ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 208

4. توجیه زیادت و حذف با احتمال قرائات‌

4. توجیه زیادت و حذف با احتمال قرائات

بعضی از پژوهشگران معتقدند که مصحف عثمانی طوری نوشته شده که شامل حروف هفتگانه باشد یا بگوییم که این رسم طوری است که شامل رسم آن احتمالات است و سابقا در این باره سخن گفتیم. بنابراین بعضی از دانشمندان سعی کرده‌اند که حذف و زیادت بعضی از حروف بخصوص حروف مدّ (حرکات بلند) را چنین تحلیل کنند که مقصود از آن این بوده که کلمه احتمال همه قرائتهای صحیح را داشته باشد، حتی بعضی از علما یکی از مزایای رسم عثمانی را دلالت یک کلمه بر قرائتهای مختلف می‌دانند. «1» و بعضی از پژوهشگران متأخر یکی از فصلهایی که در آن ویژگیهای رسم را بررسی کرده‌اند، تحت این عنوان قرار داده‌اند: (کلماتی که دو قرائت دارد ولی مطابق با یکی از آنها نوشته شده) «2» و «جعبری» در شرح رائیه «3» خود در تحلیل حذف و اثبات حروف مدّ و سایر ویژگیهای رسم عثمانی «4»، به این نقطه نظر اعتماد کرده است و می‌بینیم که او درباره بعضی از ظواهر رسم که از آن صحبت کرده چنین تعبیر می‌کند که: «علت حذف الف احتمال دو قرائت است» «5» و یا «علت اثبات و حذف، احتمال دو قرائت است و قرائت یاء در جایی که نوشته شده طبق قاعده و در جایی که حذف شده اصطلاحی است.» او این سخن را به هنگام بحث از کلمه «ابراهیم» که در سوره بقره بدون یاء نوشته شده «6» آورده است و «لبیب» حذف الف را سه نوع دانسته که یکی از آنها اختلاف قرائتهاست. «7»

در فصل پیشین قول برتر در مسأله کتابت مصحف عثمانی با یکی از حروف هفتگانه و مسأله احتمال بیش از یک قرائت در رسم عثمانی را، ذکر کردیم و در آنجا ترجیح دادیم که مصحف عثمانی بر اساس یک قرائت نوشته شده، یعنی رسم کلمات برای نشان دادن

__________________________________________________
(1) بنگرید به: زرقانی، ج 1، ص 366.
(2) بنگرید به: سیوطی: الاتقان، ج 4، ص 147 و قسطلانی، ج 1، ص 288.
(3) رائیه همان قصیده‌ای است که «عقیلة اتراب القصائد» نامیده می‌شود و ناظم آن قاسم بن فیره شاطبی و درباره رسم مصحف است. درباره کتابهای تألیف شده در رسم، به مبحث اوّل از فصل سوم این کتاب مراجعه نمایید.
(4) بنگرید به: قسطلانی ج 1 ص 289
(5) بنگرید به: خمیلة ارباب المراصد، برگ 83 أ و نیز: 83 ب و 88 أ و 91 أو موارد دیگر.
(6) بنگرید به: برگ 86 أ.
(7) الدرة العقیله، برگ 19 ب درباره همین اندیشه بنگرید به: علم الدین سخاوی: الوسیلة، برگ 15 أ.