ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 283

به همین ترتیب کلماتی که در مواردی مانند مثالهای گذشته حجم بیشتری دارد و الف در اکثر موارد آن حذف شده است، در مقابل کلماتی قرار دارد که حجم کمتری دارند، مانند: «کان و قال» که در تمام آنها الف اثبات می‌شود. و میان این دو حالت دهها مثال و صیغه وجود دارد که دارای الف وسطی است، خواه در اصل وضع باشد و یا متصل به ضمایر باشد و یا از حروف بناء باشد همه آنها در حذف و یا اثبات الف از همین معیاری که گفتیم پیروی می‌کنند، و این مطلب با تمرین در تطبیق این ضابطه به دست می‌آید و با میل کتابت بر حفظ صورتهای قدیمی کلمات تناسب دارد و همین طور با عوامل دیگری تناسب دارد که گاهی در اثبات الف در کلمه‌ای که صورت آن به حذف الف مشهور شده است، مؤثر است، ولی گاهی کاتبی آن را مطابق تلفظ کتابت می‌کند، گویا که در هیچ نص مکتوبی آن را نخوانده است و مثلا دو کلمه (هذا و لکن) را به این شکل می‌نویسد: (هذا، لاکن) و سپس به کارگیری آن به صورت جدید شایع می‌شود.

بررسی این موضوع به نحوی که گفته شد، شاید بتواند تفسیر و توجیه قابل قبولی درباره بسیاری از کلمات که در بعضی جاها با اثبات الف و در بعضی جاها با حذف آن آمده به دست بدهد. اثبات الف در کلمه (کاتب) در سوره بقره (2/ 282، 283) و حذف در بقیه موارد، «1» و اثبات الف در کلمه (قرآن) در همه جا و حذف آن در دو مورد: یکی سوره یوسف (12/ 2) و دیگری سوره زخرف (43/ 3)، «2» همچنین حذف الف در (ترابا) در سه مورد: سوره رعد (13/ 5) و سوره نمل (27/ 67) و سوره نبأ (78/ 40) و اثبات آن در بقیه موارد، «3» همچنین اثبات الف در کلمه (کتاب) در چهار مورد: سوره رعد (13/ 38) و سوره حجر (15/ 4) و سوره کهف (18/ 27) و سوره نمل (27/ 1) و حذف آن در همه جاهایی که به صورت کتاب یا الکتاب «4» وارد شده است و مانند این مثالها که گاهی با حذف الف و گاهی با اثبات آن آمده، هیچ کدام به خاطر اختلاف لفظ یا معنای عام کلمات در مواردی که الف حذف یا اثبات شده نمی‌باشد، بلکه کاتبان در نوشتن این کلمات، میان حفظ رسم

__________________________________________________
(1) دانی: المقنع، ص 17.
(2) همان مصدر، ص 19.
(3) همان مصدر، ص 19.
(4) همان مصدر، ص 20.