ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 321

علامت فتحه بلند است در عین حال که در اصل علامت همزه است. «1» و بدین‌گونه کار دوگانه‌ای در دلالت علامت الف «ا» صورت گرفته که در اصل بر همزه دلالت می‌کند و پس از پیدایش تحول به فتحه بلند هم دلالت می‌کند، و نظیر این تحول برای هر کدام از علامتهای واو و یای صامت هم اتفاق افتاده و این دو علامت در دوره‌های پیشین در تاریخ نگارشهای سامی برای نشان دادن کسره و ضمه بلند به کار رفته‌اند همان گونه که پیشتر اشاره کردیم.

به نظر می‌رسد سقوطی که بر همزه عارض شده اثر خود را در روش رسم آن به جای گذاشته است، و لذا همزه وقتی آشکار شود، به صورت الف نوشته می‌شود هر جور که باشد و هر حرکتی که داشته باشد ولی اگر در تلفظ ساقط شود جانشین آن به صورت الف یا واو و یا یاء نوشته خواهد شد و این بر حسب حرکات سابق و لا حق آن است و بنابراین ممکن است دو روش را در نشان دادن همزه در کتابت عربی به روشنی دریابیم:

روش اوّل‌

رسم همزه با یک علامت و آن همان علامت الف «ا» است هر کجا که واقع شود و هر حرکتی که داشته باشد و این روش مربوط به کتابت بر لهجه کسانی است که همزه را آشکار می‌کنند که در این صورت رسم آن مطابق با اصلی است که در نشان دادن هر حرفی از حروف لغت با یک علامت وجود دارد و اصل علامت همزه همان الف می‌باشد و این مانند بقیه حروف است. این مطلب همان است که ابن جنّی به آن اشاره کرده و می‌گوید: «2» «اگر آشکار شدن همزه اراده شود لازم است که در هر حالتی به صورت الف نوشته شود.

دلیل بر صحت این مطلب این است که اگر الف در محلی واقع شود که تخفیف آن ممکن نگردد و چاره‌ای جز آشکار شدن آن نباشد، در چنین حالتی فقط به صورت الف می‌توان نوشت، خواه مفتوح یا مضموم و یا مکسور باشد و این در صورتی حاصل می‌شود که در آغاز کلمه قرار گیرد، مانند أخذ و أخذ و إبراهیم. پس چون در جایی واقع شود که باید

__________________________________________________
(1) بنگرید به: دکتر رمضان عبد التواب، ص 355 و دکتر کمال محمد بشر: دراسات فی علم اللغة، قسمت اوّل، ص 59
(2) سر صناعة الاعراب، ج 1، ص 47- 46.