ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 166

دیگر و فصلی درباره رسم همزه و فصلی درباره قطع و وصل و فصلی درباره رسم تای تانیث که در بعضی از موارد به صورت کشیده آمده است و همچنین راجع به موضوعات دیگر رسم. البته این کتابها در تفصیل مطالب و ترتیب ابواب با یکدیگر متفاوت است.

توجه کنیم که آوردن مثالها در یک فصل غالبا مطابق ترتیب آیات و سوره‌های مصحف است.

روش دوم‌

به این صورت است که مؤلف ویژگیهای رسم را از اوّل مصحف از سوره فاتحة الکتاب شروع می‌کند و در سوره آخر پایان می‌دهد و به کلماتی که با روش معینی رسم شده به ترتیب آیات و سوره‌ها اشاره می‌کند. در این روش، مؤلفان در موارد بسیاری مجموع مثالهای یک ویژگی را هنگامی که به اولین مثال می‌رسند می‌آورند و لذا در اوایل این گونه کتابها نسبت به اواخر آنها مثالهای بیشتری وجود دارد و بتدریج که مؤلف با آیات و سوره‌ها پیش می‌رود، مثالها کمتر می‌شود و به این اکتفا می‌شود که این ویژگی پیش از این گذشت. از این گونه کتابها می‌توان کتاب «التنزیل فی هجاء المصاحف» تألیف ابو داود سلیمان بن نجاح را نام برد که آن را از کتاب بزرگ دیگری که به نام «التبیین» نوشته، خلاصه کرده است. او در مقدمه کتاب می‌گوید: «در اینجا قرآن را به ترتیب می‌آورم آیه به آیه و حرف به حرف از اوّل تا آخر» و از جمله آنهاست کتاب ابو طاهر عقیلی و کتاب ابن وثیق اندلسی و نیز دو کتاب «جامع الکلام» و «الهجاء» از دو نویسنده ناشناخته. در کتابهایی که با این روش نوشته شده پیش از آنکه مثالها به ترتیب آیات و سوره‌ها ذکر شود، مقدماتی را ترتیب می‌دهند که در آن راجع به مطالب کلی درباره رسم سخن می‌گویند، همان گونه که عقیلی و ابن وثیق انجام داده‌اند.

با توجه به مهمترین تألیفات درباره رسم که اسامی آنها را ذکر کردیم و به مصادر آنها نیز اشاره نمودیم، چنین به نظر می‌رسد که ابو عمرو دانی بارزترین شخصیتی است که در این موضوع کتاب نوشته است و کتاب «المقنع» او واسطه‌ای است که در آن بیشتر روایات مصادر قبلی آمده است و علما بعدی هم در تألیفات خود درباره رسم از آن استفاده کرده‌اند و به همین جهت این کتاب در میان کتابهایی که به دست ما رسیده، از جهت