ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 22

جاهلی، مرسوم بوده، «1» خواه در قلب جزیره عربی و یا اطراف آن، آن هم به درجه‌ای بوده که در رد سخن کسانی که کتابت در عصر جاهلی را نفی می‌کنند و یا آن را امر نادری می‌دانند، کفایت می‌کند. از سوی دیگر، به این مطلب اشاره دارد که به کارگیری گسترده کتابت عربی، نشان می‌دهد که نگارش عربی، در آن زمان دارای قاعده و قیاس بوده است، با این همه، در انتظار موقعیت عظیمی بود که اسلام برای آن به وجود آورد و در نتیجه، لغت تمدن جدیدی شد که قرآن کریم، آن را رهبری می‌کرد و خود با آن تدوین شده بود.

دوم: گزارشهای عربی درباره ریشه کتابت‌

درباره ریشه پیدایش کتابت عربی شمالی که قرآن کریم با آن تدوین شده است، دانشمندان علوم عربی و مورخان عرب، گزارشهای گوناگونی دارند که در آنها حقیقت با افسانه آمیخته شده است و دانشمندان امروز، در ریشه کتابت عربی، نظریه‌ای دارند که آن را بر اساس علمی بنیاد نهاده‌اند و با منطق و شواهد تاریخی جور در می‌آید.

دانشمندان علوم عربی، درباره اصل کتابت به طور عام و کتابت عربی به شکل خاص، روایاتی دارند، اما به گفته ابن فارس: «2» «روایات در این باب، هم زیاد و هم گوناگون است.»

از دانشمندان کسانی هستند که خط را از جانب خداوند و توقیفی می‌دانند و دلیل آنها، آیاتی از قرآن کریم است (بقره، 31 و علق، 1- 4 و قلم، 1). ابن فارس می‌گوید: «3»: «بعید نیست که آدم و یا یکی دیگر از پیامبران کتابت را آورده باشند.»

از کعب الاحبار (متوفی 32 ق) روایت شده است که گفت: «4» «نخستین کسی که خط عربی، سریانی و سایر کتابتها را وضع کرد، حضرت آدم علیه السّلام بود که سیصد سال پیش از مرگش، بر گل نوشت و آن را پخت و چون آب گرفتگی زمین تمام شد، هر گروهی خط

__________________________________________________
(1) بلاشر، تاریخ الادب العربی، دمشق، دانشگاه سوریه، 1956 م، ج 1، ص 74.
(2) ابن فارس، ص 7.
(3) همان منبع و بنگرید به: ابو بکر ابن عربی، ج 4، ص 45 و 1، و قلقشندی، ج 3، ص 11.
(4) ابن عبد ربه، ج 4 ص 156 و بنگرید به: جهشیاری، الوزراء و الکتّاب، چاپ اوّل، قاهره، مصطفی البابی الحلبی، 1938 م، ص 1، صولی، ادب الکتّاب، بغداد، مکتبة العربیة، 1341 ق، ص 28، ابن ندیم، ص 4، سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ اوّل، قاهره، مکتبة و مطبعة الشهداء الحسینی، 1947 م، ج 4، ص 145.