ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 222

مبحث دوم علامتهای حروف صامت در رسم عثمانی‌

اولا: صداهای لغت عربی و علامتهای آنها نزد دانشمندان علوم عربی‌

لازم است در اینجا روشن کنیم که دانشمندان علوم عربی در فهم این مسأله گاهی دچار اضطراب شده‌اند. این اضطراب در اثر خلط میان صداهای منطوق و علامتهای مکتوب از یک سو، و بی‌توجهی به بعد تاریخی تطور الفبا از سوی دیگر، ناشی شده است. اصل حروف عربی از نظر خلیل و سیبویه بیست و نه حرف است، ولی خلیل حروف صحیحی را که محل و مخرجی دارند جدا کرده و آنها بیست و پنج حرف هستند که واو و یاء و الف لین و همزه را شامل نمی‌شوند. او این چند حرف را حروف هوایی می‌نامد چون از درون خارج می‌شوند و در محلی از اعضای نطق قرار نمی‌گیرند. «3» بدون شک این بیان ناشی از تشخیص ندادن موقعیت این چهار حرف است که گاهی به حروف صامت و گاهی به حرکات مربوط می‌شوند. و گویا اشتراک در علامت که هم در حال صامت بودن و هم در حال حرکت داشتن همان علامت را دارند، باعث این سوء فهم شده است.

سیبویه تنها به ذکر حروف بر اساس مخارج آن پرداخته و با اینکه با استاد خود اختلاف نظرهایی دارد ولی در این مطلب روش او را پیش گرفته که به حدود فاصله میان واو و یاء که از حروف صامت هستند و واو و یاء که از حرکات بلند هستند، توجهی نکرده است.

چیزی که این بی‌توجهی را تأکید می‌کند این است که او در آغاز الفبا، اوّل همزه و سپس الف را ذکر کرده ولی واو و یاء را تنها یکبار آورده است. «4»

__________________________________________________
(1) بنگرید به: دکتر ابراهیم انیس: الاصوات اللغویة، ص 91 و دکتر عبد الصبور شاهین: القراءات القرآنیة، ص 24 و دکتر کمال محمد بشر: الاصوات، ص 142.
(2) بنگرید به: دکتر کمال محمد بشر: دراسات فی علم اللغة، قسمت اول، ص 69- 64 و 75- 73.
(3) بنگرید به: کتاب العین، بغداد، مطبعة العانی، 1967، ج 1، ص 64 و ابن منظور، ج 1، ص 7.
(4) بنگرید به: سیبویه (ابو بشر عمرو بن عثمان): الکتاب، ط 1، قاهره، بولاق، 1317 ه ج 2، ص 404.