ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 330

کلمه را در حکم همزه متوسط در حال تخفیف قرار می‌دهد و کاتب از همین پدیده‌های عارضی پیروی می‌کند، و گاهی هم بر اصل رسم کلمه مطابق با قاعده ابتدا و وقف، محافظت می‌کند و حروف زایده‌ای که بر کلمه داخل می‌شود نیز همین نقش را دارد که بزودی آن را توضیح خواهیم داد.

2. نشان دادن علامتی که جایگزین همزه وسطی در حالت تسهیل است‌

اشاره

در بعضی از حالات تخفیف همزه، یاء و واو ضعیفی حاصل می‌شود بخصوص در حال تخفیف متعادل همزه، ولی کاتبان را می‌بینیم که دو علامت واو، یای خالص را برای نشان دادن همین دو حرف در حالت بین بین، استعمال می‌کنند، مانند استعمال نون خالص جهت نشان دادن نون اخفا شده در مثالهای (إن ثاب، إن ظهر، إن شاء، إن قال) در حالی که میان این دو اختلاف صوتی وجود دارد ولی کاتبان چنین احساس کرده‌اند که آنها شاخه‌های فرعی یک خانواده هستند و لذا هر دو را با یک علامت نوشته‌اند و به نظر می‌رسد که اینجا هم مطلب به همین‌گونه است و همزه مکسوره بعد از یک حرف مفتوح در حالت تخفیف تبدیل به یایی می‌شود که کسره آن ربوده شده است همان‌گونه که علم الدین سخاوی گفته است «1» و یا به طرف کشیده می‌شود همان‌گونه که مبرد گفته است و در کتابت با علامت یاء نوشته می‌شود هر چند که در حقیقت یای خالص نیست ولی نزدیک به آن است و چیزی که به چیزی نزدیک باشد گاهی حکم آن را پیدا می‌کند هر چند که عین آن نیست. و چنین است که همزه در حال تخفیف حکم یای خالص را می‌یابد و به صورت یاء نوشته می‌شود. «2»

ابن الجزری این حقیقت را در رسم همزه تخفیف داده شده یعنی در رسم علامتی که جایگزین همزه در حال تخفیف باشد، شبیه یک قاعده عمومی کرده و می‌گوید: «3» «اگر همزه در حال تخفیف، الف و یا مانند الف باشد، به صورت الف نوشته می‌شود و اگر یاء و یا مانند یاء باشد به صورت یاء نوشته می‌شود و اگر واو و یا مانند واو باشد به صورت واو

__________________________________________________
(1) المقتضب، ج 1، ص 155.
(2) بنگرید به: دانی: المحکم، ص 105- 104.
(3) النشر، ج 1، ص 446 و بنگری به: ما رغنی، ص 210.