ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 201

را که در رسم عثمانی وجود دارد، روشن‌تر خواهد کرد و اندیشه خطای کاتبان را که باید آخرین احتمال در این مورد تلقی شود، دور خواهد نمود. و بر پژوهشگران است که در این مرحله از بحث اندیشه خطای کاتبان را از خود دور کنند، زیرا که همه دلایل حکایت از آن دارد که آنچه در رسم مصحف آمده، واقعیت نوشتاری کتابت عربی در آن دوره از زمان است.

3. اختلاف رسم به جهت اختلاف معنا

3. اختلاف رسم به جهت اختلاف معنا

توجیهاتی که دانشمندان برای ویژگیهای رسم عثمانی ذکر می‌کردند، یا مربوط به لغت بود و یا مربوط به سهولت بر کاتب، تا اینکه ابو العباس احمد بن محمد بن عثمان الازدی العدوی معروف به ابن البناء مراکشی (721- 654 ه) کتاب خود را درباره کشف اسرار رسم عثمانی نوشت. همان کتابی که زرکشی (متوفی 794 ه) و سیوطی (متوفی 911 ه) از آن به نام «عنوان الدلیل فی مرسوم خط التنزیل» «1» نام می‌برند و قسطلانی آن را «الدلیل من مرسوم التنزیل» «2» معرفی می‌کند. علتها و توجیهاتی که در این کتاب ذکر شده یا به این بر می‌گردد که اختلاف در رسم کلمه مربوط به اختلاف در معنای آن بر حسب موقعیتی که دارد می‌باشد و یا بازگشت به این می‌کند که اختلاف رسم به سبب معانی باطنی است که متعلق به مراتب وجود و مقامات می‌باشد. هر چند که ما به این کتاب دسترسی پیدا نکردیم، «3» ولی زرکشی و قسطلانی تقریبا ما را از اصل این کتاب بی‌نیاز کرده‌اند، زیرا آن مقدار از کتاب را که بیانگر روش ابو العباس و شامل نمونه‌هایی از تطبیقهای او بر مثالهای متعددی از رسم عثمانی باشد، آورده‌اند.

روش ابو العباس بر این اساس است که «اختلاف رسم در خط بر حسب اختلاف احوال معانی آن کلمات است» «4» و نیز «برای تنبیه بر عوامل پنهان و پیدا و مراتب وجود و مقامات

__________________________________________________
(1) بنگرید به: البرهان، ج 1، ص 380 و الاتقان، ج 4، ص 145.
(2) لطائف الاشارات، ج 1، ص 285.
(3) پیش از این درباره این کتاب صحبت کردیم.
(4) زرکشی، ج 1، ص 380 و سیوطی: الاتقان، ج 4، ص 145.