ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 316

واو با مدی که با همزه قطع می‌شود مشابهت دارد.» روایت ابن درستویه از همه این روایات واضحتر است ولی این روایت اشاره دارد بر اینکه زیادت الف برای فرق گذاری میان ضمه بلند (واو مدّ) و واو صامت که از حروف هوایی نیست، می‌باشد، و اینکه الف را برای این کار انتخاب کردند بدان جهت است که صدای مدّ در آنجا که همزه شروع می‌شود پایان می‌یابد، ولی مثالهایی که سیبویه آورده، مانند (ظلموا و رموا) این مطلب را نفی می‌کند که افزایش الف جهت فرق گذاری میان ضمه بلند و واو صامت است.

ج: آیا می‌توان توجیهی برای افزایش الف ذکر کرد؟

ج: آیا می‌توان توجیهی برای افزایش الف ذکر کرد؟

به هر حال هیچ یک از تحلیلهای دانشمندان پیشین، تفسیر و توجیه قابل قبول و روشنی برای افزایش این الف به دست نمی‌دهد، بخصوص اینکه همه این تحلیلها مبتنی بر یک اساس غلط است، زیرا که آنها گمان کرده‌اند که اصل در این پدیده، افزایش الف بعد از واو جمع متصل به فعل است، در حالی که رسم عثمانی مثالهایی را به دست می‌دهد که دلالت دارد بر اینکه این پدیده شامل تمام واوهایی است که در آخر کلمه واقع می‌شوند. توجیه خلیل نیز علاوه بر اینکه از یک طرف در فهم آن اختلاف شده و از طرفی دارای پیچیدگی است، به نظر می‌رسد مطابق آنچه از روایات دانشمندان یاد شده فهمیده می‌شود، در تحلیل این زیادت کافی نیست، با اینکه او در فهم طبیعت حرکات تا اندازه‌ای راه درستی پیموده است ولی در بیان رابطه میان آنها و همزه موفق نبوده است و ما نمی‌دانیم که چگونه ضمه با همزه قطع می‌شود؟! و همراه باصولی می‌گوییم که این کار جز در طبع خلیل واقع نمی‌شود.

ولی بعید نیست که نظریه خلیل بد فهمیده شده باشد و یا به آن صورت که اراده کرده بوده به دست ما نرسیده باشد و شرحها و تعلیقه‌هایی که بر آن افزوده‌اند، آن را در ابهام برده باشد.

به نظر می‌رسد که دانشمندان رسم، به تکرار آنچه که علمای عربی در راز افزایش الف پس از واو گفته‌اند، اکتفا کرده‌اند با اینکه آنها ابعاد گوناگون این پدیده را بیشتر از دیگران فهمیده‌اند، زیرا که رسم الخط زمینه کار آنهاست. تنسی پس از صحبت از زیادت الف بعد از واوی که لام الفعل است، مانند: (إِنَّما أَدْعُوا رَبِّی) جن 72/ 20 و «نبلوا اخبارکم قتال»