ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 184

معروف شناخته شده‌ای به یک وجه دیگر است که آن نیز در جواز و استعمال همانند وجه قبلی است و البته وجه بعدی از لحاظ معنا آشکارتر و از لحاظ استعمال بیشتر است».

این جهت گیری در عصرهای بعدی به صورتهای مختلفی از طرف بعضی از دانشمندان عنوان شده، و آنها گفته‌های پیشینیان را درباره وجوه مختلف رسم تکرار کرده‌اند و گاهی احتمالات تازه دیگری بر آن افزوده‌اند ولی این نظریه‌های جزئی هرگز صورت کاملی به خود نگرفته تا به عنوان یک نظریه کلی برای فهم این مشکل در تمام ابعاد آن مطرح شود.

در عین حال از میان آنها مطالبی را که می‌تواند در ساختن یک نظریه درست در تفسیر ویژگیهای رسم یا بعضی از صورتهای هجایی کمک کند، مورد توجه قرار خواهیم داد.

2. حمل این ویژگیها بر اشتباه کاتب‌

اشاره

در حالی که این عقیده که اصل در کتابت مطابقت خط با تلفظ است بعضی از دانشمندان را وادار کرده که درباره حروفی که در رسم عثمانی بر خلاف رسم شایع آمده، بحث کنند (همان گونه که در جهت گیری قبلی بود)، گروه دیگری از دانشمندان کوته نظری کرده‌اند و چاره‌ای برای تفسیر و توجیه این مشکل نیافته‌اند و دیده‌اند که آسانترین راه برای حل مشکل این است که بگویند کاتبها اشتباه کرده‌اند و چنین پنداشته‌اند که با این سخن راحت شده‌اند، ولی ساده لوحانه بودن این نظریه واضح است و در آینده آن را روشن‌تر خواهیم نمود.

با اینکه فراء (متوفی 207 ه) چندین بار در کتاب (معانی القرآن) قرائت مخالف با رسم مصحف را رد کرده و نخواسته با آن مخالفت کند و گفته است که «پیروی از مصحف اگر وجهی از کلام عرب و قرائت قاریان داشته باشد پیش من محبوبتر از خلاف آن است» «1» در عین حال هنگامی که از زیادت الف پس از لام الف، در مثل (لا اذبحنه) و مانند آن صحبت می‌کند که در بعضی از موارد، این زیادت هست و در بعضی از موارد نیست، مطالبی می‌گوید که بازگشت آن به همین جهت گیری است. او می‌گوید: «آنها نتوانسته‌اند در