ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 245

های قلب شده از تاء پنداشته‌اند، این حقیقت را تغییر نمی‌دهد که به هر حال آن حرف هاء است. بخصوص اینکه نوشتن تاء به صورت هاء در رسم عثمانی مربوط به عصر پیش از عصر نحویهاست و آن زمانی بود که کتابت در ثبت پدیده‌های لغوی، بیشتر به تمرین و تکرار تمایل داشت و از حدود و قواعدی که نحویها آن را ساختند دور بود و برای درک اینکه به هر حال هاء جانشین تاء شده است، کافی است بدانیم که کاتبان در عصر نسخه برداری مصاحف، بر اساس صدایی که شنیده می‌شد، تاء را هاء نوشتند.

3. های سکت در رسم عثمانی‌

مطلبی که اخیرا گفتیم ما را به بحث از یک پدیده دیگر وادار می‌کند و آن افزایش «هاء» در آخر بعضی از کلمات در رسم عثمانی است. این هاء نزد دانشمندان علوم عربی به «های سکت» معروف است و کلماتی که های سکت به آنها ملحق شده هفت کلمه است به این شرح «1»: (لم یتسنه، اقتده، کتابیه، حسابیه، مالیه، سلطانیه، ماهیه) «2».

پیشتر گفتیم که قاعده عمومی در زبان عربی، وقف بر سکون است و عربها وقف بر مقطع مفتوح را ناپسند می‌دانند «3». و برای همین است که حرکتهای کوتاه در آخر کلمات غالبا در حال وقف ساقط می‌شوند. ولی بعضی از کلمات مبنی، با حرکتی پایان می‌یابند که به تعبیر نحویها آن حرکت شدت دار بودن را می‌رساند، «4» و لذا در حال وقف هم مانند حال وصل باید تلفظ شود ولی عربها همان گونه که گفتیم از وقف بر مقطع مفتوح نفرت دارند و لذا بعد از این حرکت نفس خود را به نحوی طول می‌دهند که از آن، هاء متولد می‌شود و این علامتی می‌شود بر اینکه حنجره، آخرین صدای کلامی خود را ادا کرده است «5» و در واقع وظیفه این هاء تبیین حرکت ما قبل است «6». و خلاصه اینکه غالب و شایع

__________________________________________________
(1) بنگرید به: ابن خالویه: اعراب ثلاثین سورة، ص 164.
(2) نشانی این کلمات به ترتیب بدین قرار است: بقره 2/ 259، الحاقه 69/ 16 و 25، الحاقه 69/ 20 و 26، الحاقه 69/ 28، الحاقه 69/ 29، القارعة 101/ 10.
(3) بنگرید به: دکتر عبد الصبور شاهین: القرائات القرآنیه، ص 78.
(4) بنگرید به: ابن یعیش، ج 10، ص 2.
(5) دکتر عبد الصبور شاهین: القراءات القرآنیة ص 86
(6) بنگرید به: سیبویه، ج 2، ص 289 و ابوبکر انباری، ج 1، ص 306 و ابن خالویه: اعراب ثلاثین سوره، ص 164.