ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 255

نمی‌شود» دقیق‌تر و از لحاظ دلالت به واقع نزدیکتر است و این می‌رساند که متقدمین، این موضوع و ریشه‌های آن را بیشتر می‌فهمیدند چون به آن دوره نزدیکتر بودند.

پس از این بیان مختصر در تاریخ استخدام علامتهای الف (همزه) و واو و یاء صامت جهت نشان دادن حرکتهای بلند، اینک می‌خواهیم هر یک از آنها را جداگانه مورد بحث قرار بدهیم و کیفیت استخدام آنها را توسط کاتبان مصحف و آنچه که مربوط به این مطلب است از مسایل و مشکلاتی که رسم الخط عثمانی به وجود آورد، بیان کنیم و مسأله را با توجه به تاریخ این پدیده در جایگاه درست آن قرار بدهیم.

نخست: علامت کسره بلند

اشاره

نخست: علامت کسره بلند

در کتابت عربی علامت صدای یای صامت (ی) جهت نشان دادن کسره بلند (یای مدّ) استخدام شده است و این استعمال را در رسم الخط عثمانی هم مشاهده می‌کنیم، آنجا که کسره بلند با همان علامت یاء نشان داده شده ولی می‌بینیم که این روش به خاطر عوامل متعددی به کار گرفته شد، که در طریقه اشاره به کسره بلند اثر گذاشته است و لذا گاهی این علامت ثبت شده و گاهی بخصوص در آخر کلمه ثبت نشده است.

1. نشان دادن کسره بلند در وسط کلمه‌

باید ملاحظه کنیم که علامت کسره بلند در وسط کلمه همه جا ثبت شده، خواه این علامت در حرف دوم باشد یا غیر آن، در فعل باشد یا اسم. مثالهای آن در مصحف بیشتر از آن است که شمارش شود، از جمله آن کلماتی است که تنها در سوره فاتحه آمده مانند:

(الرحیم، العلمین، الدین، نستعین، المستقیم، الذین، الضالین) این روش در همه جا رعایت شده مگر در جایی که علامت یاء و کسره بلند در یک کلمه در کنار هم قرار بگیرند. چنین مواردی تابع قاعده‌ای است که پیشینیان آن را «قاعده ناپسند بودن اجتماع دو شکل متفق در خط» می‌نامند، که در این صورت علامت یکی از آنها ثبت نمی‌شود «1». مصاحف اتفاق دارند بر حذف یکی از دو یاء در صورتی که دومی علامت جمع باشد، مانند این کلمات: