ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 273

کلام متصل تلفظ می‌کنند؟

ج: حذف علامت کسره بلند از آخر منادی‌

علامت کسره بلند علاوه بر دو حالت گذشته در هر اسم منادایی که به سوی ضمیر متکلم وحده اضافه شود، نیز حذف می‌گردد، مانند: «یقوم و یربّ و یعباد» خواه حرف ندا در تلفظ بیاید یا نیاید. تنها دو مورد از این قاعده استثنا شده و در آنها یاء نوشته شده است:

یکی در سوره عنکبوت (29/ 56) یا عِبادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا و دیگری در سوره زمر (39/ 53) یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا و در یک مورد مصحفها اختلاف دارند و آن در سوره زخرف (43/ 68) است. یا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ که در بعضی از مصحفها با یاء و در بعضی دیگر بدون یاء نوشته شده است «1».

شاید علت اثبات یاء در این کلمات به سبب انتقال کسره بلند به رتبه اصوات صامته است، چون در قرائت بعضی از قاریان «2» در این موارد یاء بلا فتحه خوانده شده و لذا اثبات صورت آن را لازم دیده‌اند.

یاء که علامت کسره بلند است گاهی در این موارد حذف می‌شود: از منادی در مثل:

«یعباد، یقوم و یربّ» و از افعالی که کسره بلند در آنها ضمیر متکلم و مفعول به است بخصوص در رؤوس آیات، و از فعل در صیغه امر و نهی در مثل: فَارْهَبُونِ، فَاتَّقُونِ، وَ لا تُنْظِرُونِ، وَ لا تَقْرَبُونِ و مانند آنها. گاهی این حذف که به پیروی از تلفظ انجام می‌گیرد، به سبب سرعت نطق است که در صیغه‌های ندا و امر و نهی در مقاطع کلمه معمول است و موجب سقوط حرکت پایانی و یا کوتاه کردن آن می‌شود، همان گونه که در فعل مضارع مجزوم یا فعل امر کوتاه می‌شود و در خط هم سقوط می‌کند، مانند: «اخش، ادع، ارم».

بنابراین حذف علامت کسره بلند به سبب کوتاه کردن آن است. و شاید این قاعده شبیه قاعده حذف الف در (ما) استفهامی است که حرف جر به آن داخل شده است مانند: (بم، عمّ، فیم، لم، ممّ) به نظر می‌رسد که آهنگ خاص استفهام اقتضا می‌کند که مقطع‌ها به

__________________________________________________
(1) بنگرید به: دانی: المقنع، ص 34- 33 و ابن وثیق اندلسی، لوحه 6.
(2) بنگرید به: دانی: التیسیر، ص 179، 190.