ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 275

کلمات، نسبت به رسم عثمانی کار تازه‌ای بود، لذا بر آنها آسان نبود که این علامت را به تمام حالات کلمه تعمیم دهند و صورت قدیمی هجای کلمات را که در آنها علامت فتحه بلند نوشته نمی‌شد فراموش کنند. و به همین جهت این استخدام بتدریج وارد کتابت می‌شد، یعنی در مرحله نخست شامل همه کلماتی که فتحه بلند وسطی جزئی از آنها بود نمی‌شد، و نویسندگان در بعضی از کلمات آن را می‌نوشتند و در بعضی دیگر حذف می‌کردند، حتی یک کلمه را در بعضی از موارد با اثبات الف به عنوان علامت فتحه بلند می‌نوشتند و همان کلمه را در بعضی از موارد بدون الف می‌آوردند، و بدینسان قاعده اشاره به فتحه بلند وسطی، در دورانی که اصحاب پیامبر کتابت عربی را در نوشتن قرآن کریم به کار گرفتند استقرار نیافته بود، و لذا رسم عثمانی ویژگیهای همین مرحله را داشت و بعضی از کلمات نشان دهنده روش جدید در اثبات علامت فتحه بلند وسطی بود و بعضی دیگر به همان روش قدیم و بدون علامت فتحه بلند وسطی نوشته می‌شد.

1. حذف علامت فتحه بلند

أ- موضع دانشمندان پیشین درباره این پدیده‌

أ- موضع دانشمندان پیشین درباره این پدیده

به نظر می‌رسد که قسمتی از تاریخ تطور به کارگیری علامت الف در نشان دادن فتحه بلند از دانشمندان رسم و دانشمندان عربی پنهان مانده است و برای همین است که درباره روش رسم عثمانی در نوشتن فتحه بلند وسط کلمه دچار حیرت شده‌اند و تلاش نموده‌اند که به تفسیر و توجیه قابل قبولی درباره این موضوع دست پیدا کنند و نظرات متفاوتی ابراز کرده‌اند که همه آنها در عدم آگاهی از تاریخ این موضوع مشترک هستند، آگاهی و معرفتی که اکتشافات اخیر آن را به دست داده است. آنها علت حذف علامت فتحه بلند را گاهی ضعف آن «1» و گاهی کثرت استعمال «2» و گاهی تخفیف و اختصار «3» و گاهی جهت احتمال دو

__________________________________________________
(1) ابن درستویه می‌گوید: (ص 44) «در میان حروف لین از همه بیشتر الف حذف شده است، چون ضعیف است و بیش از حروف دیگر استعمال شده است.»
(2) به عنوان نمونه، بنگرید به: ابو بکر انباری، ج 1، ص 173 و صولی، ص 36.
(3) به عنوان نمونه بنگرید به: دانی: المقنع، ص 10، 16 و سلیمان بن نجاح، لوح 4 و رازی: مفاتیح الغیب، ج 1، ص 57 و علم الدین سخاوی: الوسیله، برگ 15 ب و 16/ أ.