ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 33

است، اما مقایسه دو خط و بررسی ویژگیهای آنها، این اعتقاد را نفی می‌کند.

در اینجا بیش از این، به خط مسند- خط قدیمی جزیرة العرب- نمی‌پردازیم.

شاید عجیب به نظر آید اینکه گفته شود: نگارش عربی شمالی، از خط مسند جدا نشده است، با اینکه جنوب و شمال جزیرة العرب با هم ارتباط داشته و خط مسند، از چند قرن پیش از میلاد تا چند قرن پیش از آن، تا نزدیکیهای ظهور اسلام در شمال جزیره، منتشر بوده است، ولی دگرگونی اوضاع در یمن، در دوره متاخر پیش از اسلام و طبیعت خط مسند و فروع آن و دشواری شکلهای این خط، برای ما این بی‌توجهی در شمال جزیرة العرب، نسبت به این خط را توجیه می‌کند و علت خضوع شمال جزیره در برابر خطوط آرامی که از اطراف سرازیر می‌شد (و نوشتن با آنها، بخصوص در قرطاس آسان بود) «1» را روشن می‌سازد و ای بسا اهل کتاب، از یهود و نصارا نیز در گسترش بعضی از شاخه‌های خط آرامی در بلاد عربی، نقش داشته‌اند. «2»

بهترین روشی که باید در بحث از ریشه‌های خطوط و چگونگی تطور و جدایی آنها از یکدیگر به کار گرفته شود، همان روش مراجعه به ترتیب حروف ابجدی، در میان ملتهای قدیمی است که دارای خط بودند، و نیز پژوهش در نامهایی که به این حروف اطلاق می‌کردند و بررسی شکلها و صورتهای حروف «3» از اهمیت خاصی برخوردار است.

1. ترتیب حروف عربی‌

الفبای عربی، با بسیاری از الفباهای سامی، در ترتیب حروف مشارکت دارد. دلایلی در دست است که عرب در عصر جاهلیت و صدر اسلام، در یادگیری کتابت بر اساس «ابجد، هوز، ...» پیش می‌رفتند و عربها این کلمات را که حروف عربی را در نظام معینی در برگرفته، می‌شناختند و در اشعار خود، آنها را به کار می‌گرفتند و تنها تغییر مختصری در آن داده‌اند. «4»

__________________________________________________
(1) بنگرید به: بلاشر، ج 1، ص 7، جواد علی، ج 1، ص 212.
(2) جواد علی، ج 7، ص 55، 65.
(3) جواد علی، ج 7، ص 70.
(4) فراء، معانی القرآن، چاپ اوّل، قاهره، دار الکتب المصریة، 1955 م، ج 1، ص 369، ابن درستویه، الکتاب، بیروت، چاپ آباء