ترجمه رسم الخط مصحف‌ صفحه 344

این موارد همزه تخفیف داده شده همان گونه که در (آباؤکم، قائم) تخفیف داده شده است.

مثال حالتی که همزه بعد از فتحه قرار گرفته و خود آن مضموم است: (یبدؤا، اتوکّوا، یعبؤا، الملؤا، نبؤا) و مثال حالتی که همزه پس از فتحه قرار گرفته و خود آن مکسور است:

(نبأی).

این مثالها که در آینده به تفصیل درباره آنها صحبت خواهیم کرد، دلالت دارند بر اینکه کاتبان مصحف در کتابت کلمات گاهی بر اساس وقف آخر کلمه بر سکون و گاهی بر اساس وصل آن به کلمه بعدی، عمل کرده‌اند.

سوم: عواملی که در کلمات مهموزه، موجب تعدد صورتهای هجایی شده‌اند

اشاره

آنچه گفتیم جهات عمومی رسم همزه در حال تحقیق و رسم جایگزین آن در حال تخفیف در تمام حالات آن بود، همان گونه که در رسم عثمانی آمده است. ولی در اینجا عواملی وجود دارد که باعث شده همزه در بعضی از کلمات به صورتی غیر از آنچه که در تمام کلمات آمده، نوشته شود. ابن الجزری می‌گوید: چه بسا مواردی بنا به علتی از قاعده بیرون شده است. «1» ما در اینجا سعی می‌کنیم این عوامل را که موجب پیدایش نمونه‌های خارج قاعده شده است، بیان کنیم و آنها را از لابلای همین نمونه‌ها به دست خواهیم آورد.

شاید در تبیین این عوامل، فهم این نمونه‌ها واضحتر گردد و به حقیقت نزدیکتر شود.

وقتی همزه به عنوان یک حرف دارای چنین پیچیدگی و تباین در حالات اثبات و یا ترک آن در کلام است، رسم همزه پیچیدگی بیشتری نسبت به تلفظ آن دارد، چون کتابت به گونه‌ای که بارها گفته‌ایم، نمی‌تواند بسرعت از تطور لغت پیروی کند، و کتابت خالی از صورتهای هجایی کلمات مرده نیست و نیز کتابت، پدیده‌های جدید لغت را نشان نمی‌دهد، مگر اینکه مدت زمانی بگذرد و چه بسا این صورتها به دست کاتبان مورد استعمال قرار می‌گیرد و گاهی اصل آنها به فراموشی سپرده می‌شود و پژوهشگران نمی‌توانند در این زمینه به چیزی قابل اعتماد دست پیدا کنند، و گاهی نیز کتابت، هم