهایی شد که در موضوع رسم مصحف نوشته

__________________________________________________
(1) مثلا بنگرید به: دانی: المقنع، ص 14.
(2) بنگرید به: همان مصدر، ص 35، 76 و 103.
(3) بنگرید به: ابن خلدون، مجلد 1، ص 791.