ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 274

سرعت ادا شود و این باعث سقوط فتحه بلند در (ما) به هنگام تلفظ شده و کتابت هم تابع تلفظ گردیده است «1».

این توجیه و تفسیر نیاز به بحث و بررسی بیشتری دارد، بخصوص اینکه در بعضی از مثالها می‌بینیم که یاء در رسم الخط باقی مانده است، مانند «2»: (بقره 2/ 150) وَ اخْشَوْنِی وَ لِأُتِمَّ و (آل عمران 3/ 31) فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ و (هود 11/ 55) فَکِیدُونِی جَمِیعاً و (مریم 19/ 43) فَاتَّبِعْنِی أَهْدِکَ و (طه 20/ 90) فَاتَّبِعُونِی وَ أَطِیعُوا أَمْرِی «3» ولی باید توجه کنیم که همه این مثالها مربوط به وسط آیه است که شاید به حفظ علامت کسره بلند کمک کرده است و یا اینکه رسم بر این بوده که در این گونه موارد علامت کسره اثبات شود چون در واقع آن یک کلمه است و ضمیر متکلم می‌باشد و در موضع مفعول به واقع شده است.

سوم: علامت فتحه بلند (الف)

اشاره

علامت الف (أ) که اولین حرف از حروف ابجدی سامی است، نشان دهنده صوت صامتی است که در لغت عربی بعدها به آن «همزه» گفته شد، ولی در کتابت نبطی متأخر که یکی از فروع کتابت آرامی است، این علامت را برای نشان دادن فتحه بلند به کار بردند، و کتابت عربی که در خدمت نوشتن وحی و نسخه‌برداری مصاحف عثمانی قرار گرفت از همان خط منشعب شده و لذا کتابت عربی هم این استعمال را به ارث برد. البته در کتابت نبطی این علامت برای فتحه بلند تنها در آخر کلمه به کار برده می‌شد، ولی در کتابت عربی علامت الف در اشاره به فتحه بلند حتی در وسط کلمات هم به کار گرفته شد «3».

از آنجا که کار نویسندگان در اثبات علامت الف جهت اشاره به فتحه بلند در وسط

__________________________________________________

است و بعید هم نیست که در اینجا هم مانند آن چهار مورد واو به پیروی از تلفظ در خط هم حذف شده باشد هر چند که واو در اینجا ضمیر جمع است.

(1) ابن وثیق اندلسی، لوح 6.
(2) بنگرید به: مبرد، ج 1، ص 268 و ابن وثیق اندلسی، لوح 6.
(3) درباره تاریخ استخدام الف در اشاره به فتحه بلند، به فصل مقدماتی همین کتاب مراجعه نمایید.