ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 244

بر می‌گردد، می‌بینیم که کلمه (سنة) با تاء نوشته شده به این شکل: (سنت) «1» همین طور این کلمه را در نقش حران (568 میلادی) و نقش قاهره (31 ه) به همین شکل می‌بینیم. و جالب توجه اینکه در نقش قاهره در عین حال که سعی شده که تاء تانیث به همین شکل یعنی با تاء نوشته شود، در عین حال کلمه (رحمة) با هاء نوشته شده است.

بنابراین ممکن است بگوییم که رسم تای تانیث به صورت تاء در کلمات یاد شده، احتمالا برای حفظ صورت قدیمی این کلمات می‌باشد و ما این احتمال را ترجیح می‌دهیم هر چند که استعمال این کلمات از مرحله‌ای که به این صورت نوشته می‌شد فراتر رفته است.

این احتمال هم هست که کتابت با تاء، بیانگر تلفظ موجود این کلمات است که حتی در حال وقف هم تاء باقی می‌ماند ولی همه این مطالب مانع از آن نیست که کاتب در کتابت این کلمات حالت وصل را در نظر گرفته باشد چون در حالت وصل، تاء تلفظ می‌شود. البته قطعی دانستن یکی از این احتمالات آسان نیست ولی باید فهم این پدیده در محدوده تطور تاریخی آن صورت بگیرد.

درباره حقیقت این هاء که جانشین تای تانیث و حالت وقف می‌شود، اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از پژوهشگران معتقدند که این هاء چیزی جز کشیدن نفس با فتحه تای تانیث که در وقف ساقط می‌شود، نیست، چون عربها از وقف بر فتحه کراهت دارند و انداختن آن هم باعث مشابهت صیغه مؤنث به صیغه مذکر می‌شود و لذا آن فتحه را نینداختند و کشیدن نفس را به آن افزودند و صدایی مانند صدای هاء ظاهر شد و نحویها خیال کردند که تاء قلب به هاء شده است در حالی که این هاء، همان هاء است که نحویها در جاهای دیگر آن را های سکت می‌نامند «2». البته درست است که میان تاء و هاء رابطه صوتی وجود ندارد که موجب ابدال یا قلب شود، «3» ولی پس از سقوط یا حذف تاء، در تلفظ هاء جایگزین آن می‌شود و اینکه این هاء همان های سکت است ولی نحویها آن را

__________________________________________________
(1) بنگرید به: خلیل یحیی نامی، ص 66، نقش 17 و ص 67 نقش 18 و ص 67 نقش 19 و ص 70 نقش 21 و ص 71 نقش 22 و آن همان نقش نماره است که به سال 328 میلادی مربوط است.
(2) دکتر ابراهیم انیس: من اسرار اللغة، ط 3، قاهره، مکتبة الانجلو المصریه 1966، ص 220 و نیز بنگرید به: فی اللهجات العربیة از همان نویسنده، ص 137- 136.
(3) بنگرید به: دکتر عبد الصبور شاهین: القراءات القرآنیة، ص 83.