ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 303

ب: توجیه بهتر این پدیده‌

در سخنان پیشوایان از دانشمندان سلف اشاره‌هایی وجود دارد که قابل توجه است. این سخنان بر مطلبی که بارها گفته‌ایم تاکید دارند و آن اینکه کتابت با تطور لهجه پیش نرفته و صورتهای قدیمی هجای کلمات را حفظ کرده با اینکه تلفظ آنها دگرگون شده است و از این جهت کتابت غالبا ما را در شکل قدیمی کلمات متوقف می‌سازد.

از جمله این سخنان مطلبی است که نووی در شرح صحیح مسلم از فراء نقل کرده که گفته است: «1» «اینکه کلمه (الربا) را در مصحف با واو نوشته‌اند به این جهت است که اهل حجاز خط را از اهل حیره یاد گرفته‌اند و لهجه آنها (الربو) می‌باشد و آنها صورت خط را مطابق لهجه خود به اهل حجاز یاد داده‌اند». همین روایت با اضافه‌های سودمندی به این صورت هم وارد شده: «2» «علت این کار این بوده که قریش کتابت را از اهل حیره یاد گرفته‌اند و آنها (الربوا) را با واو تلفظ می‌کردند و مطابق تلفظ آنها نوشته شده، البته قریش با الف تلفظ می‌کنند و اینکه با واو نوشته‌اند به تقلید از آنها و تلفظ آنها بوده است».

صولی در باب کلماتی که بر غیر قیاس نوشته می‌شود، به این مطلب اشاره می‌کند و می‌گوید: «3» «از جمله آنهاست: (الصلوة و الزکوة و الغدوة و الحیوة و المشکوة و الربو) که همه اینها در مصحف با واو نوشته شده در حالی که باید مطابق تلفظ با الف نوشته می‌شد.

علت این کتابت از اهل حجاز این بوده که آنها کتابت را از اهل حیره یاد گرفته‌اند».

از این روایت استفاده می‌شود که اهل حیره تلفظ خاصی داشتند که کتابت آنها هم بر طبق آن تلفظ بوده و چون کتابت عربی از حیره به مراکز تمدن در حجاز منتقل شده، کاتبان بر صورتهای هجایی کلمات محافظت کردند، ولی این روایات فرض را چنین گرفته که تلفظ بعضی از کلمات در حجاز با تلفظ آنها در حیره تفاوت داشته است و اهل حجاز صورتهای کلمات را به همان شکلی که کاتبان حیره می‌نوشتند حفظ کردند، و لذا اینکه اهل حجاز این کلمات را با واو نوشتند مطابق با تلفظ دیگران و تقلید از آنها بود.

__________________________________________________
(1) نصر الهورینی، ص 12.
(2) احمد بن المبارک: الابریز، ص 54 و بنگرید به: زرقانی، ج 1، ص 375.
(3) ادب الکاتب، ص 255.