ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 181

از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم نقل نشده است. «1» همچنین واقعیت رسم موجود با شکلهای متعددی که در رسم کلمات دارد، توقیفی بودن رسم را نفی می‌کند. «2»

به زودی بررسی ویژگیها و پدیده‌های رسم عثمانی و تطبیق آن با واقعیت کتابت عربی در آن زمان، قسمتی از حقیقت مطلب را روشن خواهد کرد به گونه‌ای که خواهیم توانست با اطمینان به این مسأله در پاسخ بکوشیم. در اینجا به این مطلب اشاره می‌کنیم که لازم است فرق میان این دو قول به روشنی مشخص شود: یکی قول اکثریت علما امت در مورد وجوب التزام به رسم عثمانی در کتابت مصاحف، و دیگری قول به اینکه رسم مصحف توقیفی و از جانب پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم است. و چنین به نظر می‌رسد که قول به توقیفی بودن رسم در زمان متأخری به وجود آمده است و چیزی که علمای پیشین درباره وجوب التزام به رسم مصحف گفته‌اند، منظورشان توقیفی بودن نبوده همان گونه که متاخرین فهمیده‌اند.

دوم: موضع دانشمندان پیشین در تفسیر ویژگهای رسم عثمانی‌

اشاره

پیش از این اشاره کردیم که قواعد کتابت عربی از وقتی که در تدوین علوم مورد استعمال مردم شد و در خدمت داد و ستدهای دولتی و فردی قرار گرفت، هماهنگی و اتحاد پیدا کرد و دانشمندان علوم عربی سهم بزرگی در آن داشتند. البته آنها در بعضی از صورتهای هجایی که در مصاحف وارد شده است درنگ نمودند و لذا یک بار از رسم الخط قیاسی سخن گفتند که قواعد آن را تنظیم کرده بودند، و یک بار از رسم الخط مصحف سخن گفتند که هجای آن مطابق قواعد آنها نبود و کلمات دیگر را نمی‌توان با آن قیاس کرد، به همان نحوی که ابن درستویه گفته است و ما سخن او را پیشتر نقل کردیم. البته قسمت مهم خط مصاحف در نظر آنها با این قواعد مطابقت داشت ولی گاهی کلماتی بود

__________________________________________________
(1) درباره احادیثی که از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلم درباره کتابت نقل شده است، بنگرید به: محمد طاهر الکردی: تاریخ الخط العربی، ص 9 و نیز بنگرید به: زبیدی: حکمة الاشراق، ص 67.
(2) در ردّ نظریه توقیف، بنگرید به: محمد طاهر الکردی: تاریخ القرآن، ص 101 و عبد الوهاب حموده، ص 100 و دکتر صبحی صالح، ص 275 به بعد و درباره مذهب باقلانی در این مورد بنگرید به: احمد بن مبارک: الابریز، ص 54 و 55 و زرقانی، ج 1، ص 374- 373.