ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 299

شده است، به دست کاتبان انجام گرفته و ما اثر آن را در پارچه‌های نوشته شده عربی هم می‌بینیم که در آنها هم بسیاری از کلماتی که فتحه بلند را با یاء می‌نویسند، با الف نوشته شده مانند: (الی، متی، حتی، أبقی، اعطی، الموتی، مولی ...) «1» و شاید قواعد عربی که دانشمندان وضع کردند و میان کاتبان شایع شده، در بیشتر کلمات از این وضع جلوگیری کرده و کلمات رسم قدیمی خود را که در مصحف عثمانی داشتند، حفظ کرده‌اند.

به نظر می‌رسد که مربوط کردن این پدیده که در رسم کلماتی که فتحه بلند آنها با یاء نوشته می‌شود به وجود آمده و یا رسم بعضی از کلماتی که علما اصل الفها را در آن کلمات واو و یاء دانسته‌اند، به خطا و اشتباه و یا خلط مطلب «2»، قابل قبول نیست و چنین نسبتی ناشی از نفهمیدن اصل این پدیده و بی‌توجهی به بعد تاریخی مسأله است و علاوه بر آن، دلالت بر فهم نادرست حالت کتابت عربی در آن دوره دارد، زیرا که کتابت عربی در آن دوره آزاد بود و از هیچ قاعده‌ای که واضعی آن را وضع کرده باشد پیروی نمی‌کرد جز اینکه همواره تحول می‌یافت و این تحول و تطور هم تابع تطور لهجه در استعمال زنده لغت بود که گاهی از تلفظ پیروی می‌کرد و گاهی هم صورتهای قدیمی هجای کلمات را حفظ می‌نمود تا قلم کاتب به کدام یک از آنها جاری شود.

3. نوشتن فتحه بلند به صورت واو

اشاره

نوشتن فتحه بلند به صورت واو در چهار کلمه به طور دائمی و در چهار کلمه هم به صورت متفرقه آمده است. «3» چهار کلمه دائمی عبارتند از: (الصلوة، الزکوة، الحیوة، الربوا)

__________________________________________________

کهف 18/ 60، 70، 86، 90، 96، و شعراء 26/ 201 و نمل 27/ 18 و 32 و یس 36/ 39 و فصلت 41/ 20 و مواردی که در آنها (علا) نوشته شده عبارتند از آل عمران 3/ 160، 179 و نساء 4/ 17 و 85 و مائده 5/ 92، 99، 117 و انعام 6/ 93 و کهف 18/ 15.

(1) بنگرید به: دکتر عبد العزیز دالی، ص 219 این پدیده منحصر به مصاحف و پارچه‌ها نیست بلکه آن را در سنگ نوشته‌ای که مربوط به 58 هجری است هم مبینیم که (علی) به صورت (علا) نوشته شده. این سنگ نوشته در کنار سنگ نوشته سدّ طایف که به تاریخ 58 هجری مربوط است پیدا شده است. شکل سنگ نوشته را در: دکتر صلاح الدین المنجد، ص 103 ببینید.
(2) بنگرید به: دکتر عبد الفتاح شلبی: رسم لامصحف، ص 72.
(3) دانی: المقنع، ص 54 و بنگرید به: ابن قتیبه: ادب الکاتب، ص 253 و مهدوی، ص 88.