ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 294

ج: توجیه بهتر این پدیده‌

شاید شق دوم پرسش قبلی بتواند این پدیده را تفسیر و توجیه کند و آن اینکه این کلمات روزگاری با یاء خوانده می‌شد و برای همین هم با یاء نوشته می‌شد، تا اینکه تطوری حادث گردید و تلفظ یاء در این کلمات به فتحه بلند تبدیل شد، ولی کتابت با این تطور هماهنگی نکرد و لذا این کلمات با یاء نوشته شد، همان گونه که در بسیاری از کلمات در رسم عثمانی ملاحظه می‌کنیم، در حالی که تلفظ آنها با فتحه بلند است.

وقتی تمام مثالهای این پدیده را مورد توجه قرار می‌دهیم، می‌بینیم که یاء در صیغه‌های متعدد آنها آشکار می‌شود و این همان چیزی است که دانشمندان پیشین را واداشته که بگویند فتحه بلند مطابق با اصل کلمه به صورت یاء نوشته شده است، ولی آیا این احتمال وجود ندارد که بگوییم این فتحه بلند در این کلمه هم مانند صیغه‌های دیگر کلمه، روزی به صورت یاء بوده و بعدها به صورت فتحه بلند در آمده است آن هم به خاطر تطوری که بر کلمه حادث شده بخصوص اینکه در آخر کلمه واقع شده است؟ می‌بینیم که این تطور گاهی بر فعل ماضی و گاهی بر فعل مضارع حادث گردیده و ای بسا گاهی شامل حال مصدر هم شده است. از جمله کلماتی که ماضی آنها با الف و مضارع آنها با یاء است، این کلمات می‌باشد: (جنی، یجنی، مشی، یمشی، رمی، یرمی) و از کلماتی که مضارع آنها با الف و ماضی آنها با یاء است این کلمات را مثال می‌زنیم: (خشی، یخشی، رضی- یرضی، بقی- یبقی، لقی- یلقی، نسی- ینسی، فنی- یفنی) و می‌بینیم که بعضی از مصدرهای این افعال نیز با یاء نوشته و خوانده می‌شوند مانند: (مشیا، رمیا) و در بعضی دیگر یاء به صورت فتحه بلند است و یا اینکه هر دو حالت را دارد، مانند: (اذی اذی و انی انیا و خزی خزیا و خزی و رضی رضا) شاید بتوانیم از این مطلب چنین نتیجه بگیریم که همه این فتحه های بلند در اصل یاء بوده و از یاء به فتحه بلند تغییر یافته است. و از چیزهایی که به این تغییر کمک کرده، وقوع آنها در آخر کلمه است و لذا در حال اتصال به ضمیر، آن را با یاء می‌بینیم، مانند: (مشیت، رمیت، یخشیان و یرضیان) و این بدان معناست که یاء در وسط کلمه کمتر دچار تطور و تحول شده است و شاید بتوان گفت که طبق این سخن، امکان دارد که هر فعل معتل الیائی در ماضی و مضارع و مصدر دو صیغه داشته باشد: یکی صیغه قدیمی با یاء