ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 269

از جمله مثالهای حذف کسره بلندی که علامت ضمیر است و متصل به اسماء آمده و به سبب وقف در فاصله حذف شده عبارت است از قول خداوند در سوره ص (38/ 8- 14):

... بَلْ لَمَّا یَذُوقُوا عَذابِ ... الْوَهَّابِ ... عِقابِ از همین نوع است قول خداوند در سوره ملک (67/ 16- 19) ... تَمُورُ ... نَذِیرِ ... نَکِیرِ ... بَصِیرٌ و مانند آن بسیار است.

و اما مثالهای حذف کسره بلند از آخر کلماتی که در فواصل واقع شده و کسره بلند از جوهر کلمه است که به سبب وقف و رعایت تناسب حذف شده مثال آن از اسماء کلمه «التّنادی» است که در قول خداوند در سوره غافر (40/ 31- 33) آمده است: لِلْعِبادِ ... یَوْمَ التَّنادِ ... مِنْ هادٍ و از افعال کلمه (بسر) در سوره فجر (89/ 5) است: وَ الْفَجْرِ- وَ لَیالٍ عَشْرٍ- وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ- وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ- هَلْ فِی ذلِکَ قَسَمٌ لِذِی حِجْرٍ در اینجا یاء که علامت کسره بلند است از فعل مضارع (یسری) حذف شده در حالی که این حرف لام الفعل کلمه است و در جایی واقع نشده که جزم آن لازم باشد و تنها در حال وقف حذف شده که رؤوس آیات قبلی شبیه هم باشند و در خط هم از تلفظ پیروی شده است «1».

ب: حذف علامت کسره بلند در غیر فواصل به خاطر کراهت التقای دو ساکن‌

در لغت عرب بنایی که در آن دو ساکن به هم رسیده باشد مانع از آن است که حرکت بلند با صدایی غیر از صدای حرف متحرک خوانده شود، مگر در حالت وقف و یا در باب دابّة و شبیه آن به این معنا که ترکیب مقطعی یا همان التقا دو ساکن (ص ح ح ص) در لغت عربی ممنوع است مگر در آن دو حالتی که گفته شد، «2» و هرگاه چنین حالتی هنگام صرف کلمه و یا اتصال به ضمایر و یا وقوع در کنار کلمه دیگر در سیاق کلام، پیش بیاید، در این صورت حرکت بلند به حرکت کوتاه تبدیل می‌شود و به شکل (ص ح ص) تبدیل می‌شود که در لغت عرب شایع است.

دانشمندان رسم و قرائات و علمای لغت عربی این پدیده و تأثیر آن در بنای کلمات را

__________________________________________________
(1) بنگرید به: فرّاء: معانی القرآن، ج 3، ص 260 و ابن خالویه: اعراب ثلاثین سوره، ص 74 و زمخشری: الکشاف، ج 4، ص 596 و قلقشندی، ج 3، ص 200.
(2) بنگرید به: ابن یعیش، ج 9، ص 121 و برجشتراسر، ص 42، و دکتر عبد الصبور شاهین: القراءات القرآنیة، ص 56 و دکتر کمال محمد بشر: دراسات فی علم اللغة، ق 1، ص 198- 197.