ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 176

یا ارائه نظریه جدیدی همراه باشد که در کنار نظریه‌های آنان قرار بگیرد.

اول: موضع آنها در التزام به رسم عثمانی در کتابت مصحف‌

اصحاب پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم مصاحف را مطابق با قواعد هجاء و اصول رسمی که در زمان آنها متعارف بود نوشته‌اند و در آن زمان هماهنگ کردن قاعده و اطراد آن حتمی و لازم نبود و واقعیت کتابت عربی همین بود و مردم در سالهای اولیه اسلام در نگارشهای خود همین قواعد را به کار می‌بردند و سرمشق آنها رسم مصحف عثمانی بود و اکثر صحابه و کسانی از تابعین که با آنها موافق بودند و تابعین تابعین، در تمام نگارشهای خود، مطابق رسم عثمانی عمل می‌کردند هر چند که آن نوشته، قرآن یا حدیث نباشد و این امر در یک مدت طولانی ادامه داشت «1» تا اینکه دانشمندان دو شهر (کوفه و بصره) ظاهر شدند و برای این فن ضابطه‌ها و رابطه‌هایی تأسیس کردند که مبتنی بر قیاسهای نحوی و اصول صرفی آنان بود و این به خاطر نیاز مردم به یک نظام در کتابت بود که قواعد آن هماهنگ و یادگیری آن آسان باشد «2» و از همین جا و با انتشار استعمال قواعدی که آنها برای کتابت وضع کردند عنوانهایی مانند قواعد هجاء یا املاء یا علم خط قیاسی و یا علم خط اصطلاحی به وجود آمد و مردم در نوشته‌های خود از استعمال هجای قدیمی کلمات دوری کردند ولی نویسندگان مصاحف صورتهای جدید کلمات را در کتابت مصحف به کار نبردند و بر صورتهایی که در مصاحف عثمانی اصلی بود محافظت کردند و لذا دانشمندان میان دو روش و بلکه سه روش در کتابت تمایز قائل شدند. ابن درستویه در مقدمه کتاب «الکتاب» «3» می‌گوید: «کتاب خدا را دیدیم که هجای آن قابل مقایسه نیست و نمی‌توان با خط آن مخالفت کرد و باید آنچه که در مصحف آمده پذیرفت و نیز علم عروض را دیدیم که عبارت است از شمارش الفاظی که ساکن و یا متحرک هستند و غلطی در آن راه ندارد و

__________________________________________________
(1) ابن قتیبه در (ادب الکاتب، ص 253) هنگامی که در مورد رسم الف به صورت واو در کلمه‌های (الصلوة و الزکوة و الحیوة) بحث می‌کند می‌گوید: «اگر نبود که مردم به این سه حرف عادت کرده‌اند و نمی‌توان با آنها مخالفت نمود، بهترین چیز نزد من این بود که همه اینها با الف نوشته شود.»
(2) بنگرید به: نصر الهورینی، ص 26 و نیز: ابن فارس، ص 11.
(3) ص 5.