ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 300

این چهار کلمه در هر کجا واقع شوند با واو نوشته می‌شوند. و اما چهار کلمه متفرقه عبارتند از: (الغدوة) در سوره انعام (6/ 52) و کهف (18/ 28) و (مشکوة) در سوره نور (24/ 35) و (النجوة) در سوره غافر (40/ 41) و (منوة) در سوره نجم (53/ 20)، جز اینکه دو کلمه (الصلوة و الحیوة) هنگامی که به سوی ضمیری اضافه شوند با الف نوشته می‌شوند، «1» مانند:

(صلاتهم، صلاتی، صلاتک، صلاته) و (حیاتنا، حیاتکم، حیاتی). البته بیشتر مواقع در مصاحف با الف رسم می‌شود و گاهی هم الف رسم نمی‌شود که اندک است. «2» و کلمه (الزکوة) به صورت مضاف در قرآن نیامده و کلمه (الربوا) را با واو و الفی پس از آن می‌نویسند مگر در یک مورد که اختلافی است و آن آیه «و ما اوتیتم من ربا» (روم 30/ 39) است که بعضیها با الف و بعضیها با واو می‌نویسند «3».

أ: موضع دانشمندان پیشین درباره این پدیده‌

دانشمندان علم رسم و علوم عربی سعی کرده‌اند که برای این پدیده توجیه و تفسیری پیدا کنند. بیشتر آنها چنین گفته‌اند که فتحه بلند طبق لهجه اهل حجاز در تفخیم به صورت و او نوشته شده و یا اینکه اصل الف در این کلمات واو بوده و مطابق اصل نوشته شده است. «4»

خلیل در کتاب «العین» طبق نقل ابن درستویه معتقد شده که در کلمه الحیوة الف را به صورت واو نوشته‌اند تا با لغت کسانی که الفی را که اصل آن واو است تفخیم می‌کنند، مطابق باشد، مانند: الصلوة و الزکوة. «5» و سیبویه از الف تفخیم در لهجه اصل حجاز در کلماتی مانند: الصلاة، الزکاة و الحیاة در میان شش حرف که غیر از بیست و نه حرف است،

__________________________________________________
(1) همان مصادر.
(2) دانی: المقنع، ص 55.
(3) ابن ابی داود، ص 106 و دانی: المقنع، ص 55 و 83.
(4) ابن درستویه معتقد است که این یک نوع غلط در خط است که آنقدر استعمال شد که به صورت عادت درآمد. ما در سخن او مناقشه نمی‌کنیم، زیرا اساس قول به خطا را در پدیده‌های رسم بکلی رد می‌کنیم و بطلان ادعای خطا در رسم الف به صورت واو واضحتر از پدیده‌های دیگر است همان گونه که خواهیم گفت.
(5) کتاب الکتاب، ص 49.