ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 228

دوم: نشان دادن صوامت در رسم عثمانی‌

هنگامی که به رسم عثمانی نگاه می‌کنیم تا ببینیم که به چه حدی حروف صامت را نشان داده است، لازم است که میان دلالت علامتهای الف و واو و یاء بر همزه و یاء و واو صامت و میان دلالت آنها بر حرکتهای بلند سه گانه، فرق بگذاریم. البته در این مبحث قصد ما حل مشکل علامتهای حروف صامت است و بقیه مطالب مربوط را به مباحث آینده موکول می‌کنیم.

حروف عربی صامت که کاتبان آنها را با علامتهای مخصوص نشان می‌دهند، عبارتند از: (همزه، ب، ت، ث، ج، ح، خ، د، ذ، ر، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ع، غ، ف، ق، ک، ل، م، ن، ه، و، ی).

پیش از این گفتیم که کتابت عربی قبل از رسم عثمانی، احتیاج داشت که میان علامتهای بعضی از حروف صامت که در یک علامت مشترک بودند، فرق گذاشته شود و گفتیم که علت این پدیده آن بود که کتابت نبطی با حروف منفصلی نوشته می‌شود که در زمانهای اولیه از هم تشخیص داده می‌شد، ولی با گذشت زمان حروف یک کلمه بتدریج با همدیگر مربوط شد و این موجب آن گردید که بعضی از حروف شکل مستقل خود را از دست بدهد و به شکل حروف دیگر نزدیک شود، و نیز موجب شد که یک حرف در موقعیتهای مختلف، شکلهای گوناگونی به خود بگیرد. این پدیده که بعضی از حروف صامت در یک علامت با هم مشترک شدند، همچنان در کتابت عربی حاکم بود و کاتبان وحی در تدوین متن قرآن و در نسخه‌برداری از مصاحف عثمانی از آن تبعیت کردند. و این کار تا نیمه دوم قرن اوّل هجری ادامه داشت، به طوری که در فصل بعدی ان شاء اللّه توضیح خواهیم داد و شاید اینکه گفته می‌شود که علامتهای کتابت عربی روزی از همدیگر متمایز بود، اشاره به اختلاف شکل این علامتهاست به هنگامی که منفصل هستند و یا در پایان کلمه قرار می‌گیرند.

از این گذشته تشابه شکل علامتهای بعضی از حروف، مشکل مهمی در قرائت صحیح متن مکتوب نبود، بخصوص اینکه مردم در آن زمان دارای زبان فصیحی بودند و تلقین شفاهی پیش از کتابت مهمترین وسیله در دریافت متن قرآنی و حفظ و اشاعه آن بود.