ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 288

از اینها گذشته، ائمه قرائت کلماتی را که با یاء نوشته شده تنها به خاطر رسم الخط با اماله نمی‌خوانند بلکه اماله این کلمات به سبب وجود روایت صحیحی است مبنی بر اینکه پیامبر خدا آنها را با اماله می‌خوانده است. آنگاه این روایت بر زیبایی و جواز و مؤکد بودن اماله و وقوع آن با نوشتن این حروف به شکل یاء دلالت می‌کند چون اماله از یاء است و یاء از عوامل به وجود آورنده آن است.

بنابراین، نظرات دانشمندان گذشته در مورد رسم الف به شکل یاء در این خلاصه می‌شود که این عمل یا به خاطر اماله است (و آن این است که فتحه کوتاه یا بلند را نزدیک به کسره کوتاه یا بلند بخوانی) «1» و یا بدان جهت است که اصل بنای این کلمات یاء است تا در (رمی) مثلا گفته شود: (رمیت، یرمی، الرمی ...) که نشان می‌دهد اصل فتحه بلند در (رمی) همان یاء است و لذا مطابق اصل با یاء نوشته می‌شود «2». و یا اینکه بعضی از کلماتی که با یاء نوشته شده به علت فرق گذاری میان آن و کلماتی است که در شکل با آن مشترک است و یا کلماتی که اصل آنها واو است، به جهت تبعیت از کلمات دیگر و برای متحد بودن رؤوس آیات، با یاء نوشته شده است.

ب: بررسی آراء دانشمندان گذشته‌

به نظر می‌رسد که هیچ یک از این وجوهی که دانشمندان ذکر کرده‌اند نمی‌تواند به صورت فراگیر همه مثالهایی را که در آنها فتحه بلند به صورت یاء نوشته شده توجیه و تفسیر کند، زیرا از تحلیل به اماله، مواردی که در آنها قراء اجماع بر عدم اماله کرده‌اند،

__________________________________________________

با ضمیر همراه می‌شوند در تلفظ قلب به یاء می‌شوند مانند: (علیه و الیه ولدیه) لذا در صورت انفراد هم به پیروی از حالت اتصال به ضمیر، با یاء نوشته می‌شوند.

(1) دکتر عبد الفتاح شلبی: الاماله، ص 51. و نیز در تعریف و معنای اماله بنگرید به: مبرد، ج 3، ص 42 و ابن جنی: الخصائص، ج 2، ص 141 و مکی: الکشف، ج 1، ص 168 و ابن یعیش، ج 9، ص 54 و ابن جزری: النشر، ج 2، ص 35 و دکتر ابراهیم انیس: فی اللهجات العربیه ص 64 و بنگرید به: دکتر عبد الفتاح شلبی: الاماله ص 15- 14.
(2) دانی می‌گوید (الوضح، برگ 26 ب): «بدان که هرگاه خواستی اصل الفی را که از چیزی قلب شده است، بشناسی، آن را با چهار چیز به دست می‌آوری: با اسمی که از آن اخذ نمودی و یا با فعل و یا با تثنیه و یا با جمع. پس اگر در همه یا یکی از اینها یاء ظاهر شد اصل آن یاء است و اگر واو ظاهر شد، اصل آن واو است.» و نیز بنگرید به دانی: التیسیر، ص 47 و مکی: الکشف، ج 8، ص 180 و ابن جزری: النشر، ج 2، ص 35.