ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 320

اولا: روش نگارش همزه در کتابت عربی‌

اشاره

در لغات سامی به طور کلی حرفی است که به نام (الف) شناخته می‌شود. و آن نخستین حرف از حروف ابجدی سامی است و در نگارشهای این لغات با علامت معین نوشته می‌شود. «1» این حرف در عربی به نام (همزه) شناخته شده ولی در عین حال نام قدیمی آن که در عربی به فتحه بلند گفته می‌شود، نیز گاهی در همزه استعمال می‌گردد. «2»

از آنجا که صدای همزه در میان صداهای لغوی، از لحاظ روش پیدایش یک صدای خاصی است و از تطابق دو پرده صوتی همراه با فشار هوا در پشت آنها و باز شدن ناگهانی آن دو حاصل می‌شود، لذا بیشتر مواقع در کلام حذف می‌شود «3» و همزه صدای ثقیلی است و آن صدایی در سینه است که با فشار و زحمت خارج می‌شود و دورترین حرف از لحاظ مخرج می‌باشد و به همین جهت ادای آن برای عربها سنگین است چون ادای آن مانند تهوع است، «4» این است که همزه در تلفظ تسهیل می‌شود چون تلفظ آن زحمت دارد. «5»

وقتی همزه ساقط می‌شود، یک حرکت بلند جانشین آن می‌گردد. این حرکت از به هم رسیدن دو حرکتی که در دو طرف همزه بودند و یا از طول دادن حرکت قبلی پدید می‌آید و این در حالتی است که همزه ساکن باشد. مثلا اگر طبق لهجه کسی که همزه را با تخفیف می‌خواند، اگر در کلمه (رأس) همزه ساقط شود، در تلفظ فتحه بلندی جایگزین آن خواهد شد که از طول دادن فتحه قبلی به وجود آمده است به صورتی که کتابت صوتی آن را نشان می‌دهد (ar s? sar <-- saar <--) ولی هجای کلمه پس از سقوط همزه تغییر نمی‌یابد، زیرا که کتابت، کمتر تابع تغییرات در صداها می‌شود، تغییری که طبعا در دوره پیش از رسم عثمانی اتفاق افتاده و میان مردم در نسلهای بعدی چنین جا افتاده که الف

__________________________________________________
(1) جان کانتینو، ص 121.
(2) بنگرید به: ابن جنی: سر صناعة الاعراب، ج 1، ص 46 و ابو الحجاج بلوی، ج 1، ص 315.
(3) بنگرید به: ابن الجزری: النشر، ج 1، ص 428 و جان کانتینو، ص 121 و ضمنا برجشتراسر (ص 25) به قدیمی‌ترین صورت اسقاط همزه که به زبان سامی مادر بر می‌گردد، اشاره کرده است.
(4) سیبویه، ج 2، ص 167 و بنگرید به: ابن یعیش، ج 9، ص 107، 116 و ج 10، ص 134.
(5) ابن درستویه، ص 8.