ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 219

4. استفاده از قرائتهای صحیح در توجیه پدیده‌های رسم عثمانی‌

در فصل دوم ترجیح دادیم که مصحف عثمانی نماینده فقط یک قرائت است و آن قرائت عمومی و مشهوری است که در مدینه میان صحابه معمول بوده است ولی به دلایلی که به تاریخ قرائات مربوط می‌شود، اکنون بسیار دشوار است که ما اصول و مفردات این قرائت را بدانیم. بنابراین، از وجوه قرائتهای صحیح هر کدام که با رسم عثمانی موافق باشد، می‌تواند اساسی برای بررسی رسم عثمانی قرار بگیرد بدون آنکه وجه بخصوصی را تخصیص بدهیم، چون کاتبان رسم عثمانی لفظ واحدی را اراده کرده‌اند، ولی ما این لفظ را بعینه نمی‌شناسیم. از همین جاست که ما می‌توانیم به هر وجهی از وجوه قرائت که در رسم عثمانی احتمال داده می‌شود، در تفسیر و توجیه پدیده‌های نگارشی و حل مشکلات رسم اعتماد کنیم.

این روش، یک اثر عملی در تفسیر پدیده‌های رسم عثمانی دارد که آن را مثلا در بحث از علامت همزه و هنگام سخن گفتن از استبعاد بعضی از مثالها خواهیم دید، مثالهایی که از قاعده عمومی که پیشوایان ادب عربی در زیادت و یا نقصان حرف گفته‌اند، خارج است و روشن‌ترین مثال آن همان زیادت الف در کلمه (ثمود) است که در چهار آیه از قرآن آمده است و آنها عبارتند از:

(هود 11/ 68) «الا ان ثمودا کفروا ربهم» و (فرقان 25/ 38) «و عاد و ثمودا و اصحاب الرّس» و (عنکبوت 29/ 38) «و عادا و ثمودا» و (نجم 53/ 51- 50) «و انه اهلک عادا الاولی- و ثمودا فما ابقی».

از گفته علمای رسم فهمیده می‌شود که الف در این چهار مورد زائد است، «1» ولی با رجوع به قرائت پیشوایان قرائت در این کلمات، می‌بینیم که نافع و ابن کثیر و ابی عمرو و ابن عامر و کسایی این چهار کلمه را با تنوین خوانده‌اند ولی حمزه و عاصم در روایت حفص آنها را بدون تنوین خوانده‌اند، «2» و از اینجا می‌فهمیم که این الف جز همان الفی که در مصحف عوض از تنوین ما قبل مفتوح در حال وقف نوشته می‌شود، چیزی دیگری

__________________________________________________
(1) بنگرید به: ابن ابی داود، ص 114 و ابو بکر انباری، ج 1، ص 264- 263 و دانی: المقنع، ص 41.
(2) ابن مجاهد، ص 337 و بنگرید به: ابن جزری: النشر، ج 2، ص 290- 289.